Door Jan Driessen, voormalig campagnestrateeg van Mark Rutte.
Men rook bloed! Kaag kreeg moordlustige ogen en Hoekstra ging er steeds agressiever uitzien. ‘Rutte is een leugenaar, Rutte moet weg!’ Allen volgden het simplistische frame van de populistische Wilders en Baudet na een domme persreactie van Rutte.
De met Corona besmette D66-verkenner Ollongren werd met een vertrouwelijke ambtelijke notitie gefotografeerd, waaruit zou kunnen blijken dat er gesproken was over een ‘functie elders’ voor het (te) kritische kamerlid Pieter Omtzigt. Een politieke doodzonde.
Rutte bleek zich van geen kwaad bewust en gaf voor de camera een veel te afgemeten en harde reactie. Hij (noch Kaag) hadden het in de verkennende eerste gesprekken over Omtzigt gehad en uitleg kon daarover niet worden gegeven. Want ‘vertrouwelijk’ en de verkenners waren inmiddels opgestapt.
Die reactie was veel te kort door de bocht en veel te ijzig geformuleerd. Nederland had de emotionele straatvechter Omtzigt zojuist als hét toonbeeld van de onafhankelijke parlementariër, massaal bij de verkiezingen in de armen gesloten (goed voor ruim 5 zetels). Alle Kamerleden voelden zich een Omtzigt. Hem wegwerken was politiek onacceptabel.
Hypocrisie ten top
Dus kwam er voorspelbaar een debat waarbij de onderste steen boven moest komen en alles wat normaal gesproken vertrouwelijk was, openbaar werd. En wat bleek uit de tot dat moment geheime ambtelijke aantekeningen: Rutte had de naam Omtzigt wél genoemd.
Het hek was van de dam. Wilders, uitgesproken fan van de Hongaarse principeloze geldwolf Orban, kwam meteen met zijn vaste motie van Wantrouwen. Baudet, uitgesproken fan van aartsleugenaar Trump riep moord en brand over de aantasting van onze democratie, en ook Azarkan, uitgesproken fan van de Turkse dictator Erdogan, fileerde die ene en voor hem onacceptabele onwaarheid van Rutte.
Hypocrisie ten top natuurlijk, maar dat valt te verwachten van ontregelende extreme populisten. Hun harde taal en hun gemakkelijke frame infecteerden nu echter de héle Kamer. Een strijd voor de bühne die nog werd aangejaagd door een selecte groep op Twitter, die blijkbaar ook massaal was aangestoken door de populistische hypocrisie over de te lang zittende en alsmaar jokkende machthebber.
De grote overwinnaar van de nog maar twee weken eerder gehouden landelijke verkiezingen (bijna twee miljoen voorkeurstemmen; 10 zetels meer dan D66 en ruim het dubbele van het CDA) was door één verkeerde uitspraak opeens niet meer te vertrouwen. En moest weg.
De principes van Kaag
In de Kamer werd ruim 14 uur lang gedebatteerd. En je zou verwachten dat - zoals tot dan toe gebruikelijk - de verantwoordelijke partijen zorgvuldig en genuanceerd naar de échte waarheid zouden zoeken. Waarbij de centrale vraag had moeten zijn: is er door Rutte en de verkenners op enig moment actief gedacht/gewerkt aan een ‘functie elders’ voor Omtzigt? Ja of nee?
De door de Tweede Kamer aangestelde verkenners kwamen met een heel gedetailleerd verhaal. Ook zij herinnerden zich niet dat er over een andere functie van Omtzigt was gesproken en hadden dat in hun persoonlijke aantekeningen ook niet opgeschreven. D66 verkenner/minister Ollongren (en het initiële lek) verklaarde dat de bewuste pijnlijke passage niet van Rutte kwam maar van de ambtelijke ondersteuning, niet als notulen maar als mogelijk aandachtspunt voor de komende ronde.
