Zoek contact met de binnenkant en laat de buitenkant voor wat die is

Niet kijken naar de buitenkant, maar naar de binnenkant. Een mooie gedachte. Maar makkelijk is het niet. Natuurlijk weten we dit allemaal wel. En we zeggen het misschien ook regelmatig tegen onszelf. Maar juist als we iemand niet kennen, beoordelen we de buitenkant. Net als bij de profeet in het Bijbelverhaal, die zeven keer denkt: ‘die zal het wel zijn’, worden onze eerste indrukken van mensen beïnvloed door het uiterlijk. Visuele prikkels brengen een snelle en bijna automatische reactie in onze hersenen te weeg. En we beoordelen deze visuele prikkels vrijwel direct. Daarom baseren we ons oordeel over iemand vaak op uiterlijke kenmerken, zoals leeftijd, geslacht, huidskleur, kleding en lichaamstaal. Ons brein stuurt erop om mensen op basis van kenmerken in een hokje te duwen omdat ons brein van een zekere mate van voorspelbaarheid houdt. Onze hersenen zijn ingericht om te stereotyperen. Dat maakt het leven overzichtelijk.

Daar komt bij dat we in het tijdperk van de buitenkant leven. Door de snelle ontwikkeling van digitale media zijn beelden meer dan ooit dominant in onze beeldvorming. Instagram en Tiktok varen er wel bij. Tegenwoordig is het vooral de kunst om een instagrammable beeld te produceren van je vakantie, van een avondje uit, van je hardlooprondje, van je vrienden en natuurlijk van jezelf. De selfie is een fenomeen geworden waar we niet zonder lijken te kunnen. Vaak zien we op zo’n selfie niet de authentieke werkelijkheid maar de gecreëerde werkelijkheid, waarin we onszelf portretteren als heel bijzonder. De buitenkant viert hoogtij. Dat zien we in ons persoonlijk leven, maar ook in het bedrijfsleven en de politiek. Ook LinkedIn is meer en meer een medium geworden om jezelf te portretteren. Niet met beelden, maar met woorden. Met succes als maatstaf. Alles draait om de buitenkant met social media als motor.

In haar laatste campagnefilms Let’s change beauty stelt het merk Dove de misstanden aan de kaak die sociale media teweegbrengen bij veel jonge meiden. De films van Dove missen hun uitwerking niet. Ze laten je echt voelen wat de negatieve invloed van social media is. Deze waarschuwende aanpak is niet nieuw voor Dove. Al sinds 2004 verzet het merk zich tegen de wereld van de buitenkant en roept op tot een ánder schoonheidsideaal. Tot echte of innerlijke schoonheid. Real Beauty.

Dove geeft een eigen interpretatie van wat in het Bijbelse verhaal de binnenkant-factor is. Een heel krachtige aanpak. Dove werd er wereldmarktleider mee. De aanpak spreekt velen aan. Maar toch zorgt zo’n campagne er niet voor dat we de buitenkant minder belangrijk zijn gaan vinden. Heeft zo’n campagne dan zin? Toch wel vinden wij. Reclame is een vak van herhaling: hoe vaker je een boodschap ziet, hoe belangrijker de boodschap wordt. In die zin draagt Dove bij aan een collectief bewustzijn.

Toen mijn dochter mij voor het eerst een boomer noemde, wist ik niet wat ze bedoelde. Maar het werd mij al snel duidelijk dat ze daarmee wilde zeggen dat ik een oude lul ben. En dus dat ik de (digitale) wereld van vandaag niet meer begrijp. Een keiharde vorm van leeftijdsdiscriminatie, die primair gevoed wordt door de buitenkant. En als er ergens wordt gediscrimineerd op leeftijd dan is het wel in de wereld van reclame en marketing. Wij kennen inmiddels talloze vijftigers die niet meer aan een baan komen omdat ze te oud worden gevonden. Er wordt onbewust of eigenlijk heel bewust aangenomen dat als je niet jong en savy bent dat je niet meer van deze tijd bent. En dat kunnen we natuurlijk niet hebben in de wereld van hippe marketeers en reclamebureaus. Dat deze mensen kunnen bogen op enorm vakmanschap en feitelijk representant zijn van een heel grote doelgroep, doet er in marketing en reclame niet toe. Maar ook buiten de wereld van marketing is jong de norm. Geloof het of niet: ook in veel vacatures voor predikanten hanteren ze leeftijdsclausules als ‘tussen de 35 en 50’ en ‘goed met jongeren’. Alsof je mensenkennis na je 50ste opeens zou stoppen.

