Hoe sponsor Shell naar de uitgang van musea werd gedirigeerd

Met minder ophef gepaard gingen de breuken met Shell van ander instellingen, zoals Nemo, Mauritshuis en het Van Gogh Museum. Het laatste verlengde in 2018 een contract met de oliegigant niet, volgens actiegroep Fossil Free Culture NL hadden zijn eigen protesten daaraan bijgedragen.

Idem dito voor het Mauritshuis in Den Haag dat in 2018 een contract met sponsor Shell niet verlengde. In 2020 eindigde Shells lidmaatschap van de Business Club van het Concertgebouw.

Boerhaave

Ook Rijksmuseum Boerhaave zegde de banden met Shell op. De Leidse kunstinstelling en Shell tekenden in 2019 een contract voor drie jaar gericht op ‘talentontwikkeling en inclusiviteit’ met onder meer onderwijsprogramma’s.

‘Shell ziet in Rijksmuseum Boerhaave een waardevolle partner om onze toekomstige generatie ontdekkers te enthousiasmeren voor wetenschap en techniekonderwijs’, aldus Marjan van Loon, toenmalig president-directeur van Shell Nederland. Ze kreeg een videopresentatie in het Leidse museum.

Direct al schreef Femke Sleegers van Reclame Fossielvrij een afkeurend opiniestuk in de Volkskrant, gevolg door Kamervragen van de partij voor de Dieren en een open brief van actiegroepen in 2020. Vooral de inhoudelijke invloed van Shell werd gelaakt, hoewel Boerhaave-directeur Amito Haarhuis deze stellig weersprak. Toch werd twee jaar later besloten niet verder te gaan met Shell.

Het sience-museum Nemo uit Amsterdam nam eveneens afscheid van Shell als sponsor, in 2021. Dat ging in stilte. Woordvoerster Julia van Gemert: ‘Het ging daarbij om een financiële bijdrage voor het project Maakkunde, een lesmethode voor wetenschaps- en technologieonderwijs op basisscholen. Nemo kreeg geld vanuit The Shell Centenary Scholarship Fund, opgericht om wetenschapsonderwijs toegankelijker te maken. Januari 2021 verliep de periode van samenwerking en is niet verlengd, omdat het project goed en zelfstandig doorliep.’

Is Shell weer welkom voor eventueel nieuwe sponsoring? Nou nee, dat niet. Van Gemert: ‘We werken graag samen met partners die prioriteit geven aan oplossingen voor de grote uitdagingen, zoals de klimaat- en biodiversiteitscrisis. We zijn niet voornemens een nieuwe samenwerking met Shell aan te gaan.’  

In de partnerlijst van Nemo zijn nog wel Boeing en Schiphol te vinden als sponsor van een specifieke tentoonstelling. Van Gemert: ‘Onze samenwerking met Schiphol is afgelopen en die met Boeing loopt dit jaar af.’

Buiten Nederland is het geld van Shell ook niet langer welkom, zoals bij de National Gallery, National Theatre, British Film Institute, het Edinburgh Science Festival en Natural History Museum.

Shell: bakens verzet

Shell zelf stelt dat er geen sprake van is dat het niet langer welkom is bij de diverse culturele instellingen. Woordvoerster Laura van Lingen: ‘De indruk wordt gewekt dat we moesten stoppen met als deze sponsorschappen, maar dat ging in goed overleg met de partners. Het was het gevolg van een ander sponsorbeleid van de andere partijen en van Shell. Het was geen acuut stoppen. Zo is het bij allemaal gegaan.’

Shell ziet dus geen teneur van grote maatschappelijke onvrede met het merk en daardoor stopzetten van een serie sponsorschappen? ‘Wellicht hebben acties een invloed gehad, maar niet doorslaggevend. Dat is te veel eer voor Extinction Rebellion en andere partijen. De musea hebben wel gesteld: past dit nog in de toekomst? En wij ook. We willen dat ieder op een andere manier vormgeven.’

