De man van Nooitgedacht; slow, het juiste tempo

Simon Werkendam reageert verbaasd. Het is toch logisch waarom juist slow ons gaat redden? ‘Fast heeft ons immers kapotgemaakt. Het heeft het kapitalisme, dat wat mij betreft een constructief systeem is, veranderd in een destructief turbokapitalisme dat mens en milieu heeft uitgeput. Slow gaat daarom niet over langzaam, maar over het teruggaan naar het natuurlijke en menselijke dat we zijn kwijtgeraakt. Het gaat over het hervinden van het juiste tempo. Het kalme, voorzichtige, stille, intuïtieve, ongehaaste, geduldige, bedachtzame en kwalitatieve waar slow voor staat, vertegenwoordigt hét antwoord op het drukke, agressieve, haastige, oppervlakkige, ongeduldige en kwantitatieve van fast. De zonde is deugd geworden. Het is niet voor niets dat slow zich momenteel op alle mogelijke manieren manifesteert; van slow food tot slow money, van slow design tot slow travel. Slow is the way to go.’

Simon Werkendam werkte twintig jaar in de snelle reclamewereld en runt sinds 2004 Slow World; een inspirerende locatie in een oude fabriekshal aan het Donkere Spaarne in Haarlem met een galerie, een ruimte voor bijeenkomsten en een professionele keuken met prominente keukentafel.

Simon: ‘Slow World is geen conventionele plek voor heidagen, brainstorms, bedrijfsuitjes, workshops of trainingen. Bij Slow World staat alles heel expliciet in het teken van bezinning en vertraging; ik heb het ‘slowstorming’ gedoopt. We werken niet van negen tot vijf, maar beginnen in alle rust om een uur of elf, zodat mensen niet al opgefokt aan de dag beginnen vanwege fileleed. ’s Avonds hanteren we een flexibele eindtijd. We zijn pas klaar als we klaar zijn, en dat kan soms heel laat zijn, omdat er altijd samen wordt gegeten aan de keukentafel. Dat is zonder uitzondering een magisch moment. Aan de keukentafel vallen rituelen, rollen en rangen weg, en wordt er openhartig gesproken en komt de essentie vanzelf bovendrijven. Echt waar, je kunt er de klok op gelijk zetten. De keukentafel is het geheim van Slow World.’

De keukentafel?

Simon: ‘De keukentafel is het toppunt van informaliteit. Je zit dicht op elkaar, voor je staat het heerlijkste eten en drinken, mensen voelen zich snel op hun gemak. Ze associëren de keukentafel veel meer met vrienden dan met collega’s. Daardoor worden barrières beslecht om te zeggen wat je écht wilt zeggen weg. Mensen hebben niet het idee dat ze nog aan het werk zijn, maar dat zijn ze wel.’

Van snelle reclamejongen verwerd je tot slow propagandist; leg eens uit.

Simon: ‘Dan moeten we even terug naar het einde van de vorige eeuw. Ik werkte toen nog bij het reclamebureau BBCW; ik was de W van die afkorting. Er heerste volop hoogconjunctuur en daarmee dus ook de gekte van meer, meer, meer. Onze opdrachtgevers wilden méér groei, méér winst, méér marktaandeel.’

En toen?

