TrendRede 2014: Weg met de Tiende Penning. Lang leve het zootje ongeregeld

De TrendRede wordt dit jaar alweer voor de vierde maal uitgeproken, op 10 september aanstaande. De TrendRede is een cadeau voor burgers, bedrijven en bestuurders in Nederland en wordt belangeloos samengesteld door een groep van twaalf vooraanstaande trendwatchers. Door hun kennis te bundelen, willen zij een bijdrage leveren aan de toekomst van de samenleving waar ze zelf deel van uitmaken. In aanloop naar de TrendRede kijken zij terug en vooruit en geven zij in een wekelijkse blogserie hun visie op deze toekomst.

In dit blog Marcel Bullinga, futurist & trendwatcher (FutureCheck), geen overheid 1.0, maar een abonnement op Overheid 2.0, en Slow Trends.

Nederland heeft een bloeiende economie, onwaarschijnlijk veel slimme mensen en een fantastische infrastructuur. Een stuwmeer aan innovaties wacht op doorbraak. Er is geen crisis en geen noodzaak tot bezuinigen. En toch verarmen we. Hoofdrolspeler in deze Griekse tragikomedie: Overheid 1.0. Die gedraagt zich als een hitsige puber met een drankprobleem, en dat al sinds de jaren ‘60. Hoog tijd dat we een abo nemen op Overheid 2.0. Weg met de Tiende Penning. Lang leve de burgers, dat zootje ongeregeld.

Een beetje presentatie over de toekomst beslaat zeg 80 dia’s en duurt een uur. Van die 80 dia’s besteed je één dia aan ellende en de rest aan fraaie stippen op de horizon, oplossingen, trends, optimisme, hoop, kansen. De dia met ellende zap je meestal snel door. Niemand wil horen wat er allemaal fout gaat. Ons brein weigert om onprettige feiten op te nemen.

Einstein
Toch verdient die dia met ellende voor deze ene keer meer aandacht. Einstein zei het al: een oplossing die voortvloeit uit de dia met ellende veroorzaakt nog meer ellende. Met andere woorden: oplossingen moeten voortkomen uit een ander systeem dan het systeem dat de crisis heeft gebaard. De oplossing voor een falende overheid is dus niet nog meer overheid en nog meer regels en nog meer EU en nog meer geld ergens in pompen. En toch is dat onze eerste reflex. Want dat is wat we kennen. En wat we kennen, daar zijn we goed in. Daarom zijn we zo slecht in omgaan met de toekomst; omdat we die slecht kennen.

Fast Trends zijn populairder dan Slow Trends. Fast Trends zijn vaak technologisch van aard, zoals holistische appjes, sociale robots en 3D-printers. Fast Trends wekken enthousiasme en verwondering en dus heb je het daar al gauw de hele tijd over. Slow Trends zijn culturele omwentelingen die tientallen jaren duren. Wat saaier en diffuser, maar vooruit. Denk aan de ondergang van het roken, de opmars van het homohuwelijk en alcoholvrij bier, de financiële machtsovername door vrouwen, de switch naar kindcentrale gezinnen. Aan dat rijtje kunnen we nu een paar zeer onprettige Killer Trends toevoegen: de teloorgang van blind vertrouwen, de opmars van de graaicultuur, en de zelfvernietiging van de verzorgingsstaat. De dia met ellende dus (zie kader).

Hitsige puber en Tiende Penning
In 1569 voerde de hertog van Alva de Tiende Penning in, een zestiende-eeuwse BTW van maar liefst 10 procent. De bevolking reageerde woedend, en die zat toen niet eens op Twitter. Ondertussen zijn we qua BTW al aanbeland bij 21 procent en zijn er in eeuwen tijd tientallen andere extra belastingen bij bedacht. Kosten voor AWBZ en bijstand in de jaren ’50: nul gulden. Kosten voor AWBZ en bijstand nu: talloze miljarden. We weten al 15 jaar dat we bespioneerd worden en al 15 jaar interesseert onze privacy ons geen lor. Prism is niets nieuws. Pas nu dringt het enigszins door tot de verontruste burger dat ook de overheid geen tegenwicht biedt aan spionerende Amerikaanse techno multinationals.

Overheid 1.0 is van welvaartsmotor veranderd in industrieel monument. De verzorgingsstaat – heel erg 1.0 - is uit zijn voegen gebarsten. Die brengt geen verzorging meer maar afbraak. Onverdachte instanties als de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling en de Raad voor Leefomgeving concluderen het ook, zij het in andere bewoordingen. Volgens de Nationale Ombudsman is de Nederlandse overheid de “meest complexe ter wereld”.

