In Memoriam Aernout Overbeeke: compromisloos, lastig, magiër in de donkere kamer

Door: Pim Milo

Aernout kon lastig zijn.

Toen hij als twaalfjarig jochie op een Amsterdamse school belandde, sprak hij met een zwaar Rotterdamse accent. Geen tongval waarmee je in Amsterdam-Zuid vrienden maakt. Hij ontvluchtte zijn isolement en de pesterijen door ieder vrij uur naar het Rijksmuseum te gaan. Daar leerde hij kijken, zag hij wat licht deed, bestudeerde hij compositie en kleurgebruik. Het maakte hem een obsessief kijkdier, met een geoefend oog voor schoonheid en perfectie.

Die eenzame jeugd heeft hem gevormd èn getekend. Zijn hele verdere leven is hij bezig geweest met compenseren. Uit zelfbescherming bouwde hij een verdedigingslinie op die bestond uit Algemeen Beschaafd Nederlands, een arrogante houding en dwingende eisen. Hij wilde status, erkenning en succes. Het maakte hem soms een onaangenaam mens, maar altijd een bijzonder fotograaf.

Eén van zijn vroegere assistenten bekende me deze week dat hij nòg zweterig wakker kan worden als hij terugdenkt aan zijn tijd bij Aernout. Maar, voegde die ex-assistent daaraan toe: zonder Aernout zou hij niet staan waar hij nu staat, furore makend in het kunstcircuit en de museumwereld.

Aernout durfde groot te denken, het onderste uit de kan te halen. Want het is niet alleen een kwestie van talent om perfecte foto’s te maken. Het is vooral een kwestie van condities. Geld, tijd en omstandigheden zijn minstens zo belangrijk. Die voorwaarden moet je afdwingen.

Daarom vloog Aernout in zijn tijd als commercieel fotograaf business class, logeerde hij in de beste hotels en at hij in de beste restaurants. De hele verantwoordelijkheid voor een productie lag op zijn schouders, vond hij. Dus moest het goed met hem gaan.

Die arrogantie, de onbeschaamdheid om tot de limiet te gaan, met minder geen genoegen te nemen, die maakten dat hij zo’n grote fotograaf is geworden.

Aernout bracht rustig de hele karavaan - busjes met assistent, location finder, stylist, hair & make up, producer, modellen, opdrachtgever en wat niet al - onderweg tot stilstand om een foto voor zichzelf te maken. “Even kijken of het vingertje het nog doet.” Die brutaliteit had hij. Of brutaliteit… ik zou het liever compromisloosheid noemen. Dat stoppen en uitstappen was geen sinecure hoor. De helft van de bagage moest eruit.

Geen reclamefotograaf

Toch, reclamefotograaf was hij niet. Hij gaf niks om commerciële communicatie, reclamestrategieën of effectieve campagnes. Hij zag in reclamefotografie kansen om mooie en bijzondere beelden te maken waarvoor hij ook nog eens goed betaald werd. Op zijn website staan dan ook alleen foto’s. Niet de gebruikstoepassing. Geen advertenties of posters met kopzin, bodytekst en payoff. Alleen de foto’s. Wat daar verder mee gebeurde, kon hem niet echt boeien.

In 1989 kreeg Nederland commerciële televisie. Op 19 februari 1990 - deze week 33 jaar geleden - kwam Photoshop op de markt. Rol en betekenis van tijdschriften nam af, reclamebudgetten versnipperden, foto’s kwamen niet meer op exotische locaties tot stand maar in de studio en de computer.

Een reclamecampagne als voor het meubelmerk Cassina waarvoor Aernout in vijf weken ruim tienduizend kilometer over het Australische continent reisde om zes foto’s te maken? Zo’n foto-opdracht komt niet meer voor.

Reisreportages - zoals die in Avenue waarvoor Aernout van bron tot monding de stroom van de Mississippi mocht volgen - worden niet meer vergeven.

Aernout compenseerde het gemis aan commercieel, spraakmakend werk door eigen foto’s te maken. Hij had geen ideeën van anderen nodig om als fotograaf te excelleren.

Alleen kon hij moeilijk verkroppen dat hij in het kunstcircuit weer helemaal van onderaf aan moest beginnen. Als commercieel fotograaf was hij al lang en breed erkend, had hij tot de wereldtop behoord, dus ontging hem waarom de kunstwereld niet met open armen op hem stond te wachten.

Ik hoop dat die erkenning alsnog komt. Aernout was een begenadigd fotograaf en een magiër in de donkere kamer. Er ligt een schat aan bijzondere beelden en adembenemend mooie afdrukken te wachten tot ze ergens een plek vinden om op te hangen.

Aernout kon lastig zijn. Maar wie door het pantser van arrogantie, bravoure en egocentrisme heen kon kijken, zag dat eenzame, kwetsbare jongetje van vroeger dat niets liever wilde dan gezien en gerespecteerd worden.

Ik prijs mezelf gelukkig dat ik díe Aernout heb mogen kennen.