Simon: ‘Wij werkten er in veel gevallen succesvol aan mee om die “méér-doelstellingen” voor onze klanten te realiseren, maar daar werden we eigenlijk alleen maar voor gestraft, omdat diezelfde klanten vervolgens nóg meer wilden. Ik vond dat in veel gevallen niet realistisch of haalbaar. Als ik dan vervolgens vroeg waarom ze dat wilden, kreeg ik steevast het antwoord: “Dit is wat de aandeelhouders willen. We moeten de aandeelhouders tevreden houden.” Ik begon een steeds grotere hekel te krijgen aan die aandeelhouders. Dat zijn van die mensen die geen enkele binding hebben met een bedrijf, behalve dan dat ze er financieel van willen profiteren. Ik werd er kotsmisselijk van. Na een dag vol met aandeelhoudersonzin kwam ik thuis en om met mijn toenmalige echtgenote naar de Matthäus Passion te gaan. Ik weet het nog als de dag van gisteren. Zij zag waarschijnlijk aan mijn hoofd dat ik me weer over van alles en nog wat had lopen opvreten, want ze vroeg: “Heb je weer zo’n dag gehad? Waarom stop je er niet gewoon mee?” Ik keek haar aan en zei: “Dit is het beste idee dat ik in jaren heb gehoord.” Ik besloot ter plekke dat ik ging kappen. Ik heb die avond niets van de muziek meegekregen. Ik zat meters boven mijn stoel te zweven. Ik voelde me zó bevrijd.’

Zomaar opeens?

Simon: ‘Het was natuurlijk een optelsom. Ik was in die tijd al met de nodige zelfreflectie bezig en daarmee groeide het
besef dat het werk dat ik al twintig jaar deed voor mij niet echt fulfilling was; in elk geval niet meaningful. De reclamewereld is, hoe je die ook bekijkt, toch niets meer of minder dan de cosmetica- industrie van het kapitalisme.’

Dus Simon ging zijn aandelen inruilen voor geld en eens rustig na-denken over wat hij met de rest van zijn leven zou gaan doen?

Simon: ‘Nou, naar dat geld kon ik in eerste instantie fluiten. In mijn contract stond dat ik pas recht op geld had na drie jaar. Ik weet nog heel goed dat de financieel directeur mijn beslissing destijds “zakelijk onverstandig, maar persoonlijk dapper” noemde. Maar ik vond het allemaal prima, het ging me niet om geld. Een paar maanden later kreeg ik het ultieme bewijs dat ik de goede beslissing had genomen. Y&R, het internationale communicatieadviesbureau waar mijn bedrijf BBCW onderdeel van was, werd overgenomen door een ander communicatieadviesbureau, WPP. Daardoor kreeg ik opeens wel een paar centjes; een cadeautje van de kosmos.’

We passeren de dorpsgrens van Drouwen en lopen richting Gasselte langs De Morene, een biologische boerderijwinkel. In de tuin staat een bord met daarop de tekst ‘Vrienden van het Platteland’, in de vitrine liggen vers gerooide aardappels, boerenkool en spruiten, stuk voor stuk seizoensgebonden streekgewassen. Het oogt even smakelijk als rommelig, misschien verhoogt die puurheid de smaak nog wel meer. De eigenaar komt naar ons toe: 1 meter 60 groot met een grijze baard tot zijn navel. Op zijn hoofd, om zijn lange grijze haren in bedwang te houden, een truckerscap van John Deer. Hij vertelt gepassioneerd over zijn producten. Hij verbouwt van alles naar het seizoen. Zijn asperges zijn vermaard in de regio en behoren tot de stamgasten van een sterrenrestaurant in het Drentse dorpje Nooitgedacht.

Simon: ‘Wat een héérlijke winkel. Wat geweldig dat je op loopafstand dit soort prachtige, pure producten kunt kopen; dit is allemaal typisch slow food. Slow food heeft een cruciale rol gespeeld in de totstandkoming van Slow World. Ik ben met slow food in contact gekomen toen ik met mijn nieuwverworven vrijheid ging doen wat ik eerder alleen in de weekends deed: lekker koken. Ik was aan het zoeken naar lekkere recepten toen ik daarbij in 2001 op het manifest van de Slow Foodbeweging stuitte, en daar kreeg ik kippenvel van.’

Want?

Simon: ‘Amnesty International, Greenpeace, WNF en dat soort ngo’s zijn voor mij vooral tegenbewegingen. Ze zijn altijd ergens tegen, altijd bezig tegen iets of iemand te strijden. Allemaal prima natuurlijk, maar de Slow Foodbeweging was heel nadrukkelijk een “voorbeweging”. Dat voelde meteen beduidend anders.’