Hoe anders wil Shell nog sponsoren? ‘We moeten partnerships beter uitleggen. We willen meer richting energietransitie, techniekonderwijs en duurzaam ondernemerschap gaan. Dus we zitten helemaal niet meer in culturele instellingen, maar zijn bijvoorbeeld  op een ander niveau bezig zoals met  aandacht voor energiearmoede als gevolg van hoge energieprijzen.’

Dat laatste doet Shell met een Tijdelijk Noodfonds Energie en projecten zoals met Linda Foundation. Wetenschappelijk zijn de voorbeelden het Energie Transition Fund met Erasmus Universiteit en New Energy samenwerking met een serie universiteiten.

Erasmus Universiteit brak eerder met Shell vanwege invloed op het curriculum, maar werkt weer samen. Professoren van de Universiteit Twente, op de loonlijst bij Shell, bepleiten een nauwe samenwerking met de olieproducent. En bij de Vrije Universiteit strijden hoogleraren tegen het verbreken van banden met Shell. Ze vinden juist het boycotten van het merk ‘greenwashing’.

Volgende doelwit: Rabobank

De acties tegen fossiele kunst- en cultuursponsoring richten zich niet alleen op de directe 'vervuilers' als Shell en KLM. Ook de Rabobank ligt onder vuur.  

In Het Parool en in de Theaterkrant bepleit Joost Smiers het schrappen van de samenwerking tussen Internationaal Theater Amsterdam (ITA) en Rabobank, inclusief het schrappen van de naam Rabozaal in de Stadsschouwburg.

Smiers, emeritus-hoogleraar politicologie en bekend actievoerder, vindt Rabo ‘een bank die niet echt deugt… Als we tot ons laten doordringen wat een onmetelijke schade de Rabobank, welbewust, heeft aangebracht aan de samenleving…is het dan niet de hoogste tijd om de naam Rabozaal te schrappen?’

Hij noemt als voorbeeld het afscheid door musea wereldwijd van de sponsorschappen van de familie Sackler nadat de misdaden met hun medicijnproducent Purdue aan het licht waren gekomen.

We vragen aan Nanne van Nunen, Hoofd Mediarelaties van Rabobank wat de bank van dit pleidooi vindt en welke gesprekken er hebben plaatsgevonden met culturele instellingen die Rabo sponsort? Het schriftelijke antwoord: ‘Wij hebben eind januari kennisgenomen van deze mening van deze columnist. Daar willen we het bij laten.’

Gevoelige kwestie voor ITA

Bij ITA zelf ligt de kritiek op het sponsorschap heel gevoelig en is besproken in de directie. Recent nog was die Rabozaal een boerderij als decor met levende koeien op het toneel voor productie Mijn Lieve Gunsteling die enthousiast werd ontvangen.

Maurits Musch​, hoofd communicatie van ITA, vraagt enkele dagen bedenktijd alvorens een verklaring te sturen: ‘ITA werkt al 15 jaar samen met Rabobank, sinds de totstandkoming van de Rabozaal. Een periode waarin we elkaar hebben gevonden op de inhoud. Rabobank deelt het belang van een maatschappelijke agenda en ondersteunt programma’s waar het gesprek over belangwekkende onderwerpen in onze stad en in onze samenleving voorop staat. Vanuit ITA zien wij momenteel geen aanleiding om onze samenwerking met Rabobank noch de uiting daarvan in de naam Rabozaal te wijzigen.’

Musch laat weten dat ITA blij is met alle sponsoren en geen reden ziet om daar nu verandering in aan te brengen. ITA verwijst naar de Code cultuursponsoring. Deze dateert van 1999 en behelst vooral de ‘artistieke, museale en wetenschappelijke onafhankelijkheid’ van instellingen versus sponsors. Organisatie Cultuur+Ondernemen werkt met brancheorganisaties aan vernieuwing van de code. De vraag is of daar ook ethische grenzen een plek in moeten krijgen, vervat in een norm. De kans is gering, het is aan de instellingen om dit af te wegen.