Eén van de centrale ideeën in ‘Thinking Fast and Slow’ van Daniel Kahneman - de bijbel van de gedragsontwerpers - is dat ons automatische brein instant beslissingen neemt op basis van shortcuts en ons bewuste brein die vervolgens post-rationaliseert en goedpraat. Als je dit basisprincipe snapt, dan snap je eigenlijk alles wat je moet weten om te overleven in organisaties.
Gooische meisjes
Dan snap je waarom organisaties zo slecht zijn in de juiste mensen werven (we gebruiken sympathie als shortcut voor competent). Of waarom Gooische meisjes met een veel te groot zelfvertrouwen zo snel carrière maken (omdat we zelfvertrouwen als shortcut gebruiken voor talent). Of waarom finance jongens met een slecht pak, een bril en veel Excel-knowhow zoveel macht in ondernemingen krijgen (omdat we in het begrijpen van Excel een shortcut zien voor intelligentie en controle). Of waarom reclamemensen niet serieus genomen worden (want mensen die zich creatief noemen, hebben geen verstand van de belangrijke dingen). De toepassingen zijn eindeloos.
Hegel
De filosoof Hegel argumenteerde ooit dat de slaaf eigenlijk de meester maakt. Het is in de gezamenlijke acceptatie van de slaven van hun slavenrol, dat de meester zijn rol kan spelen. In ondernemingen is dit ook zo: macht is niets meer dan een theater, waarin de acteurs bewust of onbewust door gedrag, tekens en trucjes machtsverhoudingen ontwerpen. Mijn eerste bazin was de oudste uit een gezin van 20 kinderen. Ze castreerde je ter plekke van zodra ze zwakheid rook. De helft van het bedrijf was als de dood voor haar. Maar van zodra je haar machtstheater niet meespeelde, kon je eigenlijk niets meer fout doen.
Elke keizer in een organisatie is onder zijn of haar kleren poedelnaakt. En om die naaktheid te verbergen tooien ze zichzelf in maniertjes, routines, tekens en taaltjes van macht. Eenmaal je dit doorhebt wordt het leven in een organisatie veel leuker. Als je jong bent en je leest deze column, onthoud dan één vuistregel: hoe groter het theater, hoe groter de onzekerheid die er achter schuilt.
Deze column staat in Tijdschrift voor Marketing nummer 5