De Slow Foodbeweging is opgericht door de Italiaan Carlo Petrini en uitgegroeid tot een internationale eco-gastronomische beweging. Slow food was een rechtstreekse reactie op de opkomst van fastfood en de uniformiteit, conformiteit en jachtigheid die het vertegenwoordigt. Volgens Petrini zijn we allemaal in de ban van het fastvirus en vormt dit een groot gevaar voor de volksgezondheid. Het vaccin tegen het fastvirus omschrijft Petrini als ‘een juiste dosis zinnelijk genot, door langzaam te consumeren en zo lang mogelijk te genieten’. In zijn Slow Food-manifest uit 1989 legt Petrini een expliciete relatie tussen eco- nomie, ecologie en ethiek en pleit hij voor de herwaardering van biodiversiteit, lokaliteit, kwaliteit en ambachtelijkheid.

Simon: ‘Het serieuze genieten als primaire strategie om goede dingen te bewerkstelligen, daar kon ik me helemaal in vinden.’

Jij dacht: dat wil ik ook.

Simon: ‘Precies. Het is de aanleiding geweest om Slow World te starten. Toen de naam Slow World in mijn hoofd opkwam, wist ik meteen dat het goed was, want SW zijn mijn initialen. Het universum zei me daarmee dat het zo heeft moeten zijn.’

We bereiken het bos bij Gasselte, dat door het winterse weer alle denkbare mistroostige kleuren draagt. We zijn niet de enige wandelaars die dag. Met starre blikken gericht op de volgen- de bocht, en stevig prikkend met hun nordic walking-stokken, lopen ze ons straal voorbij. Simon met een cynisch lachje: ‘Als je over de snelweg scheurt, zie je de bloemetjes in de berm niet. Zelfs in het bos kun je kennelijk te snel gaan.’ Hij buigt zich over een boomstronk. ‘En dan mis je dit. Zo’n mooi elfenbankje heb ik in geen jaren gezien.’

De natuur speelt in slow een belangrijke rol.

Simon: ‘De natuur is ook mijn inspiratiebron. Sneller bestaat niet in de natuur. Alles vindt er per definitie plaats in het juiste tempo. Er is snelheid als er snelheid nodig is, er is traagheid als er traagheid nodig is. Daarom staat bij slow het imiteren van de natuur centraal. In essentie gaat slow over het hanteren van een natuurlijk ritme. Het credo van de Slow Foodbeweging is niet voor niets il tempo giusto, het juiste tempo.’

Is slow nou een visie of een levensstijl?

Simon: ‘Het is een visie die een levensstijl tot gevolg heeft. Een visie alleen is nutteloos. Je moet die wel willen leven. Slow staat dan niet voor de snelheid waarmee je dingen doet, maar voor de kwaliteit waarmee je de dingen doet. Het gaat niet om langzaam, maar om weldoordacht. Slow gaat over alles zo góéd mogelijk doen in plaats van zo snél mogelijk.’

We praten over het boek Slow, een wereldwijde Revolutie uit 2004 van de Canadese journalist Carl Honoré. Het boek is een kritische aanklacht tegen een markteconomie waarin doel en middel door elkaar zijn gaan lopen, en mensen alleen nog lijken te bestaan om de economie te dienen in plaats van andersom. Een markteconomie waarin tijd gelijkstaat aan geld, en er alleen nog plaats is voor sneller, beter, meer. Dat leidt onvermijdelijk tot een ongeduldige, oppervlakkige jaagcultuur, waarin we steeds meer moeten in minder tijd. En dat moet een stopverbod krijgen.

Simon: ‘Volgens Honoré bewijst de evolutieleer het recht van de sterkste, en niet van de snelste. Een goede markteconomie moet om kwaliteit draaien, niet om kwantiteit. Het kapitalisme heeft daarom volgens Honoré niet snelheid, maar juist vertraging nodig.’

