Hoe marketing leidde tot de grootste cryptoscam ooit

Lacht. ‘Oh nee! Zo is het niet bedoeld; ik ben geen scepticus. Zodra een ontwikkeling als kwantumcomputers of cryptomunten opkomt zijn er alleen altijd genoeg evangelisten. Iemand moet dan een alarmbel laten afgaan. Ik heb een achtergrond in klassiek onderzoek en politiek. Technologie ontwikkelt vaak zo snel dat het frictie en scheuring veroorzaakt zodra het in het leven van gewone mensen komt. Je hebt altijd een eerste groep van early adopters die er slimme dingen mee kunnen. Zij zijn vaak heel positief. Als het de mainstream bereikt, ontstaan er vaak problemen die behoorlijk voorspelbaar zijn, maar ons toch verrassen.

'Ik wil niet per se waarschuwen voor de impact, maar ik kom vaak terecht in een verhaal dat uitlegt wat het is en kan veroorzaken. Ik heb voor een politieke denktank gewerkt en daar waren we bezig met het verkleinen van de inkomenskloof, het hervormen van scholen, dat soort onderwerpen. Ik heb een fascinatie voor extremisten en randbewegingen; zij adopteren technologie vaak heel snel. Technologie die is ontworpen voor een bepaald doel en wordt gebruikt voor iets heel anders en daarmee veel problemen veroorzaakt. Daar ging mijn eerste boek The Dark Net over; criminelen die technologie erg effectief toepassen voor slechte zaken.
 

‘Niet eens bij zo’n verhaal. Ik was bezig met een onderzoek naar de English Defense League, een extreemrechtse organisatie. Het viel me op dat alles wat er in de media verscheen, over hun acties op straat ging. Terwijl 90 procent van wat ze deden op Facebook en andere platformen te vinden was. Daar stuurden ze berichten, groepeerden ze. Maar er werd weinig aandacht aan besteed.

'Ik wilde dat onderzoeken en heb daar Facebook-ads voor ingezet. Dus ik heb mijn survey gericht ingezet op die doelgroep en had binnen korte tijd,duizenden gedetailleerde antwoorden over de levens van een groep waar we maar heel weinig van wisten. Een advertisingtool was dus heel erg geschikt om data te verzamelen. Zo ben ik verder gaan zoeken naar nieuwe onderzoektoepassingen op het internet: het scrapen van tweets en het analyseren van datasets van Twitter.’

‘Ik heb heel vaak gedacht: hoe kan het dat niemand hier over schrijft? Zit ik er compleet naast? Pas halverwege onze podcastserie kwam de FBI met een arrestatiebevel  naar aanleiding van deze ponzifraude (vergelijkbaar met piramidefraude– SvN) waarbij miljarden zijn gemoeid. Gelukkig, ik was toch niet helemaal gek. ‘Ik kwam op de scam via de producer van de serie, Georgia, zij werkt bij de BBC. Iemand hield tijdens een diner, een pitch voor OneCoin. De oprichter van het bedrijf, Dr. Ruja, was toen al een jaar vermist.

'Georgia vond het een vreemd verhaal en besloot mij te bellen met de vraag of ik het onderzoek met haar wilde doen. Ik had al veel geschreven over bitcoins en andere cryptomunten. Hoe meer we erin doken, hoe gekker het leek te worden. De meeste mainstream media schreven er niet over omdat het een verhaal over crypto leek,een fenomeen waar ze toen nog niet alles van wisten. Cryptomedia zag ‘gewoon een voorbeeld van ponzifraude’ en ‘het is niet eens een echte cryptomunt.’ Het viel dus tussen wal en schip. Het bleek een multi-level marketing (MLM)-scam. MLM is groot en miljoenen mensen doen er aan mee, maar er wordt door de pers op neer gekeken en de mensen worden gezien als dommig.’

