Mariëtte Hamer: ‘Het gesprek over seksueel grensoverschrijdend gedrag moet blijven doorgaan’

Het is inmiddels drie jaar geleden dat Mariëtte Hamer werd aangesteld als Regeringscommissaris seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld. Haar aanstelling volgde kort na de geruchtmakende uitzending van het programma BOOS over misstanden bij The Voice of Holland. ‘Het vorige kabinet besloot toen: nu moeten we echt iets doen. Er was al discussie over meer coördinatie en aandacht voor het thema, maar die uitzending maakte alles urgent,’ vertelt Hamer.

Het resultaat was een Nationaal Actieplan dat later evolueerde tot een breed beleidsprogramma waarbij vier ministeries betrokken zijn. ‘Mijn opdracht was dubbel: enerzijds gevraagd en ongevraagd adviseren over beleid, anderzijds het aanjagen van het maatschappelijk gesprek. En voor dat laatste was het belangrijk om er een gezicht aan te verbinden.’

Communicatie als hefboom voor cultuurverandering

Die maatschappelijke beweging begon niet alleen met cijfers en beleid, maar ook met verhalen, gesprekken en communicatie. ‘We merkten dat mensen er heel graag over wilden praten, zeker na alle onthullingen in de media, maar ook dat organisaties niet goed wisten wat ze moesten doen als er iets werd gemeld. Veel loketten bleken niet goed te functioneren. Daarom hebben we besloten een praktische handreiking te ontwikkelen,’ legt Hamer uit.

Die ‘handreiking’ werd bewust zo genoemd. ‘We willen dat organisaties zelf blijven nadenken over wat passend is in hun context. Dus geen handleiding met vaste stappen, maar een hulpmiddel dat uitnodigt tot reflectie én actie.’

De kracht van cijfers en momentum

Een belangrijke communicatiestrategie was het visualiseren van het probleem. ‘We hebben alle cijfers over seksueel grensoverschrijdend gedrag verzameld in één overzicht. Eén op de twee vrouwen en één op de vijf mannen maakt een fysieke vorm ervan mee in zijn of haar leven. De helft van de jonge vrouwen zegt: in het afgelopen jaar heb ik iets meegemaakt. Dat soort cijfers zijn confronterend, maar blijven hangen – en zetten iets in beweging.’

De media-aandacht hielp. ‘We hadden in zekere zin geluk dat het begon in de mediawereld, die natuurlijk graag over zichzelf praat. Daardoor konden we telkens voorbeelden aanhalen en via talkshows, kranten en programma’s het gesprek breder trekken.’

Van bewustwording naar blijvende verankering

De aanpak van Hamer en haar team heeft zich de afgelopen drie jaar ontwikkeld tot een olievlek. ‘We begonnen met z’n vijven, inmiddels zijn we met zestien mensen. En we pakken telkens een nieuwe sector: van media en sport tot de universitaire wereld, zorg en nu ook de reisbranche. Steeds kijken we: waar speelt iets, en kunnen we daar het gesprek over sociale veiligheid aanjagen?’

Wat Hamer vooral positief verraste, is dat het onderwerp ‘niet meer is weggeëbd’. ‘Vaak zie je bij een maatschappelijk debat dat het even oplaait en daarna weer wegzakt. Maar hier is de aandacht drie jaar lang hoog gebleven. Door de vele voorbeelden, maar ook doordat mensen er nu actief over in gesprek blijven.’

De tool: toegankelijk en toepasbaar

De nieuwe online tool is een logische volgende stap in deze maatschappelijke beweging. ‘We hebben de handreiking digitaal toegankelijk gemaakt. Je kunt hem doorzoeken op thema, zoals meldingen of cultuurverandering. Er zit een quickscan in, waarmee je als organisatie inzicht krijgt in waar je staat, wat je al goed doet en wat beter kan.’

Volgens Hamer is de tool expliciet ontworpen voor organisaties van alle soorten en maten. ‘Niet elk bedrijf heeft een HR-afdeling of deskundigen in huis. Maar ook als je een bedrijf hebt met zeven mensen, kun je hiermee aan de slag. Bijvoorbeeld om een gedragscode op te stellen of om het gesprek over omgangscultuur te voeren.’

De tool is ook bruikbaar voor individuele medewerkers. ‘Iedereen kan erin kijken. Als jij als medewerker denkt: ik wil een melding doen, maar ik weet niet hoe mijn organisatie dat hoort te doen – dan vind je in de tool welke stappen je zou moeten kunnen zetten.’

Blijven meten, blijven verbeteren

Naast communicatie en praktische hulpmiddelen is er ook ruimte voor reflectie en bijsturing. ‘Er verschijnt jaarlijks een publieksmonitor. Daarin meten we hoe mensen denken over seksueel grensoverschrijdend gedrag en het CBS onderzoekt hoeveel mensen seksueel grensoverschrijdend gedrag meemaken. Wat we bijvoorbeeld zien, is dat meer mensen het onderwerp belangrijk vinden. En dat er een grote groep is – vooral mannen tussen de 35 en 55 – die wel willen veranderen, maar niet weten hoe. Daar richten we nu een campagne op: ‘Wat vind jij? Tot waar is het leuk voor allebei?’ Een luchtige insteek die mensen helpt om gedrag bespreekbaar te maken.’

Diversiteit, inclusie én gedrag

Onder invloed van het nieuwe Trump-bewind worden bedrijven met Europese vestigingen die in aanmerking willen komen voor overheidsopdrachten, gedwongen om hun DEI-beleid (Diversiteit, Equity & Inclusie) af te zwakken of uit hun communicatie te verwijderen. Hamer ziet daarin een zorgelijke ontwikkeling, maar benadrukt ook het bredere perspectief: ‘Diversiteitsbeleid gaat vaak over de juridische kant van gelijkwaardigheid – over aantallen vrouwen aan de top, over gelijk loon. Maar wij zitten aan de andere kant van de spiegel: het gaat bij ons over de gedragseffecten van gelijkwaardigheid.’

Hoewel Hamer het jammer zou vinden als diversiteitsbeleid onder druk komt te staan, merkt ze op dit moment nog geen verlies van aandacht of draagvlak: “Sterker nog, in dit kabinet zitten ook weer bewindspersonen die zich hier nadrukkelijk voor inzetten. En vanuit het bedrijfsleven zien we juist een groeiende behoefte aan instrumenten om sociale veiligheid te waarborgen. Aan de gedragskant is het draagvlak minder omstreden.’

Van top-down naar bottom-up

Hoewel het gesprek ooit top-down begon, is het inmiddels steeds meer ingebed in de samenleving. ‘We zijn nu bezig met het verankeren van het onderwerp. Dus zorgen dat er gedragscodes zijn, dat branches hun eigen aanpak ontwikkelen, dat het onderwijs erbij betrokken is. We gaan in gesprek met mbo-studenten, met universiteiten. Zodat ook de nieuwe generatie leert nadenken over sociale veiligheid en ongewenst gedrag.’

En hoe ziet Hamer haar rol tot 2027, het moment waarop haar verlengde mandaat afloopt? ‘Mijn doel is dat het gesprek tegen die tijd zó goed op gang is gebracht, dat het niet meer stopt. Dat overal in de samenleving ankerpunten zijn ontstaan – op scholen, bij bedrijven, in de zorg, in de media. Dat het vanzelfsprekend wordt om over sociale veiligheid te praten.’