Het mooie van Honoré vind ik dat hij niet antikapitalistisch is, maar kapitalisme accepteert als een goede manier om voorspoed tot stand te brengen. Maar daarbij moeten we niet vergeten dat de markteconomie ons dient in plaats van andersom. Doen we dat niet, dan is een collectieve burn-out volgens Honoré onvermijdelijk. En kijk wat er is gebeurd...

Simon: ‘Een visionair, die Honoré.’

Hij heeft in elk geval haarfijn aangevoeld dat vertraging geen luxe maar een noodzaak is.

Simon: ‘Volgens de overlevering is Honoré een ervaringsdeskundige. Hij schijnt de inspiratie voor zijn slow gedachtegoed te hebben gekregen toen hij als gesjeesde journalist zijn kind One Minute Bedtime Stories aan het voorlezen was, een boek met ultrakorte voorleesverhalen. Speciaal voor ouders met weinig tijd omdat ze een druk, druk, druk leven leiden. Het deed Honoré beseffen dat hij zijn leven helemaal verkeerd had ingericht, dat hij de minste tijd nam voor datgene wat hem het meest dier- baar was, waarna hij zich afvroeg hoe het zo ver was gekomen.’

De moraal van dit verhaal is wel heel herkenbaar. Hoeveel mensen worstelen niet met de balans tussen werk en privé, tussen het vergaren van welvaart en welzijn? Als je het druk hebt, dan ben je succesvol, tenminste, dat is haast uitgegroeid tot een maatschappelijke consensus.

Simon: ‘Er wordt in slow daarom vaak gerept over het terugkeren naar de menselijke maat.’

De menselijke maat staat ook heel nadrukkelijk centraal in slow management. Je zou die maat het best kunnen samenvatten als menselijk leidinggeven. Het tijdschrift Slow Management vat het principe aldus kort en krachtig samen: ‘I am a human being, not a human resource.’ Het is een leiderschapsstijl waarin de factor mens centraal staat en waarin de mens niet onderdanig is aan economische doelstellingen. Slow managers nemen de tijd voor mensen en processen.

Simon: ‘Slow managers hanteren de kwaliteit van alle bedrijfsprocessen als uitgangspunt. Kwaliteit gaat boven alles. Alleen de input van kwaliteit kan namelijk output van kwaliteit opleveren, en kwaliteit kost tijd. Slow managers laten medewerkers dan ook niet tiranniseren door de dwang van tijd.’

Je zou ze in die zin ook als timemanagers kunnen bestempelen. Ze verstaan de kunst van de klok, ze bestrijden de illusoire tijdnood.

We lopen via de verlaten Camping De Berken in Gasselte in oostelijke kant de Drentse Hondsrug af en belanden in een ultraplat landbouwlandschap dat in Drenthe ook wel ‘de nieuwe wereld’ wordt genoemd. Op topografische kaarten heet het ge- bied echter het Oostermoerse Veen. Een gigantisch veengebied dat pas aan het begin van de negentiende eeuw is ontgonnen in de vorm van een rechttoe rechtaan functioneel landbouwgebied. In de zomer staat het vol met gewassen als aardappelen, bieten, graan en maïs. Die januaridag zijn de velden leeg en kaal. De bruinkoperen bomen en bladerpaden van enkele minuten geleden hebben dan ook plaatsgemaakt voor vergezichten waarin strepen geel, groen en zwart elkaar als in een gigantische spekkoek afwisselen.

Dit is ‘het grote niks’, een paar dorpjes, meer heb je hier niet tot diep in Duitsland. Als je dit ziet, dan begrijp je niet dat mensen soms zeggen dat er in Nederland nergens ruimte meer is. Toen ik hier een aantal jaren geleden kwam wonen, vond ik de leegte van het landschap zó beangstigend, dat ik het maar moeilijk mooi kon vinden. Tegenwoordig ben ik gewend geraakt aan de onaantastbare ruimte en begrijp ik het. Hier kun je nog op een van de weinige plekken in Neder- land het einde van de horizon niet zien. Dat is niet beangstigend, maar overweldigend, die weidsheid, echt prachtig.

