Zonder polarisatie geen sterke positionering

Je kunt het nieuws niet aanzetten, of het gaat erover: polarisatie. Volgens burgemeesters is het een van de grote problemen van deze tijd. Niet voor niets ging het in menig nieuwjaarstoespraak de afgelopen dagen over de destructieve variant: het wij-zijdenken dat ligt onder conflicten, discriminatie, racisme, religieuze twisten, oorlog en geweld. Maar daarmee wordt vergeten, dat polarisatie ook constructief kan worden ingezet. In dit licht is het van belang om het denken over polarisatie te nuanceren. Wat voor leider je ook bent, een grote organisatie of een A-merk: als je je wilt positioneren, is enige mate van polarisatie juist onmisbaar. Voor marketeers en communicatieprofessionals is het de kunst, om polarisatie constructief in te zetten. Laten we daarom een aantal misverstanden weerleggen:

Misverstand 1: Polarisatie is alleen maar schadelijk
Onjuist. Polarisatie is van belang om botsende standpunten, dilemma’s en conflicterende belangen helder te maken en daarmee een verandering in de samenleving op gang te brengen. Denk aan algemeen kiesrecht voor mannen en vrouwen, de 40-urige werkweek, fietspaden en de roetveegpiet. Ze waren er niet gekomen zonder polarisatie. Spanningsvelden zijn de motor van het leven en dus een constructieve kracht. Niet voor niets geldt wij-zijdenken als de contrastvloeistof die verschillen zichtbaar maakt en emancipatie op gang brengt. Zonder wrijving geen glans.

Polarisatie maakt mensen wijzer. 

Misverstand 2: Polarisatie tekent het verval van de beschaving
Integendeel. Of de schuring zich nu afspeelt tussen groepen inwoners die hun plek in de publieke sfeer opeisen, of om burgers gaat die in verzet komen tegen een overheid die zij als onrechtvaardig ervaren: in essentie gaat het om een democratisch gesprek dat wij met elkaar voeren, over de koers van onze samenleving en de legitimiteit van de macht. Polarisatie heeft dan ook een belangrijke democratische functie. Het verzet van groepen over normen en opvattingen van anderen en de strijd die daarop volgt, leidt dikwijls tot nieuw maatschappelijk bewustzijn.

Polarisatie brengt de samenleving vooruit. 

Misverstand 3: Polarisatie zet alles op slot
Onzin. Als mens zoeken we te vaak en te makkelijk naar consensus. We zijn het liever eens met elkaar en nemen te vaak beslissingen om van de spanning af te zijn. Het gevaar is dat alles op elkaar gaat lijken. Het onderzoeken van de polen is van levensbelang, in de geest van de zogeheten law of requisite variety: de wet die zegt dat een systeem alleen kan overleven wanneer de aanwezige variëteit even groot is als de variëteit die van buiten komt. Monocultuur helpt een systeem uiteindelijk om zeep. Ook voorkomt polarisatie het onbewust ontstaan van coalities, subgroepen en kampen rond de verschillende polen. Ga niet voor de consensus, maar voor de controverse.

Polarisatie geeft duidelijkheid.

Misverstand 4: Door polarisatie krijg je alleen maar vijanden
Als je zaken bespreekbaar wilt maken, misverstanden wilt aankaarten of jezelf op de agenda wilt zetten: wij-zijdenken kan heel constructief zijn. Een allemansvriend is een vriend van niemand. Wij-zijdenken is, net als Maïzena, een krachtig instant bindmiddel. Ieder merkverhaal draait in de basis om een controverse. We voelen ons meer wij als er een duidelijke, andere zij is. Door op zoek te gaan naar de tegenpool, de controverse te zoeken en kritiek bespreekbaar te maken, komen mensen bij elkaar. Dus leve het rumoer, de relletjes en de ruzies. Dat draagt bij aan bonding: wij tegen zij brengt ons meer samen.

Polarisatie versterkt identiteit.

Misverstand 5: Polarisatie zorgt alleen maar voor spanning
De spanningen tussen groepen zorgen voor eindeloze discussies, terugkerende ruzies, gevoelens van onveiligheid, een slechte sfeer en onprettige emoties: de wappies tegen de wokies, jong tegen oud, links tegen rechts. Jazeker, maar teveel eensgezindheid zorgt voor tunnelvisie, bedrijfsblindheid, groepsdenken, schijnharmonie, het wegwuiven van emoties en het miskennen, oppervlakkigheid, wegstoppen of bagatelliseren van problemen. Pas zodra je de verschillen helder hebt, kun je dichter bij elkaar komen.

Polarisatie maakt ruimte voor verschil

Misverstand 6: Polarisatie schaadt de democratie
Niet helemaal waar. De democratie komt uiteindelijk het meeste tot uitdrukking in het feit dat mensen gehoord worden. Hoe lastig het soms ook is, het is goed als verschillen in opvattingen ook publiekelijk knetteren. Het is niet voor niets dat groepen met elkaar strijden om erkenning, om een volwaardige plek in de samenleving en tegen iedere vorm van onrecht. Juist als er grote controverses spelen is het van groot belang dat onvrede een publieke uitlaatklep heeft. Het verzet van groepen over de waarden van anderen en de wrijving die daarop volgt, geeft voeding aan emancipatie.

Polarisatie is de zuurstof van de democratie.

Misverstand 7: Polarisatie maakt alles zwaar
Niet waar. Humor kan een groep helpen om de onderliggende verschillen bespreekbaar te maken. Het is eerst zaak om te differentiëren, wil je integreren. Het is het bestaansrecht van iedere cabaretier: liefst met humor. Omdat verschillen bespreekbaar worden gemaakt, kunnen we onszelf beter relativeren.

Polarisatie helpt onszelf minder serieus te nemen. 

Kort en goed: wie polarisatie constructief inzet, creëert meer waarde. Dus waak voor het wegwuiven van polarisatie als louter negatief. Het is de uitdaging om een vorm en een plek voor onze onderlinge verdeeldheid proberen te vinden, zonder deze in de kiem te smoren of te laten escaleren tot vijandschap. Bovendien: de valkuil is dat je te boek komt te staan als verbinder – een term zo zacht als pudding. Dat is wel iets voor burgemeesters, maar niet wanneer je als organisatie echt het verschil wilt maken. You can’t make an omelette without breaking eggs.

Paul Stamsnijder is partner bij de Reputatiegroep