De overheid gedraagt zich als een hitsige puber met een drankprobleem, en dat al sinds de jaren ‘60. Vincent Brons en Milan Boele, een paar mid-twintigers, spelen “We are big boys”, een theatervoorstelling voor iedereen die zich jong voelt en daar vanaf wil. Ze willen in 1 klap volwassen worden en verbranden daarom hun jeugd ritueel in een emmer. Kunnen die jongens niet in 1 moeite door ook Overheid 1.0 ritueel verbranden?

Tijd voor de smileys. Een abo op Overheid 2.0
Met dit trackrecord zou elk zinnig mens zijn abonnement op de overheid onmiddellijk opzeggen. Maar nee hoor, van de nettobetalers werd nooit een boos woord vernomen. Het volk accepteert zonder morren.
Maar niet heel het volk! Meer dan 43.000 Belgen hebben uit pure woede en frustratie over zombiebanken en bankgraaiers een nieuwe coöperatieve bank opgezet, New B, die moet handelen vanuit eerlijkheid. In Twente is net het Naoberkrediet opgericht, dat niet wordt verstrekt door een bank, maar door vermogende ondernemers. Dus ja, het is mogelijk om de financiële infrastructuur die we in eeuwen hebben opgebouwd en in slechts 2 decennia hebben kapotgemaakt, dunnetjes en eerlijk over te doen. In slechts een paar jaar. Niet door de overheid, maar door burgers en ondernemers. En zo zijn er meer voorbeelden hoe het anders kan.

De minister weigert te waarschuwen voor nep paardenvlees tegen het advies van de Voedsel & Warenautoriteit in. In Overheid 2.0 is de Voedsel & Warenautoriteit niet langer een instituut, maar een appje, en hebben we de minister niet langer nodig om ons wel of niet te waarschuwen. De consument checkt met zijn mobieltje het vlees in de supermarkt of op zijn bord.

De Eurocommissaris dreigt vanwege de Prism-affaire dat de EU “regels gaat maken”. In De burgers van Overheid 2.0 hebben geen wetten nodig, maar technologie die identiteitsfraude onmogelijk maakt en waarmee je zelf je niveau van privacy kunt instellen. Zo simpel dat elke leek het kan. Iedereen zijn eigen politieagent. Neelie Smit hoeft het dan niet langer voor ons te doen, maar de appjes 100% Transparant of 100% Graaivrij.

De staatssecretaris vraagt achteraf aan zijn ambtenaren hoe het zit met die Bulgarenfraude. Overheid 2.0 haalt de bron van de fraude weg en doet geen uitkeringen naar het buitenland, geen uitkeringen aan mensen die nog nooit aan een balie zijn verschenen, of doet in het geheel geen uitkeringen meer.
De minister betaalt miljoenen aan politie-inzet tegen agressie in treinen en op voetbalvelden. Overheid 2.0 doet aan preventie en draait de treinverwarming 2 graden hoger, gebruikt roze lampen in de treincoupes en weert in voetbalstadia het buitenpubliek. Voilà. Minder agressie en meer veiligheid tegen minimale kosten.

Overheid 1.0 geeft geld uit aan het overeind houden van buitenlandse staten en persoonlijke sociale zekerheid. Overheid 2.0 geeft geld uit aan straatlantaarns en aan zelforganisatie van burgers, zoals Broodfondsen. Overheid 2.0 houdt geen failliet ziekenhuis overeind maar steunt de overname door de betrokken artsen. Overheid 2.0 heeft een duidelijke toekomstvisie (Valkenswaard). Geeft 1 gezicht aan de jeugdzorg (Utrecht). Steunt mini-woningcorporaties in krimpgebieden die beheerd worden door de dorpen zelf (Operatie Fryslantis). Overheid 2.0 is de light variant zonder suiker. Minder regels. Minder EU. Minder geld. Overheid 2.0 laat veel keuze aan de Doe Het Zelf burgers, dat zootje ongeregeld.

Op Overheid 2.0 kan je je abonneren. Aanmelden en afmelden.
Marcel Bullinga nomineert broodfondsenmaker Biba Schoenmaker als symbool van de Doe Het Zelf burger. Kunstenaar Milan Boele als rituele verbrander van Overheid 1.0. En ambtenaar Davied van Berlo als symbool van Overheid 2.0.

