Next Big Thing: Holistic Age!

Dit keer: Futuroloog & TrendStrateeg Richard Lamb MSc, managing partner bij Bureau TrendWatcher.com sinds 1989.

Terwijl een hele reeks deskundigen zich - overigens terecht - druk maakt over het verdwijnen van de middenklasse als gevolg van automatisering en anderen zich vastbijten in de ‘Derde Industriële Revolutie’, kijk ik als Futuroloog en TrendStrateeg graag naar The Big Picture: na duizenden jaren lang geleefd te hebben van de jacht, later aangevuld met landbouw, volgden ooit de Mechanisering; de Industrialisering en de vorige eeuw de Informatisering.

What's the next big thing?

‘Autonomisering’ gevolgd door ‘The Holistic Age’. Hieronder schets ik hoe onze samenleving zich zal ontwikkelen.

Toekomst is gebaseerd op belangen en structuren van vandaag

Voor het broodnodige historisch besef blikken we eerst even terug op het verleden. De toekomst is namelijk gebaseerd op het verleden dat leidde tot de belangen en structuren van vandaag de dag. En bovendien: l'histoire se répète. Min of meer dan want de geschiedenis herhaalt zich nooit exact één-op-één. Er is meer sprake van een soort repetitieve structuren. De kunst is om de overeenkomsten en verschillen tussen het ene en het andere tijdsgewricht te herkennen.

Voor de komende decennia wordt er bijvoorbeeld onrust verwacht bij werknemers en vakbonden omdat er door vergaande informatisering en robotisering veel banen overbodig zouden kunnen worden. Dat klopt op zich wel, maar daar is niets nieuws aan.

Toen ooit het werk van de ‘wolwevers’ werd overgenomen door grote mechanische weefgetouwen was er ook een hoop onrust. Eind 16e eeuw leidde het zelfs tot ‘de val van Antwerpen’. Steden als Rotterdam, Amsterdam, Haarlem en Leiden lokten namelijk de grote weefgetouwen weg uit Antwerpen door subsidies beschikbaar te stellen. Daardoor ontstonden uiteindelijk juist weer nieuwe beroepen zoals een operator om die weefgetouwen te bedienen.

Herinnert u zich deze beroepen nog?

De melkboer en de schillenboer rijden vandaag de dag niet meer door onze straten. De kegels op een bowlingbaan werden vroeger nog handmatig rechtop gezet door mannen die ‘Pinsetters’ werden genoemd. Eind jaren ’50 werd de bowlingbaan gemechaniseerd en werden de Pinsetters overbodig. In de jaren ’70 deden de eerste computersystemen hun intrede op de bowlingbaan: automatisering en robotisering ten top met banenverlies tot gevolg.

Ander voorbeeld: de ‘Switchboard Operators’, een beroep dat in de jaren ’50 heel normaal was. Over het algemeen waren het dames die handmatig telefoongesprekken tot stand brachten door telefoondraden in een matrix te pluggen en zo de gesprekspartners met elkaar te verbinden. Tegenwoordig komen verbindingen met de andere kant van de wereld razendsnel automatisch tot stand en worden als bonus alle (meta-)gegevens van het gesprek opgeslagen voor de inlichtingendiensten…

En wat te denken van de ‘Lamplighters’ die tot halverwege de vorige eeuw dagelijkse de gaslantaarns op straat aanstaken; de ‘Newspaper Readers’ die in de jaren ’30 de krant voorlazen voor de arbeiders in de fabriek en de ‘Knocker-up Men’ die met een stok op het raam klopten om bijvoorbeeld de notabelen ’s-ochtends op hun eigen verzoek op tijd op te laten staan. Nu weggeautomatiseerd door de wekkerradio en de smartphone met alarm. Typekamers met datatypistes verdwenen in de jaren ’80 en de meeste professionals hebben geen secretaresse meer maar mogen (met hun tweevingertypevaardigheid) voortaan zelf hun emails schrijven.

Niet meer dan logisch dat er de komende decennia ook veel administratieve banen zullen verdwijnen. Dat is inherent aan een wereld in beweging. Maar welke trendlijnen zitten daar achter?