We kiezen voor zo’n onaantastbaar pad de velden in. Het loopt door tot zo ver onze ogen kunnen kijken. The road to nowhere bestaat.

Wandelen is bij uitstek geschikt om te vertragen. Er is een ontzettend leuk boekje over de spirituele waarde van wandelen, Lopen Loutert van Michael Jourdan & Jacques Vigne. Zij noemen wandelen ‘de lof der langzaamheid’ en een ultieme manier om ons te verzoenen met onszelf en de natuur waarvan we zo vervreemd zijn geraakt.

Simon: ‘Ze zeggen niet voor niets: “Het lichaam reist per paard, de geest reist per voet.” Het is zo logisch als wat. Pas wanneer je vertraagt, krijg je oog voor je omgeving. Dat is de grootste waarde van vertraging.’
Prachtig allemaal, maar nu de praktijk. Ik wil met mijn bedrijf ver- slowen, hoe doe ik dat?

Simon: ‘Dat is een proces dat begint met het redden van je eigen ziel.’

Hallo Simon, alsjeblieft zeg. We lopen hier met onze poten door de Drentse klei.

Simon: ‘Wat ik bedoel: je moet je er allereerst van bewust zijn dat het anders kan. Voordat je anders doet, moet je eerst inzien dat je bezig bent met een ratrace die nergens toe leidt en waar je op de lange termijn niet écht gelukkig van wordt.’

Oké, stap één is dus inzicht. Stap twee?

Simon: ‘Dat is het overwinnen van je angst voor schaarste. Je kunt pas slow zijn als je weerwoord weet te bieden aan je ongebreidelde honger naar meer. Je moet durven te leven vanuit het beginsel “genoeg is genoeg”. Pas als je dat op orde hebt, kun je de stap van persoonlijk naar professioneel maken, en ga je bouwen aan een contemplatieve organisatie. Want voortaan al je bedrijfsprocessen expliciet in teken van “beter, beter, beter” in plaats van “meer, meer, meer” laten plaatsvinden, dat is geen eenmalige beslissing, maar een continu proces. Onmisbaar daarbij is het integreren van reflectie en contemplatie in je bedrijfsvoering. Zowel om de rust te bewaren als om het roer recht te houden.’

Dat is weer een belangrijke les die geleerd kan worden van het boeddhisme. Meditatie wordt in het boeddhisme gezien als een onmisbare component om tot verlichting te komen, want mensen kunnen zonder meditatie geen wijsheid verkrijgen. En zonder wijsheid kunnen mensen de werkelijkheid der dingen, die verlichting is, nooit inzien. Het is zelfs niet overdreven te stellen dat de hele boeddhistische leer mediterend tot stand is gekomen, en dat het verlichtingsverhaal van Siddharta Gautama een beschrijving van een meditatieve ervaring is.

Simon ondeugend: ‘Mediteren is contempleren, en dat is eigenlijk niet slow maar sloom.’

Meditatie wordt vaak onterecht geassocieerd met ontspanning, maar draait eigenlijk om het ontwikkelen van oplettendheid en opmerkzaamheid. Het is trainen van de geest.

Simon: ‘Een soort spiritueel krachthonk’

Dat is het misschien ook wel. Veel mensen associëren meditatie met zweverig gedoe. Maar het gaat om disciplineren. Zonder meditatieve training raakt de menselijke geest onherroepelijk ontregeld, en blijven negatieve gedachten en gevoelens ons parten spelen. Het gaat om het grip krijgen en houden op je doen en laten.

