Het verhaal achter Donner-gate

Deel I. Identiteitscrisis van een oud-journalist

Daar zit je dan achter je laptop... Alle energie is uit je getrokken nadat je uren stotterende raadsleden en haperende wethouders hebt moeten aanhoren over de rel rond een besluit van de plaatselijke welstandscommissie. Sfeerverslagje moet af voor het ter perse gaan van je regionale krant. Die krant waar je al je hele journalistieke loopbaan hebt gewerkt. Je creativiteit is na jaren van nieuwsberichtjes en mini-scoops doodgeslagen en uitgeblust. Je wilt graag wat anders.
Uit verveling zoek je op de vacaturebanken op het internet en dan is daar ineens die job die je aandacht trekt: een respectabele baan op het ministerie van Sociale Zaken, waarom ook niet. Dat is pas een carrière switch waar je U tegen zegt. Een prachtbaan als ambtenaar inclusief fantastische arbeidsvoorwaarden, vet salaris en schappelijke werktijden. Eindelijk tijd voor de kids en niet meer tot diep in de nacht zweten op een berichtje dat er eigenlijk toch niet toe doet. Nee, jij wordt voorlichter!

Na een slopende sollicitatieprocedure ben je binnen op het pluche. Je collega's van de redactie kijken je met een mengeling van jaloezie en ongeloof na. Jij wordt 'voorlieger' in hun ogen. Journalisten die het communicatievak verkiezen boven het vrijbuiterschap van de journalistiek zijn, of aan het einde van hun respectabele loopbaan of mislukt in hun vak. Je bent als een paria die zijn eigen nest verloochent. Maar jou kan het niets schelen: jij gaat een nieuwe uitdaging aan. Onzekerheid slaat je om de strot als je ineens niet meer het natuurlijke overwicht ervaart dat je had toen je nog kon zeggen dat je journalist was van de regiokrant. Dat je dan belde met het ministerie en met nauwelijks verhulde trots meldde dat je van de pers was. Dat je dan bijna de verkramping aan de andere kant van de lijn kon horen. Oh, die heerlijke macht: je kon het verhaal haast ruiken.
Nee, nu hoor je bij die 'andere kant' en hebben je oud-collega's ineens meer macht dan jij. Jij moet je opnieuw bewijzen, laten zien dat je het kan. En dan is het oh zo verdomde handig dat ze vergeten zijn je wachtwoord te deleten bij de krant. Je ruikt je kans en om het witte voetje te halen bij de baas die ineens niet meer in spijkerbroek en gympen tegenover je zit, maar strak in pak achter een glazendeur inclusief naambordje 'directeur communicatie'. Die man die resultaat wil zien en niet wil zemelen over 'research zus' en 'telefoontje zo'. Jij moet zorgen dat je je netwerk gebruikt zodat het ministerie eerder weet wanneer iets gepubliceerd wordt dan de journalist in kwestie. Jij moet zorgen dat die man in pak weer zíjn witte voetje kan halen in de hiërarchie waar jij nu plotseling onderaan bungelt. Welkom in het bedrijfsleven van de overheid, het leven is ineens heel hard.
Natuurlijk realiseer je je niet dat het totaal niet door de beugel kan. Dat het gewoon ordinaire cyber-inbraak is, dat je de wet overtreedt, dat je de minister nota bene in diskrediet kan brengen. In je schuilt die vrijbuiter van een journalist die een scoop ruikt. Jij bent 'untouchable' zoals je jaar in jaar uit geweest bent. Journalisten mogen immers peuren, zuigen, de grens opzoeken van het toelaatbare. Hoe vaak ben je je niet bewust geweest dat je die voorlichter eigenlijk - op z'n plat Hollands gezegd - genaaid hebt. Hoe vaak ben je daar wel niet mee weggekomen. En wat kon het je schelen. Jij stond voor vrije nieuwsgaring. Jij had een bijzondere positie als spil in de lang bevochten democratie! Je had vooral last van die communicatie-experts die alleen maar rookgordijnen opwierpen als je ze belde met je kritische, scherpe vragen. Jij hoeft je bronnen nooit prijs te geven, jij bent als de rechtelijke macht maar dan zonder weegschaal en zwaard. Alles voor het nieuws, ook als dat betekent dat het soms niet helemaal klopt of dat je mensen of organisaties echt beschadigt. Jij mag best geheime documenten of gestolen gegevens gebruiken om te scoren. Jij bent immers journalist.
En dan ineens breekt de hel om je heen los. Je oud-collega's waar je jaren lief en leed mee hebt gedeeld, naaien jou in je pak. Je hoort je oude vrienden het nieuws lezen op de radio: "inbraak in computer regiokrant", "ongehoord" en "justitieel onderzoek ingesteld". De gelederen sluiten zich en je bent volledig aan je lot overgelaten. Je directeur communicatie laat je achter de schermen vallen als een baksteen. Voor de schermen doet hij waar hij goed in is: tijdrekken en hype downplayen. Dan zie je ineens dat communicatie een vak apart is. Een vak dat jij niet verstaat.