‘Het briljante van deze case is dat het niet om een fysiek product zoals vitaminen gaat die ergens in de garage opgeslagen staan, maar om een virtueel product. Het verhaal van de verkopers is: dit is de toekomst van geld en het wordt meer waard. Dat heb je met vitaminen niet. Je wordt rijker als het netwerk groeit. Het geniale was dus de combinatie van MLM-marketing en een nepcryptomunt. Het ging allemaal om die wereldwijde financiële revolutie. Bitcoin was ingewikkeld, OneCoin was voor de gewone man. Een perfect ontworpen scam.’

‘De beste verkopers waren de mensen die hun succesvolle leven lieten zien. De pitch was: kijk naar mijn leven, dat kan jij ook krijgen. Ze verkochten een droom, een verandering in levensstijl. Hoe ik het zie: MLM-marketeers zijn de meest pure salesmensen. Het maakt ze niet uit of ze nu shampoo, koffie of een nepmunt verkopen.

'Mensen in de reclame-industrie weten er alles van; urgentie, een droom en levensstijl verkopen en succes laten zien. OneCoin werd ook nog gekoppeld aan een revolutie. Er werd perfect gebruik gemaakt van het dalende vertrouwen in banken, grote instituties, de financiële crisis, zelfverrijking van bestuurders en bankiers. Gewone mensen kregen de macht over hun geld terug.’
 

‘Wat Ruja slim deed is het toepassen van wat affinity fraud wordt genoemd. Ze associeerde zich met gerenommeerde bedrijven en evenementen waardoor ze hoopte dat hun positieve reputatie op haar zou afstralen. Ze deed het door sponsorships en op podia te verschijnen waardoor een zeer geloofwaardig beeld ontstond. Ze betaalde er vaak voor, maar omdat ze op Oxford had gestudeerd en bij McKinsey had gewerkt, namen mensen het serieus.

'Als technologie verwarrend is, en dat was het geval bij crypto’s zes jaar geleden, dan valt het vertrouwen in het product samen met het vertrouwen in de persoon die het verkoopt. Ze sprak bijvoorbeeld op een evenement dat werd georganiseerd door The Economist en ging ook heel slim op de foto met het logo op de achtergrond. Instinctief dachten mensen daardoor dat ze te vertrouwen was. Ze snapten de tech niet, maar The Economist zal het wel gecheckt hebben toch? In een wereld van extreem complexe technologie zullen merken terugvallen op meer traditionele manieren van vertrouwen bouwen.’ 
 

‘Nu eigenlijk. Het boek gaat over wat Ruja heeft gedaan en haar mogelijke verblijfplaats. En staan namen van mensen in die niet bekend willen worden op deze manier. Ik ben bang wat de repercussies daarvan zullen zijn. Tegelijk laat ik me er niet door tegenhouden. Toen we met dit verhaal begonnen waren we ook zenuwachtig. We hadden de geruchten over maffiaconnecties gehoord. We wisten niet hoeveel geld er in het spel was. Hoe meer geld, hoe meer mensen worden ingeschakeld dat te beschermen. Maar het zou niet slim zijn voor hen naar voren te stappen en mij het leven zuur te maken.

'Meestal zijn het zakenmensen die gewend zijn rationele beslissingen te maken. Daar ben ik vanuit gegaan, dat ze de inschatting maakten dat hun eigen problemen groter werden als ze achter mij aan zouden gaan. We hoopten dat de podcast snel een succes zou worden, want in de spotlight ben je veiliger. Als het aantal luisteraars marginaal was geweest, dan hadden we het zwaarder gehad.’

'Er staan vooral veel nieuwe details in over hoe ze te werk is gegaan. Het grootste is waarschijnlijk dat het erop lijkt dat ze een grote deal heeft gedaan met een bekende sjeik van de Emiraten. Ze zou haar bedrijf in 2015 voor 200.000 bitcoins hebben verkocht, dat was toen 50 miljoen waard en nu miljarden. Als ze die bitcoins nog heeft, dan is ze een van de rijkste criminelen van de wereld. Een van de rijkste cryptomiljonairs... ongekend. Ik denk dat ze nog leeft. Afgelopen maand nog heeft Europol haar op de lijst van meest gezochte mensen geplaatst.’ 