Recent nog was in het nieuws dat veel werkgevers liever jonge dan oude mensen in dienst nemen. Om de doodsimpele reden dat oudere mensen nu eenmaal vaker ziek en minder productief zijn. Dat dit totaal uit de lucht gegrepen is, doet er niet toe, maar zo gaat dat met stereotypering. We beoordelen mensen op de buitenkant, in dit geval leeftijd. Maar denk ook aan de voorbeelden van discriminatie op geslacht, huidskleur, religie die dagelijkse norm geworden. Zo vond de nieuwe minister van Volksgezondheid het nodig om tijdens het recente debat over de regeringsverklaring van het kabinet-Schoof in een tweet vrouwen met een hoofddoek weg te zetten als zielige onderdrukte mensen. Gelukkig kwam er een niet mis te verstane reactie van het kamerlid Esmah Lahlah, die zich hard maakte voor vrouwen met hoofddoek. En voorbeelden noemde om te bewijzen dat dit vooroordeel nergens op gebaseerd is.

In zijn nieuwste boek How to know a person, introduceert de Amerikaanse sociaal-filosofische opiniemaker David Brooks het begrip ‘illumineren’ als het menselijke talent om iemand oprecht te leren kennen en begrijpen. Zo vertelt hij het verhaal over de moeder van Winston Churchill. Churchills moeder mocht als jonge vrouw in het 19e-eeuwse Engeland (denk aan Downton Abbey) tweemaal aanschuiven als gast bij een prominentendiner. Tweemaal werd ze naast een beroemd politicus geplaatst. De eerste politicus gaf haar het gevoel dat ze naast de slimste mens van Engeland zat. De tweede gaf haar het idee dat zij zelf de slimste vrouw van Engeland was. De laatste persoon was in staat om zichzelf weg te cijferen en haar werkelijk op een voetstuk te zetten. Met als gevolg dat zij zich echt gehoord en gezien voelde. Dit maakte enorme indruk op de moeder van Winston Churchill. Illumineren noemt David Brooks dat. Iemand letterlijk in het licht zetten, een podium geven. Iedereen kan het. Of in ieder geval kan iedereen het leren. Een prachtige eigenschap, die echter vereist dat we niet zelf het podium pakken.

Toen ik het verhaal las van Koning David moest ik terugdenken aan de tijd dat ik, Marc, als verlegen student uit Nijmegen solliciteerde op een baan bij het toenmalige PTT Telecom. Ik was extreem nerveus. Een harde G bestond niet in mijn idioom en ik was type ‘kat uit de boom kijken’. Geen handige kwalificaties als je als communicatiemedewerker aan de slag wil in de residentie zoals we Den Haag toen noemden. Toch werd ik aangenomen. De eerste dag van mijn werkzame leven werd ik voorgesteld aan mijn nieuwe baas, Hans van Luipen, een doorgewinterde marketeer die voor Heineken de halve wereld had rondgereisd. Het gat tussen zijn kennis en ervaring en die van mij kon niet groter. Maar toch voelde ik me meteen op mijn gemak bij hem. Hans focuste zich niet op mijn buitenkant maar op mijn binnenkant.  En stimuleerde me om mezelf te zijn en te vertrouwen op mijn eigen talenten. Hans verstond de kunst om achter mijn schaamrood te kijken.