Haar belangrijke verklaring werd door Kaag in totaal ongeloof straal genegeerd. Daarmee gooide ze ook de eigen minister als onbetrouwbaar en ongeloofwaardig, publiekelijk onder de bus. Nieuw leiderschap? Rutte beklemtoonde diepgeraakt dat hij juist geen enkele blokkade tegen de lastige Omtzigt zou opwerpen. Omtzigt mocht zelfs een eerder door Hoekstra opgebracht ministerschap krijgen, indien dat gewenst zou worden door het CDA en Omtzigt.
Het tegenovergestelde dus van ‘functie elders’. De kritische tegenmacht was zelfs in het kabinet welkom geweest. Maar ook die uitleg (bevestigd door Hoekstra) mocht niet baten. Het door de CDA-leider zelf geopperde mogelijke ministerschap ten behoeve van de eigen partijstabiliteit, werd plat populistisch geïnterpreteerd als een poging van Rutte tot het wegwerken van een lastig Kamerlid.
Gedegradeerd instrument
De parlementariërs van één dag, Kaag en Hoekstra voelden de hete adem van hun hongerige achterbannen. Kaag moest haar nieuwe leiderschap tonen en Hoekstra zijn onvoorwaardelijke clubliefde voor Omtzigt. En dus deed de waarheid er niet meer toe en ging het alleen nog maar om de aangetoonde onwaarheid. Rutte had de naam Omtzigt wél genoemd.
En alleen daardoor was het vertrouwen blijkbaar ineens totaal weg. En vrijwel kamerbreed. Ook voor alle andere partijen - van de extreem fundamentalistische SGP tot het kersverse pan-Europese Volt, was door deze ene onwaarheid de maat opeens vol. Wat twee weken geleden nog wel kon, was nu ondenkbaar: een kabinet Rutte IV. Veel nieuwe partijen stemden op hun eerste dag in met een motie van wantrouwen. Ooit een uniek en zwaar middel, maar door de veelvuldige inzet van Wilders een gedegradeerd instrument.
De nieuwe partijen omarmden gretig deze Wildersstrategie en legden daardoor de lat op een blijvend historisch laag niveau. Kaag en Hoekstra realiseerden zich dat een kabinetscrisis op dit moment ook de eigen ministers (en partij) zwaar zou raken en kozen voor een minder zware variant: een motie van afkeuring. Die werd Kamerbreed ondertekend met uitzondering van de VVD.
Waarom? Omdat de hardwerkende demissionair premier/fractievoorzitter en overwinnaar van de verkiezingen zich had vergist voor camera of hij de naam Omtzigt wél of niet had genoemd. Dat Rutte (of de verkenners) een ‘functie elders’ voor Omtzigt wilden creëren is nergens concreet gebleken. Dat hierover een motie van afkeuring wordt ingediend en aangenomen door de hele Kamer is bizar en eigenlijk onbestaanbaar.
Besmettelijk beschadigingsframe
De prijs die politiek voor de polarisatie wordt betaald zal hoog blijken op termijn. De populisten hebben blijkbaar zo’n ontregelende en aanstekelijke impact dat normale waarheidsvinding wordt ingeruild voor het nergens onderbouwde onderbuikgevoel. ‘Het vertrouwen is geschaad.’
Natuurlijk is vertrouwen cruciaal. En kan door gebrek daaraan ook een vertrouwenscrisis ontstaan. Iedereen die met Rutte heeft samengewerkt de afgelopen 10 jaar weet echter dat Rutte oprecht geïnteresseerd is en vaak (te) loyaal. Iedereen die wel eens politiek/persoonlijk in de problemen is geraakt weet dat Rutte er dan - ongeacht je politieke voorkeur - voor je is.
Dat nu andere beweegredenen spelen (de strijd om de macht) is ook begrijpelijk. Maar dat zo makkelijk en zo kamerbreed wordt meegegaan met een populistisch ingestoken beschadigingsframe is ronduit beangstigend. Plat hard populisme blijkt in Den Haag besmettelijker dan het Coronavirus.