Simon: ‘Voor mij gaat mediteren om het creëren van momenten van bezinning. Om pas op de plaats te maken. Het gaat om het nemen van adempauzes om over dingen na te denken voordat je dingen doet. Het gaat om stil worden om daarmee in te zien waarom je doet wat je doet. Dan komen de aha-erlebnissen vanzelf. Wanneer je zo in stilte naar jezelf luistert, als je gaat mediteren zoals je wilt, kom je er vanzelf achter dat bedrijfssucces áltijd over aandacht gaat. Over aandacht voor je klanten, over aandacht voor je medewerkers. Het brengt je terug naar de basis van bedrijf.’ Turend door de lucht: ‘Stil eens, kijk, daar heb je ze.’

Boven ons vliegen grote groepen ganzen over in een kenmerkende V-formatie.

Simon: ‘Wat een prachtig toeval wordt ons weer door de kosmos aangereikt. Het gaat allemaal om the bird’s eye view. Over het bewaren van overzicht, over het vizier op de horizon houden, over het ontstijgen van de waan van de dag.’

We besluiten tot een stukje crosscountry, springen over slootjes en klauteren over hekken. ‘Kijk, daar verderop,’ fluistert Kees, ‘drie herten, ze staan te eten in een veld.’ Schoten uit jachtgeweren knallen als Oudejaarsbuskruit uit melkbussen. Vogels horen we niet meer. De herten steeplechasen gehaast door het veld naar aanpalende bossen, waar ze zich kunnen verstoppen. Van die bossen komen er op termijn meer, weet Kees. Het gebied waar we lopen, De Branden, staat op de nominatie te worden aangekocht door Het Drentse Landschap. Die wil er aan natuurontwikkeling doen en daarmee het aanpalende Drouwenerzand uitbreiden. Om de natuurlijke relatie tussen het heidegebied en het beekdal te herstellen, en het kwelwater aan de oppervlakte te laten komen.

Simon: ‘Nog even over mediteren, hoe dicht liggen slow en me- ditatie nou precies bij elkaar?’

Het is hetzelfde. Slow is een actuele manifestatie van een eeuwenoude boeddhistische wijsheid, die stelt dat alle antwoorden op alle vragen in jezelf besloten liggen, en dat je je moet bezinnen om ze naar boven te laten borrelen. Daartoe zijn twee capaciteiten nodig: aandacht en analyse. Je kunt slow ook als mindfulness omschrijven.

Simon: ‘Mindfulness, die term kom ik tegenwoordig werkelijk in élk tijdschrift tegen.’

Mindfulness is ongekend populair, zeg maar gerust een hype, maar het is feitelijk niets meer dan boeddhistische meditatie. In Pali, de taal waarin Boeddha zijn leer 2500 jaar geleden formuleerde, wordt het ‘Vipassana’ genoemd, dat ‘inzicht’ betekent. Het is al eeuwen be- kend dat zelfonderzoek tot zelfbewustzijn leidt. Met mindfulness is dat nu ook wetenschappelijk bewezen. Er is namelijk onomstotelijk aangetoond dat intensief mediterende boeddhistische monniken een aandachtiger, rustiger brein hebben. Dit wordt ‘het boeddhistische brein’ genoemd. Mindfulness hoeft trouwens niet beperkt te blijven tot mensen, ook bedrijven kunnen zich eenvoudig bezinnen door concentratie, reflectie en contemplatie in werkprocessen te brengen. Ook zij kunnen dus kiezen voor mindful. Dit maakt bedrijven sterker. Alleen door je bedrijfsvoering aandachtig te analyseren kun je die verbeteren. Het is dan ook enorm waardevol. Slow wordt niet voor niets ook wel ‘waardevolle vertraging’ genoemd.

Simon: ‘Het zou heel verstandig zijn als het management van een bedrijf bij belangrijke beslissingen steevast zou zeggen: jongens, hier gaan we eerst een nachtje over slapen.’

De Dalai Lama noemt het belangrijkste kenmerk van een goede leider dat hij of zij de juiste beslissingen neemt. Negatieve verschijnselen als haast, ongeduld, stress, hebzucht, angst en agressie ver- troebelen het vermogen om de juiste beslissingen te nemen. Daarom vraagt een juiste beslissing een kalme, geconcentreerde geest, beheersing van gedachten en gevoelens, en geduld om inzichten te laten rijpen. Alleen zo kan een leider bij elke beslissing bepalen of deze écht juist, onjuist, waar, onwaar, gepast of ongepast is. De Dalai Lama noemt dit leidinggeven aan jezelf.