 
Killer Trends. Over perverse prikkels & Overheid 1.0
De negentiende-eeuwse instituten die we gebouwd hebben om ons van privacy en bestuur en energie en geld te voorzien, zijn bezig te crashen. Ze functioneren nog wel, maar ze zijn gehavend en strompelen op hun laatste benen. Ze doen niet meer waarvoor ze zijn opgericht. Erger nog, ze gaan ons in de toekomst nog veel meer geld kosten en nog veel minder waarde leveren. Overheid 1.0 vervult in dit systeem helaas een spilrol. Maar ja, wij Burgers 1.0 evenzeer…

 

Waardoor worden de Killer Trends veroorzaakt - de teloorgang van blind vertrouwen, de opmars van de graaicultuur, en de zelfvernietiging van de verzorgingsstaat? Welke perverse prikkels zijn de boosdoener?

We zwemmen in een zee van leugens. Libor, woekerpolis, Frya. Liegen alsof het gedrukt staat. De publieke moraal is in 2 generaties tijd duizelingwekkend omlaag gegaan. We leven in een zee van leugens. Keer op keer blijkt dat bedrijven en overheden hun eigenbelang voorop stellen en niet dat van de burger of klant. Waar we in de jaren ’50 bedrijven en overheden vanzelfsprekend konden vertrouwen en waar topinkomens bescheiden waren, zijn we nu beland in de omgekeerde vanzelfsprekendheid. We zijn het blinde vertrouwen in fatsoen en waarheid kwijtgeraakt, en dat is toevallig net het kostbaarste dat we hebben. Dat gebrek aan vertrouwen heeft zand gesmeten in een draaiende motor. Dat is de werkelijke crisis.

Fout inkopen
We kopen fout in. We kopen boeken van graaibedrijven zoals Wolters-Kluwer, dat honderden freelancers ontslaat en de tarieven verlaagt maar elk jaar de eigen CEO miljonair maakt. We blijven producten afnemen van een leugenfabriek als Aegon (die van de woekerpolissen). We kopen gretig kaartjes voor het concert van de zangeres en de voetballer die voor een dictator optreden. Het maakt ons allemaal niet uit. We kopen pakken bij belastingontwijkers Dolce Gabana, koffie bij Starbucks, mobieltjes bij Apple en verlichting bij Google.

Toegeven, het is niet makkelijk om een alternatief te zoeken, maar ze komen er steeds meer. De trendsettende minderheid koopt de Fairphone in plaats van de Iphone. Gebruikt de Eerlijke Bankenwijzer om een fatsoenlijk bank te vinden. Gebruikt het appje van Rank A Brand om een fatsoenlijk merk te steunen. Volgende stap: een holistisch appje 100% Graaivrij voor producten, diensten en bedrijven die, je raadt het al, 100% graaivrij zijn.

Overheid 1.0 kan of wil de graaicultuur niet aanpakken, zelfs niet bij organisaties die draaien op collectief geld, zoals de pensioenfondsen, de publieke omroep en de woningcorporaties. Ze houdt met gemeenschapsgeld zombiebanken met bijbehorende zombiesalarissen in stand die niet meer doen wat ze moeten doen, namelijk krediet verstrekken.

Er zijn te veel regels en het worden er maar niet minder. Een stuwmeer aan innovaties staat te wachten op doorbraak, maar een Berlijnse Muur van regelgeving verhindert dat. Onder opeenvolgende kabinetten is de regeldruk opgelopen, ondanks herhaalde beleidsintenties om regels te verminderen. We zijn niet in staat tot zelf opgelegde matigheid; die moet worden afgedwongen. Er ontstaan zelfs nieuwe beroepen om wijs te worden uit de bureaucratie en regelgeving. Laatste loot aan de stam, vanwege de onbegrijpelijke regelgeving rondom elektrische auto’s: de EV-makelaar. Of neem de regelontduikers van het Sociaal Hospitaal, die mensen helpen die in een bureaucratische hel zijn beland.

Geen keuze
We hebben geen keuze. De Nederlandse pensioenfondsen zitten op een goudmijn van 1000 miljard die ze niet meer stoppen in de Nederlandse economie (wat ze vroeger deden) maar in het buitenland. Waarin ze al dat geld stoppen, weten ze zelf niet eens. In een Afghaanse zombiebank misschien? “Oh, zou best kunnen, en wat dan nog?”, reageert de woordvoerder. En wij zijn verplicht aan deze nationale uitverkoop mee te doen. Wij doen verplicht mee aan de opbouw van een pensioen dat is opgebouwd met bloedgeld (of niet — we weten het niet…) en dat te zijner tijd waarschijnlijk een schijntje uitkeert. De burger is geen keuze gelaten.