Deel II. Imagocrisis van een vakvereniging

Daar zit je dan achter je laptop... Alle energie is uit je getrokken nadat je uren artikelen heb zitten lezen van je redacteuren. Weer die welstandscommissie met hun geneuzel, eigenlijk wil je ook nog even scherp naar de verkoopcijfers van de krant kijken. Zou het percentage al iets omhoog gegaan zijn?
En dan ineens komt een redacteur met opgewonden pas en rood hoofd je kamer binnen stormen. "Ze weten iets wat ze helemaal niet kunnen weten", roept de redacteur uit. "Ik hang net met de voorlichter van Sociale Zaken aan de lijn die iets wil wijzigen in het verhaal over dat ontslagrecht. Maar dat artikel is nog niet online!"
Je veert op, je weet het meteen, dit is nieuws! Je journalistieke bloed begint weer te stromen. Hier is wat aan de hand. Je laat je in no time bijpraten over de situatie. Heeft iemand gelekt? Of is er ingebroken in ons computersysteem? Je neemt contact op met de automatiserings-afdeling en laat het systeem doorlichten op vreemde inlogs. En ja hoor, vanaf Sociale Zaken is ingelogd met het wachtwoord van die oud-collega. Niet een keer, maar een jaar lang!
Wat een blamage. Wat een afgang, hoe kan het mogelijk zijn dat die wachtwoorden niet gewist zijn? Eigenlijk interesseert het je niet: dit is een scoop! Dit is goed voor de oplage.
Met nauwelijks onderdrukte opwinding pitch je het nieuws bij een landelijke omroep. Of je even in een 'vork' (telefonisch radio interview, red.) wilt. Live op de zender. Natuurlijk: dit gaat om de aantasting van de persvrijheid. Voor de zekerheid laat je snel alle nog openstaande wachtwoorden wissen van de diverse journalisten die de afgelopen jaren de krant hebben verlaten. Goh, dat waren er toch nog best veel. Daar moet je op een later moment intern toch nog eens een stevige discussie over voeren. Maar voor nu: showtime!
Je weet best wie die oud-collega is die nu bij Sociale Zaken werkt. Een jonge hond met ambitie. Zo eentje waar je eigenlijk wel wat in zag, iemand zoals jij toen je nog jong was en vol journalistiek vuur zat. Je hebt veel met hem gewerkt, bier gedronken tot in de late uurtjes op de redactie, verhalen en herinneringen verteld over 'hoe het vroeger ging, met die oude typemachine waar je toen mee moest werken'. Die protegé heeft de redactie verlaten en is voor het grote geld en de goede arbeidsvoorwaarden gegaan. Ja, natuurlijk vond je het ook wel leuk voor hem. Maar nota bene voorlichter worden en dan ook nog op het ministerie. Hij is nu één van hun. Je wist het wel, die hond! Geen greintje journalistieke integriteit had hij, dat wist je toen al.

Dat er inderdaad is ingelogd door deze oud-medewerker is niet goed te keuren. Dat daarmee een integriteitgrens ver is overschreden is waar. Dat er zelfs sprake is van een vergijp: inbraak in een computernetwerk, akkoord. Maar waar hebben we het nu eigenlijk over. Een oud-journalist vertrekt naar een communicatieafdeling. Merkt al snel dat die sufferds op de redactie vergeten zijn zijn persoonlijke inlog te verwijderen; ach je kijkt eens rond en leest links en rechts wat artikelen van mensen die je persoonlijk kent. Ja, best handig: je kunt lekker alert reageren als ze bellen voor commentaar. En soms laat je iemand anders bellen als er weer eens feitelijke onjuistheden in de artikelen zijn geslopen. Iets wat niet geheel ongebruikelijk is aangezien je vanuit je nieuwe positie ook wel hebt gemerkt dat niet alleen de politie soms aan tunnelvisie lijdt.
Aantasting persvrijheid? Wellicht, maar het is eerder dommigheid van onkundige communicatieadviseurs die vastzitten in hun journalistieke perspectief. Niet zozeer pijnlijk voor de pers, eerder een afbraak van het communicatievak waarin integriteit misschien nog wel belangrijker is dan in de journalistiek. Jammer dat wij geen actieve vertegenwoordiging hebben zoals het Nederlands Genootschap van Hoofdredacteuren die maar al te graag op de barricade springt voor hun professie. Nee, wij hebben een logge, naar binnen gekeerde vereniging van ietwat omhooggevallen communicatiespecialisten die vooral graag naar zichzelf kijkt. Een vereniging die congressen op het prijsniveau van Elsevier organiseert over strategie, pro-actieve benadering van de pers, public relations en issuemanagement, maar intussen vergeet te doen wat ze moet doen: op de barricade springen voor de communicatieprofessional. Niet om recht te praten wat krom is, begrijp mij niet verkeerd, maar wel om gewag te maken van al die talloze keren dat het journaille over lijken gaat voor die ongeremde honger naar ego-strelende primeurs.

Hanneke de Korte
8 november 2007