In de bestseller Sapiens stelt Yuval Harari dat wij moderne mensen, Homo Sapiens, wezenlijk verschillen van andere dier- en menssoorten door de gave om mythen (godsdiensten, maatschappijvormen, culturele waarden) te verzinnen die geen biologisch fundament hebben, maar wel tot grote samenwerkingsverbanden leiden. Anders gesteld: De mens is de enige soort die zich dingen kan verbeelden en voorstellen en ergens in kan geloven.
Fictie, het imaginaire, speelt een belangrijke rol in ons denken. Eigenlijk ‘dromen’ we onze wereld, zegt Yuval. Hij spreekt over de 'imaginaire orde'. Ideeën als vrijheid, mensenrechten, goden, wetten, steden, landen en bedrijven bestaan slechts in onze verbeelding. Desondanks spelen ze een doorslaggevende rol in het motiveren, boeien en (ver)binden van mensen.
Mentale fenomenen
Hetzelfde geldt voor merken. Ook die bestaan niet echt. Zoals Giep Franzen het altijd stelde: ze kunnen niet op je voet vallen. Merken zijn mentale fenomenen. Neurowetenschappelijk zijn merken ‘hardwired’ associatienetwerken in het brein.
Volgens neuro-onderzoeker Ronald Dietvorst in het magazine van NPM Capital 'verwerken onze zintuigen informatie uit de echte wereld, waarna het brein als het ware een representatie bouwt van die werkelijkheid'. Verder spreekt hij over 'wat je de verwachtingen van het brein zou kunnen noemen'. Zoals Anil Seth in zijn fantastische Ted Talk laat zien, neemt het brein de werkelijkheid niet slechts waar, maar creëert het deze ook continu.
De wereld die we waarnemen komt net zoveel (of misschien zelf nog wel meer) van binnen naar buiten dan andersom! Wat we bijvoorbeeld denken te zien, wordt, zo blijkt uit recent onderzoek meer door ons geheugen bepaald dan door onze ogen. En ondanks dat deze associaties vaak onbewust zijn, bepalen ze in hoge mate wat we doen als mensen in onze rol van consumenten maar ook als medew/merkers. En natuurlijk als burgers.
Onderzoek SCP
Vanuit deze laatste rol is het recente onderzoek van het SCP naar de Nederlandse identiteit interessant. In het Sociaal Cultureel Rapport (SCR) over het '(natie)merk' Nederland wordt onze nationale identiteit benoemd als iets waardevols dat moet worden onderzocht en gepromoot en een actieve inzet vraag om in stand te houden, ook van de overheid.
In de hedendaagse maatschappelijke en politieke discussie duikt het thema nationale identiteit in vele vormen en bij vele gelegenheden op: als referentiekader, als agendapunt, als criterium, als iets wat wel of niet altijd in beweging is, in de internationale politiek en in verkiezingsprogramma’s, in de media en op internet, bij actiegroepen en nationale festiviteiten, in het dagelijks leven en bij tentoonstellingen en in onderzoeksprogramma’s en publicaties.
Het SCR beoogt inzicht te geven in de betekenis van de Nederlandse identiteit en ons zelfbeeld vanuit het perspectief van de burgers. Centraal staat de vraag in hoeverre bij hen sprake is van gedeelde beelden en een gedeelde identificatie met Nederland. Het rapport heeft als belangrijkste ambities om de kern te beschrijven van wat Nederland voor Nederlanders tot Nederland maakt en de kenmerken te identificeren waarmee de Nederlandse bevolking zich identificeert en verbonden voelt. Zo wil het meer helderheid en begrip in het debat brengen.
Nationale identiteit
Nationale identiteit wordt omschreven als een gedeeld collectief geheugen, onderlinge verbondenheid en de daarop geënte gezamenlijke vormgeving aan de toekomst.
Nationale identiteit berust niet alleen op beredeneerde denkbeelden of kennis en ook niet op het functioneren van instituties of de manier waarop de samenleving is ingericht. Nee, het zijn gevoelens en niet beredeneerde noties, zo stelt het SCP: ‘Wie haar in kaart wil brengen, kan niet voorbijgaan aan de herinneringen en nostalgie, ergernissen en zorgen, fantasieën, hoopvolle verwachtingen en ambities die mensen met haar verbinden en de emoties.’
Een natie is dus te op te vatten als een ‘collectief gevoel’, een subjectieve gemeenschap van mensen die op basis van een (verbeelde) gedeelde geschiedenis en historische lotsverbondenheid bereid zijn om samen verder te gaan en een toekomst op te bouwen.
De Nederlandse identiteit
Uiteindelijk is de Nederlandse identiteit opgebouwd uit individuele beelden van burgers en vereenzelviging en gevoelens van verbondenheid met Nederland. Het SCP spreekt van een collectieve identiteit wanneer er sprake is van een behoorlijke mate van gedeelde beelden en identificatie.
En wat blijkt? Jong en oud, allochtoon en autochtoon, hoog- en laagopgeleid: ondanks heftige identiteitsdiscussies blijken we opvallend eensgezind over wat typisch Nederlands is. En dat niet alleen, ook over bedreigingen is overeenstemming, waarbij polarisatie en islam het meest worden gevreesd.
Met stip bovenaan het lijstje factoren die ons verbinden, staat de taal, gevolgd door Koningsdag, pakjesavond en Sinterklaas, fietsen, de Elfstedentocht, de Nederlandse vlag en de Deltawerken. Het zijn veelal dezelfde tradities en symbolen: molens en de kleur oranje, aangevuld met de dodenherdenking, bevrijdingsdag en waarden als vrijheid en gelijkheid.
Net als voor ieder (sterk) merk, geldt ook voor onze nationaliteit dat het niet echt bestaat en continu aan verandering onderhevig is. Desondanks betekent het veel voor ieder van ons. Het is ons gedeelde geheugen, gevoel en gedrag. En daar hechten we waarde aan. In alle vaagheid.
Hup Holland Hup.
Plaats als eerste een reactie
Ook een reactie plaatsen? Word lid van Adformatie!