'Dat hangt ervan af: ze kan natuurlijk onder een valse naam met vervalste documenten leven. Het is mogelijk, zeker omdat we weten dat ze plastische chirurgie heeft ondergaan. 

‘Er is een Engelse uitdrukking: necessity is the mother of invention. Deze mensen werken vaak onder stress, het is moeilijk, er zijn beperkingen, ze moeten voorzichtig zijn en daardoor moeten ze heel erg creatief zijn. Dat fascineert me. Hoeveel bedrijven konden tijdens de pandemie onder moeilijke omstandigheden, met nieuwe manieren van werken en zakendoen komen?

'Criminelen werken voortdurend onder 'covid-beperkingen'. Ze moeten altijd met slimme oplossingen komen en dat maakt ze interessant. Ze zijn net zo slim als wij, net zo aardig, ze houden van de dezelfde dingen in het leven. De zwarte markt is net zo groot als de techindustrie denk ik; een miljardenindustrie die wordt gerund door de slimste mensen. De creativiteit die eruit voortkomt wordt vaak niet op die manier bestudeerd.'

'Nee. Er zijn nog steeds miljarden zoek alsook de hoofdrolspeler. Ook de grote promotors van OneCoin en andere oprichters zijn nog op vrije voeten. Ik wilde langer wachten met publicatie, maar mijn uitgever zei terecht: je kan nog tien jaar wachten en dan is het nog niet afgerond. We zullen het boek bij iedere herdruk moeten updaten.’ 

‘Dat mensen het fenomeen bitcoin beter gaan begrijpen. Niet alleen om de risico’s die erbij komen. Het verhaal gaat over een vermiste vrouw die er met heel veel geld vandoor is. Door de opbouw blijven mensen luisteren. In iedere aflevering leer je iets meer over hoe de scam was opgebouwd. Je eindigt met meer kennis over de technologie achter cryptomunten. Het is een vreselijk gevoel als je het idee hebt dat iedereen het begrijpt behalve jij en dat je eigenlijk geen vraag meer durft te stellen. Dat probeer ik weg te nemen.’

‘In 2015 heb ik een grote hoeveelheid crypto’s gekocht, Ethereum. 420 munten voor ongeveer 200 dollar in totaal. Nu zijn ze iets van 1500 dollar per stuk waard. Maar nu komt het: ze zijn gestolen van het account waar ze stonden. Ik heb dus zelf een kleine ervaring met cybercriminaliteit.’

Ik zie parallellen tussen beide fenomenen: het is relatief complex, gehyped en er is geen regelgeving. Dat zijn de perfecte ingrediënten voor fraudeurs. Het lijkt bijna onvermijdelijk dat er een Onecoin van de NFT’s gaat ontstaan, dat baart me zorgen. Maar toch: het idee van unieke, onvervangbare, digitale assets die eigendom zijn van mensen, dat is volstrekt logisch. Zeker jonge mensen zijn gewend aan digitaal bezit, kijk bijvoorbeeld naar hun muziek en foto’s. Ze willen ook unieke digitale dingen om zich heen verzamelen.

'Mensen vinden dat misschien een raar idee, omdat alles wat digitaal is, kopieerbaar is. Het is net als een poster van de Mona Lisa aan de muur hangen; dat maakt het origineel van Leonardo niet minder waard. Juist meer, omdat de waarde van het origineel wordt bevestigd.

'Daarom vind ik NFT’s een van de meest interessante technologische ontwikkelingen van het moment. Maar dat betekent niet dat het nu geen absurde vormen aanneemt. Daar komt vast een correctie op, een crash, zoals in de dotcomcrisis. Silicon valley of e-commerce zijn toen niet verwoest, maar het was een shake-out om verder te bouwen op een gezonde basis.’

‘Ik ben nog bezig met een ander verhaal over witwassen van geld. En met een zeer geheim project dat gaat over internet, cultuur en de manier waarop we leven, maar meer mag ik er helaas niet over zeggen.’