De fiscus stimuleert het verkeerde. De overheid bestraft sparen en arbeid en beloont schulden en consumeren. De hypotheekrentaftrek heeft de huizenmarkt kapot gemaakt. Sparen kost geld —in 2012 is voor 3 miljard aan spaargeld verdampt.

We strooien met gratis geld. Eind jaren ‘80 was de verhouding tussen individuele consumptie (wat we zelf betalen) en de overheidsconsumptie (wat we via de overheid betalen) 50-50. Nu is dat 40-60. Wij nette burgers geven ongeveer hetzelfde uit, maar de overheid is een Hollebolle Gijs. De explosie aan zorguitgaven en bail-out-miljarden gaat maar door en kan niet worden gestopt. Overheid 1.0 is pas tevreden als iedereen AOW-Jong is, aandeelhouder in een Grieks eiland en woonachtig in een sociale huurwoning.

De EU stopt de helft van haar begroting in het in stand houden van een bedrijfstak die maar een fractie van de welvaart genereert. De EU subsidieert tabaksboeren en krijgt een enorm inkomen uit accijns op tabak en subsidieert een campagne om jongeren van de tabak af te houden. De EU subsidieert stierengevechten. Wat voor logica zit hierachter?

Door het geven van subsidies schept Overheid 1.0 ongewild de economie van afhankelijkheid die ze wil voorkomen. Het beroerde is dat ondernemers zich naar deze verstorende vleespotten gaan gedragen. Lees een willekeurig ondernemersvakblad en tel de pagina’s waarop het woord subsidie voorkomt. Je bent anders een dief van eigen portemonnee, nietwaar? Hadden we maar meer dieven van eigen portemonnee…

We zijn niet langer baas over eigen land en munt. Quizvraag: wie is de minister-president van Nederland? Fout. Dat is niet Mark Rutte, maar een naamloze, niet gekozen Belg. Zoek maar op bij Google. Brussel is de baas geworden over de Nederlandse begroting en staatsschuld. We zijn niet langer baas in eigen land. Dat komt er nou van als je een momentje niet oplet.

Nachtmerriemunt
Zolang er een euro is, is er crisis. Ken iemand de oude gulden nog? Die sterke nationale munteenheid? Nou, die hebben we vrijwillig ingeruild voor een nachtmerriemunt. Zo staan 650.000 miljard dollar per jaar aan derivatencontracten onder “toezicht” van 12 stateloze instellingen die zelf niet onder toezicht staan. We moeten bezuinigen omdat we Griekse eilanden hebben gekocht met bail-out-steun die volgens de eigen EU-verdragen nooit gegeven had mogen worden. Wedden dat de West-Friese duit uit de 16de eeuw terugkomt? De Brixton Pound floreert al.

We verlenen hulp maar niet heus. Een kwetsbaar gezin wordt nog kwetsbaarder gemaakt door 10 hulpverleners die niet samenwerken en met elkaar strijden om de macht over het gezin. Kosten: 40.000 euro per jaar, waarvan 1/3 voor het invullen van formulieren, te betalen door andere burgers die nooit van deze hulp gebruik zullen maken. De AWBZ-premie zal in 2020 ongeveer 20% van ons bruto inkomen opeisen voor zorg die aan een ander wordt gegeven – waarschijnlijk niet aan jezelf. Dat is geen verzekering meer of solidariteit, dat is Russische Roulette.

Het eigen belang van de overheid gaat boven het algemeen belang. Het percentage vervuilende energie is de afgelopen decennia nauwelijks verminderd, ondanks de beleidsintentie voor duurzame energie. Reden: de subsidies voor fossiele energie werden nooit afgebouwd. De overheid zal elke transitie tegenhouden die haar in haar (belasting)inkomsten bedreigt.

We kijken altijd eerst naar de overheid voor een oplossing. Of het nou kantoren die zijn die door gemeenten en vastgoedhandelaren voor de leegstand zijn gebouwd, of motorjachten die wegrotten in een scheepshaventje, de reflex is hetzelfde. Niet de eigenaar wordt aangepakt — nee, de overheid wordt opgeroepen een sloopfonds in te stellen.

Op dinsdag 10 september wordt in Seats2Meet.com Utrecht CS voor de vierde keer de TrendRede uitgesproken. Wil je bij de TrendRede 2014 aanwezig zijn? Meld je dan aan op www.trendrede.nl vanaf 2 september a.s.