Simon: ‘Je moet niet blind op je innerlijke TomTom vertrouwen, maar je eigen kaart kennen.’

De boeddhistische managementgoeroe Michael Carroll stelt dat de belangrijkste kwaliteit van leiders het vermogen is om écht aanwezig te zijn. Hij noemt dit ‘de weg van de aandachtige leider’. Elke beslissing moet met de grootst mogelijke aandacht worden genomen en daarom noemt Carroll het meditatiekussen de allerbelangrijkste managementtool. Paul de Blot, hoogleraar Businessspiritualiteit aan de Nyenrode Business Universiteit, zegt dat managers eigenlijk bij elke beslissing zouden moeten contempleren over wat ze aan het doen zijn en wat de zin daarvan is. Om dat te doen moeten alle beslissingen altijd op zakelijk, collectief én persoonlijk niveau bekeken worden. Is de beslissing goed voor het bedrijf, goed voor de mede- werkers en goed voor mezelf? En ook de boeddhistische leraar, tevens auteur van het boek Boeddhisme 3.0. Boeddisme voor de 21ste eeuw’, Ethan Nichtern, geeft aan dat het essentieel is om consequent en constant het verschil tussen denken en weten te maken door elke beslissing vanuit verschillende visies te bekijken: persoon- lijk, intermenselijk, intercommunaal en mondiaal. Pas als je beslissingen op deze manier neemt, weet je zeker dat ze juist zijn.

Simon: ‘Dat lijkt mij een tijdrovende manier van werken, daar hebben die bedrijven toch helemaal geen tijd voor?’

Daar némen ze geen tijd voor.

Simon: ‘Dat is nou precies wat er zo mis is aan al die Angelsaksische winstfabrieken. Die denken dat vertragen geld kost omdat het tijd kost. Die hebben geen geduld om de dingen met liefde te doen, terwijl het daar uiteindelijk allemaal om gaat en het heel veel kan opleveren. Ik moet opeens denken aan Gianni, bij wie ik een tijdje Italiaanse les heb gevolgd. Tijdens die lessen kreeg ik steevast de meest fantastische pasta voorgeschoteld. Als ik hem vroeg hoe hij die had gemaakt, was zijn antwoord altijd: “Met liefde.” Dát is voor mij de essentie van slow. Dat je dingen eerst en vooral met liefde doet en het lef hebt om al het andere in dienst daarvan te laten opereren.’

We lopen langzaam langs het Voorste Diep terug richting Drouwen. De lucht is fris en ruikt naar de opkomende nacht. Ondanks de gestaag opkomende schemering kunnen we verderop nog net de pakweg tien boerderijen onderscheiden die samen Bronnegerveen vormen. We horen een kudde schapen mekkeren en zien een paar paarden springen alsof ze een lentebries ruiken. Simon ziet en geniet zichtbaar. Na een lange stilte zegt hij opeens: ‘Hoe langer ik erover nadenk... het belangrijkste verschil tussen slow en fast is het verschil tussen hoofd en hart. Het gaat om dat hart.’

Ik moet denken aan iets wat ik onlangs heb gelezen in een boek van David Dewulf over heartfulness. Het gaat over het ontwikkelen van je hartstem en het leven vanuit hartintentie. Misschien is slow wel helemaal niet hetzelfde als mindfulness, misschien is het eigenlijk hetzelfde als heartfulness?

Simon staat ineens stil: ‘Ik was nog nooit eerder in Drenthe geweest, maar moet je eens voelen, die buitenlucht, die ruimte, die road to nowhere, die man van Nooitgedacht: het ging vandaag over langzaam, maar mijn hart is er sneller van gaan kloppen.’