door Roland van der Vorst
Klanten die bij ons langskomen onderwerpen we soms aan een testje. We laten ze een curve zien waarop ze kunnen aangeven hoe stabiel ze denken dat de wereld momenteel is. De laatste paar jaar is steevast de conclusie: we dansen op de vulkaan die elk moment kan openbarsten.
Waar komt dat toch vandaan? Het gaat op een aantal punten (armoede, veiligheid op straat) beter dan twintig jaar geleden. Hoe komt het dat we zoveel onzekerheid ervaren in deze welvarende tijden?
Natuurlijk, oude zekerheden zijn weggevallen. Maar ongemerkt is er een dynamiek die onze gevoelens van onzekerheid versterkt. Neem het vinden van een relatie. Voor het Tinder-tijdperk vonden de meeste mensen een partner via werk of hobby’s.
Tinder heeft het daten veel gemakkelijker gemaakt. Het vinden van een date is minder onzeker geworden, zo lijkt het: je hebt meer slagingskans, want er is meer (toegesneden) aanbod. Dat geldt ook voor het vinden van een baan, een huis of restaurant: digitale platforms zorgen voor een betere aansluiting tussen vraag en aanbod.
Alles wordt onzeker
Maar er is ook een keerzijde: wie zichzelf aanbiedt op Tinder weet dat degene die tegenover hem zit altijd nog meer opties heeft. Daarmee is de zekerheid dat jij gekozen wordt minder groot dan toen je je slag moest slaan op zaterdagavond in de dorpskroeg.
En omdat je weet dat die ander vele andere mogelijkheden heeft, houd je zelf ook je opties open. Waardoor de ander denkt: ik ga me ook niet vastleggen. Ziehier de dynamiek van de zichzelf versterkende onzekerheid. Alles wordt onzeker, omdat iedereen een alternatief achter de hand heeft. En iedereen dat van elkaar weet.
Je ziet het overal. Een restaurant checkt altijd nog even of een reservering wel echt doorgaat. Mensen weten: er is zoveel keus, men verandert gemakkelijk op het laatste moment.
Zo worden we allemaal een beetje Donald Trump: niet meer uitgaan van vaste allianties, maar per moment besluiten met wie we in zee gaan. Een wereld die bestaat uit opties lijkt er een van mogelijkheden, maar is eigenlijk een vat vol onzekerheden.
Kiezen met risico
Digitale platforms zijn handig, maar ze vergroten deze dynamiek van onzekerheid. Dat is prima als het gaat om een vakantiebestemming of een restaurant.
Maar op sommige aspecten van het leven willen mensen iemand tegenover zich hebben die niet voortdurend zijn opties openhoudt. Als het gaat om een relatie, bijvoorbeeld. Of een werkgever.
Menselijke relaties zijn niet gebouwd op het openhouden van opties, maar op ‘kiezen met risico’. Je verbindt je gemakkelijker als je weet dat de ander iets in de waagschaal legt.
Daarom zullen we nooit een echte relatie hebben met een robot. Die heeft namelijk niets te verliezen.
Roland van der Vorst is directeur van FreedomLab en hoogleraar aan de faculteit Industrieel Ontwerpen van de TU Delft.