Hij zag – net als God bij David – een stukje van mijn binnenkant en dat was mijn redding. Het begin van een glansrijke carrière. Hans zag mij. Toen ik later zelf mensen mocht aannemen bij ons bureau heb ik me altijd proberen te focussen op de binnenkant. Daarom google ik bijvoorbeeld zelf nooit vooraf de mensen die bij me komen solliciteren. Want hoe kun je via Google of LinkedIn nu weten hoe iemand werkelijk is? Ik start het gesprek graag onbevooroordeeld en spontaan. Wij geloven als team in open hiring  zoals de Start Foundation dat momenteel voert. Wie wil en kan werken, kan dan zo aan de slag, zonder brief, zonder sollicitatiegesprek en zonder vragen. Open hiring draait om mensen en hun werkelijke kunnen en niet om handigheden en mooie praatjes. Wij willen verrast worden door de binnenkant. En vooral ontdekken waar iemands kracht en talent zit. En die zit vaak aan de binnenkant. Probeer het eens.

Onwillekeurig moesten we denken aan de speeches van de oud-president Barack Obama. Obama geeft je steeds het gevoel dat de speech over jou gaat. Prachtig hoe beelden hij jouw werkelijkheid weet neer te zetten. En ons weet je raken. Alsof hij je binnenkant ziet. Kamala Harris moet nog op gang komen, maar in haar eerste speeches als aanstormend presidentskandidaat laat ze zien dat zij net als Obama in staat is de ander centraal te stellen. Heel anders dan Trump.

Een mooi actueel voorbeeld is Taylor Swift. Swift is één van de grootste popsterren van dit moment. Een absolute ster. In juli 2024 verkocht zij de Johan Cruijff Arena moeiteloos drie keer uit. Drie keer 55.000 mensen in extase. Terwijl haar liedjes helemaal niet zo bijzonder zijn. Taylor Swift is de artiest met de meest voorspelbare melodieën, schreef de Volkskrant. Superherkenbaar. Maar misschien is dat ook wel haar kracht. Zo hoorden we haar fans zeggen: ‘Taylor geeft je het gevoel dat ze alleen voor jou zingt. Ze kan je laten voelen dat je wordt gezien.’

Een New Yorkse psychiater beschreef onlangs in de New York Times hoe Swift tieners helpt om te gaan met typische teen struggles zoals instabiele vriendschappen, eenzaamheid en de druk van het altijd online zijn. What would Taylor Swift do? – schrijft ze als een letterlijke variant op het christelijke adagium what would Jesus do? En hoewel Swift letterlijk bijna onbereikbaar is voor fans, hebben fans het gevoel haar te kennen. Taylor Swift weet een samenleving te creëren van Swifties, waarin saamhorigheid, solidariteit en gelijkheid de norm is. Een samenleving waarin iedereen welkom is en iedereen gezien wordt. Waar de binnenkant zwaarder meetelt dan de buitenkant. Want Taylor Swift is dan wel een superster, maar ook gewoon the girl next door, een goede vriendin die de power heeft to illuminate.

Feitelijk is illumineren helemaal niet zo moeilijk. Het is een mentaliteit die we ons zelf allemaal kunnen aanleren. Het begint met jezelf wegcijferen. Of in ieder geval je zelf soms minder belangrijk maken dan de ander. Stel je open en luister naar de ander. Probeer de ander boven het maaiveld uit tillen en zich bijzonder laten voelen. Vaak komen mensen dan op ongekende wijze tot bloei. Ofwel zoek contact met de binnenkant en laat de buitenkant voor wat ie is. Het is het begin van verbondenheid en saamhorigheid waar we allemaal zo naar verlangen. Een samenleving waarin iedereen welkom is en iedereen gezien wordt. Illumineer! Zie de ander. Probeer het eens. Je zult zien dat de binnenkant je veel meer brengt dat de buitenkant.