Mechanical Age; Industrial Age; Information Age…Holistic Age

Termen als de Derde Industriële Revolutie of Vierde Industriële Revolutie zijn redelijk onzinnige benamingen. De echte doorbraken vonden namelijk plaats bij de overgang van de ‘Mechanical Age’ naar de ‘Industrial Age’; van de ‘Industrial Age’ naar de ‘Information Age’ en de komende eeuw van de ‘Information Age’ naar de ‘Holistic Age’. Alle stappen binnen een tijdperk kunnen op zich belangrijke incrementele stappen zijn, maar bieden vooral meer van hetzelfde op een net iets andere manier uitgevoerd.

Definieer eerst het Concept

Wie een beetje vertrouwd is met mijn publicaties over het ‘TO DO Brainstormmodel’, als matrix voor het vinden van trendlijnen, weet dat daarin bij het herkennen van die trends onderscheid gemaakt wordt tussen concepten en verschijningsvormen.

Voorspel dan de volgende Verschijningsvorm

Concepten zijn blijvend (over de eeuwen heen) en kennen wisselende verschijningsvormen in het verleden, het heden en de toekomst. In dit geval zijn ‘Mechanisering’; ‘Industrialisering’ en ‘Informatisering’ de verschijningsvormen van het concept ‘Toegevoegde Procesverbeteringen’ (Additive Process Improvement). De kunst is nu om de volgende verschijningsvorm van dit concept te voorspellen.

Het verleden is het fundament van de toekomst

In de loop der tijd kwam er steeds iets nieuws bij zonder dat het voorgaande daarbij volledig verloren ging. Ga maar na: op het moment dat de landbouw-mechanisatie haar intrede deed bleef men daarnaast voor specifieke gewassen ook nog steeds handmatig het land bewerken. Ook na de invoering van de mechanische boekdrukkunst bleef men daarnaast ook met de hand schrijven.

Tijdens de Industrialisering (vanaf de 18e eeuw) werd de Mechanisering niet volledig terzijde geschoven maar als het ware uitgebreid door stoommachines toe te voegen aan het mechanische proces. Hetzelfde was het geval toen in de 20e eeuw de Informatisering werd ingevoerd. De informatieverwerking en aansturing van productieprocessen alsook administratieve processen kon hierdoor aanmerkelijk worden versneld. Vandaar dat ik hierboven de term ‘Additive Process Improvement’ gebruikte voor de concept-beschrijving.

Information Age

Laten we even inzoomen op the Information Age, de Informatisering. Deze informatisering kwam pas echt op gang toen de mechanische voorgangers van computers vervangen werden door elektronische computers. Eerst op basis van radiobuizen, later transistoren en tegenwoordig chips (Integrated Circuits). Deze hardware bleek de enabler te zijn van de informatisering met sub-verschijningsvormen automatisering; robotisering; mechatronica; digitalisering van fysieke producten als kranten, boeken, tijdschriften, dvd’s; fuzzy logic; neurale netwerken; Internet-of-Things etc. etc.

Autonomisering

Binnen de Information Age zijn overheden en bedrijfleven zich aan het voorbereiden op de volgende sub-verschijningsvorm van Informatisering. Die fase wordt aangeduid als ‘Autonomisering’. Bij deze sub-verschijningsvorm van Informatisering komen volledig geautomatiseerde primaire processen tot stand zonder tussenkomst van mensen. Een ontwikkeling als ‘Business Process Outsourcing’ is slechts een primitieve voorloper van Autonomisering omdat hier veelal nog wel mensen deel uitmaken van het primaire proces.

Een eenvoudige vorm van Autonomisering is het tankstation waar men zonder pompbediende zelf kan tanken en betalen met een bankpas. Een meer complexe vorm van Autonomisering is ‘Technologische Singulariteit’ (vaak verkort aangeduid als ‘Singularity’). Hierbij kan een (samenstel) van computersystemen beslissingen nemen die door mensen niet meer te bevatten zijn vanwege hun complexiteit. Denk aan autonoom opererende legereenheden in oorlogssituatie of een computersysteem dat gerechtelijke uitspraken doet.