Jan Driessen is directeur/eigenaar van Q&A Communicatie en was in 2006-2007 campagnestrateeg voor Mark Rutte
Reacties:
Ook een reactie plaatsen? Word lid van Adformatie!
Om te beginnen is het dualisme zonder Baudet, Wilders, Azarkan. Leijten en inderdaad Pieter Omtzigt ver te zoeken in de Tweede Kamer. De tot op detail dichtgetikte regeerakkoorden maken het kamerleden praktisch onmogelijk om een ander geluid te laten horen, dan de koers die de partijleider had uitgestippeld. Opstaan tegen de wil van hun partijleider is gelijk aan politieke zelfmoord. Het verkleint immers de kans op een verkiesbare plaats bij de volgende verkiezingen. De burger moet het doen met verkiezingsbeloften die na de verkiezingen in rook opgaan als gevolg van de in achterkamertjes overeengekomen, eindeloze regeerakkoorden.
Het getuigt van weinig politiek inzicht als je niet ziet dat het 'vonnis' van de Tweede Kamer niet op zichzelf staat. Driessen gaat volledig voorbij aan het feit dat de kabinetten onder Rutte's leiding de Tweede Kamer stelselmatig niet, nauwelijks of te laat informeerden over beleidszaken. Dat wat 'de Rutte-doctrine' is gaan heten, geen aantekeningen maken van vergaderingen en genomen besluiten zodat niemand ze kan opvragen en hele passages in geopenbaarde beleidsdocumenten zwartlakken omdat het om 'landsbelang' zou gaan, heeft het vertrouwen in de minister-president onder kamerleden aangetast. Dat is een proces van jaren geweest. De val van het kabinet over de kindertoeslagenaffaire was de apotheose van een jarenlange strijd van Omtzigt, Leijten, Azarkan en enkele journalisten tegen een ouderwetse, zendergerichte overheid dat de waarheid onder de pet hield, omdat het de reputatie van ministers en ambtenaren belangrijker achtte dan de desastreuze gevolgen voor nietsvermoedende burgers.
Daarbij komt dat de minster-president op tal van gewetensvragen in de Tweede Kamer vaak last had van een haperend geheugen. Als hem werd gevraagd naar de memo's ter onderbouwing van het afschaffen van de dividendbelasting, dan had hij daar 'geen herinnering aan'. Was hij nu wel of niet geïnformeerd over de slachtoffers van Hawija? Hij had er geen herinnering aan. De Teevendeal? Hij had er geen herinnering aan. Het geconfabuleerde bezoek van Halbe Zijlstra aan de Dasja van Putin? Hij wist het even niet meer. Leugens? Wie zal het zeggen, maar dat haperende geheugen kwam Rutte wel altijd goed van pas. En de sfeer in de Tweede Kamer werd er niet beter op.
Dat wat Driessen 'populistische hypocrisie' noemt is in feite opgekropte ergernis over het niet transparante, voorgekookte beleid van de kabinetten onder Rutte. Halve waarheden, haperende geheugens, achterkamertjespolitiek, het niet tijdig en slecht informeren van de Tweede Kamer, het actief tegenwerken van waarheidsvinding inzake de kindertoeslagenaffaire: Omtzigt noemt het 'de onbetrouwbare overheid'. En niet voor niets. Sla zijn boek 'Een nieuw sociaal contract' er maar eens op na.
Zoals Wilders het omschreef: 'Na 10 jaar Rutte is dit een leugentje te veel.' Het raakt de kern van het sentiment dat in de Tweede Kamer en onder een groot deel van de Nederlandse bevolking leeft. De laatste leugen van Rutte creëerde een onverwachte en plotselinge kans om af te rekenen met de man die het symbool is geworden van de onbetrouwbare overheid. Het heeft niets maar dan ook niets met populisme te maken, wél met opgekropte ergernis die zich een weg naar buiten vecht. En dat kun je Tweede Kamerleden niet verwijten.
Gijs de Kogel