MVO; met de V van Verbonden

Mijn kritiek spitst zich toe op het woord ‘verantwoord’. Dit heeft de zweem van een keuze. Alsof het een deugd is om je als ondernemer – dan wel als mens - maatschappelijke verantwoordelijk te tonen. Van het boeddhisme kunnen we leren dat dit helemaal niet het geval is. Er is helemaal geen keuze. MVO is geen deugd, maar de natuurlijkste zaak van de wereld.

Dit inzicht ontstond bij mij tijdens het aanschouwen van een indrukwekkende dharma lezing door mijn leraar Thich Nhat Hanh. In deze lezing legt Thich Nhat Hanh op beeldende wijze het principe van wederzijdse afhankelijkheid - interconnectedness – uit. Thich Nhat Hanh doet dit door de aanwezigen een prachtige rode bloem te laten zien en hen vervolgens te vragen wat zij zien. Een jonge vrouw op de eerste rij zegt dat zij een mooie rode bloem ziet. Logisch. Ik had hetzelfde gezegd. Thich Nhat Hanh reageert echter met de wedervraag: ‘Weet je het zeker? en de opdracht ‘Kijk nog eens goed’. De vrouw doet dit, kijkt nog eens goed en komt wederom tot de conclusie dat ze toch echt naar een bloem zit te kijken. En dus zegt ze: ‘Ik zie een mooie rode bloem’. Thich Nhat Hanh begint vervolgens met een reeks gewetensvragen die er voor hebben gezorgd dat ik nooit meer op eenzelfde manier naar een bloem – en naar het begrip Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen - heb kunnen kijken. ‘Ben je het met me eens dat deze bloem nooit had kunnen bestaan zonder een zaadje waaruit het ontkiemd is?’ De vrouw knikt instemmend. Geen bloem zonder zaad. Logisch. ‘Je ziet het zaadje misschien niet, maar het zaad zit onmiskenbaar in deze bloem’ vervolgt Thich Nhat Hanh. ‘Ben je het met me eens dat de wind het zaadje heeft moeten vervoeren naar een plek waar het in de aarde is kunnen nestelen’? Meer instemmend geknik. ‘En ben je het met me eens dat deze bloem nooit had kunnen groeien zonder de regen die door de wolken is veroorzaakt en zonder de warmte die door de zon is veroorzaakt’? Bij de vrouw begint de zin van het betoog duidelijk te dagen en een glimlach verschijnt op haar gezicht. ‘Kun je de compost zien die de bloem tijdens haar groei heeft gevoed, en kun je zien dat die compost bestaat uit bloemen die dit prachtige exemplaar zijn voorgegaan? Thich Nhat Hanh eindigt zijn betoog met: ‘Je kijkt niet naar een bloem. Je kijkt naar de ware natuur der dingen. Je ziet het hele universum dat ‘inter-is’ als bloem. Je ziet het hele ecosysteem dat heeft samengewerkt om deze bloem te laten ontstaan’.

Deze dharma lezing heeft een diepe indruk op me gemaakt en heeft grote invloed op mijn doen & laten gehad. Het landde hard in mijn hart. Het besef van wederzijdse afhankelijkheid heeft me doen inzien dat niets afzonderlijk kan bestaan, en dat de werkelijkheid der dingen draait om verbondenheid. Alles bestaat en ontstaat in relatie tot elkaar. Alles is gerelateerd aan alles. Dat is. Je hoeft geen boeddhist te zijn om de verbondenheid te erkennen en herkennen die Thich Nath Hanh door middel van het bovenstaande bloemvoorbeeld inzichtelijk maakt. Neem maar eens vijf willekeurige objecten in gedachten, en ontleedt deze vervolgens op eenzelfde manier als Thich Nhat Hanh een bloem ontleedde. Doe het maar. Kies maar. Kijk maar. Ik verzeker je - wélk object je ook kiest - als je diep genoeg graaft kom je uiteindelijk tot de onvermijdelijke conclusie dat alles erin vertegenwoordigt is. Alles!

Als de werkelijkheid der dingen verbondenheid is, is de natuurlijke gang der dingen niet lineair maar circulair. Alles in de natuur is immers circulair. En daarmee van nature oneindig. In de natuur bestaat geen begin en geen einde. Ieder einde is een nieuw begin. Er zijn slechts processen. Het heet niet voor niets een ecosystéém. In dit systeem heeft alles heeft een functie en speelt alles een rol. Alles bestaat in dienst van het voortbestaan. Deze natuurlijkheid is de enige echte duurzaamheid.

Wat we van het boeddhisme kunnen leren in het kader van de duurzaamheiddiscussie, is om een onderscheid te maken tussen verantwoordelijkheid en verbondenheid en tussen duurzaamheid en natuurlijkheid. Boeddhisten doen niet verantwoordelijk. Boeddhisten voelen zich verbonden. Boeddhisten zijn niet duurzaam. Boeddhisten handelen natuurlijk. Dat is een belangrijk verschil. Cruciaal zelfs. Als jij je verbonden voelt en afhankelijk weet van anderen en anderen voelen zich verbonden met jou en weten zich afhankelijk van jou, dan is het de natuurlijk en de normaalste zaak van de wereld om verantwoordelijk gedrag te vertonen. Dan is verantwoordelijkheid geen deugd, maar een kwestie van gezond verstand.

De verdere verwording van duurzaamheid vraagt mijns inziens daarom niet om strengere regelgeving maar om grotere bewustwording. Duurzaamheid is natuurlijk. Je bént verbonden. Dat is geen keuze maar een gegeven. De bewustwording van de verbondenheid zorgt voor verinnerlijking van de verantwoordelijkheid. Daarmee gaat verduurzaming vanzelf. Daarmee wordt verduurzaming natuurlijk. Het is een groot verbondenheidbesef dat een sterk verantwoordelijkheidsgevoel veroorzaakt. En het is sterk verantwoordelijkheidsgevoel dat diep verantwoordelijk gedrag veroorzaakt.

Ik geloof dan ook dat we verbondenheid centraal moeten stellen in de duurzaamheiddiscussie. Ik vind dat we de term ‘verantwoordelijk’ moeten vervangen voor de term ‘verbonden’. Ik wil opperen om het voortaan niet meer te hebben over Maatschappelijk Verantwoordelijk Ondernemen, maar over Maatschappelijk Verbonden Ondernemen. MVO met de V van ‘verbonden’ dus. Daarmee wordt duurzaamheid duidelijker, urgenter en vooral heel veel gewoner. Er is vanuit verbondenheid geen enkele vorm van vrijblijvendheid. Je bént immers áltijd een Maatschappelijk Verbonden Ondernemer. De enige gewetensvraag die dan overblijft is: draag je positief of negatief bij?