Op dit moment is het misschien nog niet door iedereen goed voor te stellen wat Autonomisering precies is. Maar wie kijkt naar zelfregulerende meet-en-regel-kringen in bijvoorbeeld een olieraffinaderij of de computersystemen die op de beurs aandelen verhandelen en ondertussen op basis van de bewegingen in de markt zelfstandig hun eigen algoritmen optimaliseren neemt alvast een kijkje in de toekomst. De mens heeft het nakijken.

Holistic Age

Na de information Age, waarin de autonomisering komende decennia een grote rol zal gaan spelen, gaan we uiteindelijk op zoek naar de volgende verschijningsvorm van het concept ‘Toegevoegde Procesverbeteringen’. Na de Mechanical Age; Industrial Age en Information Age zal de ‘Holistic Age’ volgen. Bij de inrichting van voortbrengingsprocessen zal men zich namelijk meer dan ooit realiseren dat alle economische sectoren (als we daar nog over mogen spreken) onderling met elkaar verbonden en zijn. Voedingsbodem voor deze Holistic Age zijn onder andere de tekorten aan bepaalde grondstoffen zoals metalen plus de bewustwording dat een duurzame ‘herbruikbare’ samenleving noodzakelijk is voor het voortbestaan van de mensheid. Iets dat in de tweede helft van de 21e eeuw waarschijnlijk echt van de grond zal komen. Energietekorten zijn overigens van tijdelijke aard: het gebrek aan fossiele brandstoffen zal ruim overtroffen worden door het aanbod aan alternatieve vormen van energie.

De voorbodes van de Holistic Age zijn vandaag de dag al zichtbaar. Denk aan initiatieven rond de ‘Sharing Economy’ (die impliciet duurzaam is door het delen van bezittingen) en ook aan het manifest over de ‘Verbonden Samenleving’ (uit de koker van prof. Nico Baken). Ook de ‘Urgenda’ (samen sneller duurzaam) waar Wubbo Ockels bij betrokken was is haar tijd ver vooruit. 3D Printers (en later Nano Assemblers) zullen bijdragen aan duurzaam materiaal gebruik: reduce, reuse, recycle. Voor we arriveren in de Holistic Age zullen de huidige economische modellen en bijvoorbeeld ook het octrooirecht eerst nog ter discussie gesteld worden.

In de Holistic age zal het algemeen belang prevaleren boven het individueel belang. De huidige recessie-periode sinds 2008 die ik zelf liever meer actiegericht aanduid als een ‘Transitie-Economie’ (tot 2020+) zal achteraf de eerste aanzet blijken te zijn van de overgang van een Groei-economie naar een Balans-economie (Balanced Economy). Kenmerk van de Groei-economie waren ‘open systemen’ die primair financieel gericht waren.

In de aanstaande Balans-economie zal sprake zijn van grotere ‘gesloten systemen’ waarbij bijvoorbeeld ook rekening gehouden wordt met de verbruikte grondstoffen en het welzijn van medewerkers en klanten. Duurzaamheid en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen zijn impliciet aan een Balans-economie. Er zullen eco-systemen ontstaan die niet primair financieel groeien maar waarbij de continuïteit toch gewaarborgd zal zijn.

Maar goed, eerst maar eens even de TrendRede 2015 uitspreken op de Tweede Dinsdag van September...de toekomst komt uiteindelijk maar met één dag tegelijk.

Op dinsdag 9 september 2014 wordt in Seats2meet.com Utrecht CS voor de vijfde keer de TrendRede uitgesproken. Wil je bij de TrendRede 2015 aanwezig zijn? Meld je dan aan op Trendrede.nl vanaf 1 september aanstaande.

De TrendRede is een cadeau voor burgers, bedrijven en bestuurders in Nederland en wordt belangeloos samengesteld door een groep van 12 vooraanstaande trendwatchers. Door hun kennis te bundelen, willen zij een bijdrage leveren aan de toekomst van de samenleving waar ze zelf deel van uitmaken. In aanloop naar de TrendRede 2015 kijken zij terug en vooruit en geven zij in een wekelijkse blogserie hun visie op deze toekomst.