‘Landelijke Opschoondag is schaamlap voor tekortschietende retail en FMCG’

Het valt Nederland Schoon (een organisatie die in 1991 is opgericht door de verpakkende industrie, samen met de Nederlandse Vereniging van Reinigingsdiensten en de ANWB), op dat er dit jaar meer bedrijven en organisaties dan ooit hebben toegezegd om mee te doen aan de Landelijke Opschoondag. De medewerkers van die bedrijven stropen de mouwen op, op 19 maart, maar roepen ook hun klanten en partners op om mee te helpen met het opruimen van zwerfafval.

Het klinkt allemaal prachtig, maar volgens Tom Zoete, strategic communications and media relations bij Recycling Netwerk Benelux en Statiegeldalliantie, is de Landelijke Opschoondag een schaamlap voor tekortschietende retail en FMCG. ‘Er is niks op tegen als we er met z’n allen een dag op uittrekken om de boel op te ruimen, maar impliciet houden bedrijven zo het concept in stand dat ménsen verantwoordelijk zijn voor de lege verpakkingen in de natuur. “Het zijn de stouterds die het uit het autoraam gooien, de goeien moet het weer opruimen.” Maar zwerfvuil is vooral het gevolg van de opzet van het systeem. Een systeem van eenmalige verpakkingen, van lineaire verpakkingen, van gigántisch veel verpakking, en als er maar een héél klein deel daarvan in het milieu komt, heb je al een enorm groot probleem.’

Voorkomen is beter dan genezen is  een beetje het thema van deze editie. Dat impliceert dat de bedrijven die meedoen aan de dag voldoende aan preventie doen. Maar is dat wel zo? Zoete schudt zo een paar belangrijke stappen uit zijn mouw die gezet zouden moeten worden. ‘Om te beginnen zou het concept “statiegeld” te volle benut moeten worden. Als ik kijk naar bedrijven die partner zijn van Nederland Schoon, zoals Pathé en McDonald’s, dan zou het erg helpen als zij ook plastic flesjes innemen en statiegeld teruggeven. Stel je voor wat dat zou schelen, als bioscopen, fastfoodrestaurants, maar ook tankstations, kruideniers en pretparken, die duizenden plastic flessen per dag verkopen, de flessen ook weer zouden innemen? Kijk, wettelijk zijn ze het niet verplicht,  maar ze kunnen het wel doen. Dat werkt 365 dagen per jaar en is veel zinvoller dan een dag in het jaar te gaan rapen.’

McDonald’s zegt in een reactie dat alleen Spa Blauw en Spa Rood in plastic flesjes worden verkocht die onder de statiegeldregeling van 1 juli 2021 vallen. Waarom neemt het die flesjes dan vervolgens niet in? ‘Omdat het onze ambitie is om in de nabije toekomst dranken op een zo duurzame manier aan te bieden, waarbij we verder kijken dan uit plastic flesjes, en gezien het geringe aantal in het totaal, hebben wij in eerste instantie inzamelpunten aangehouden zoals in de regeling opgenomen, bij grote supermarkten en bij pompstations langs snelwegen.’ Op dit moment zegt McDonald’s een tijdelijke oplossing te overwegen en verkennen: het realiseren van een donatie-inzamelpunt. Daarin kunnen statiegeldflesjes worden gegooid, het statiegeld wordt niet teruggegeven aan de consument, maar komt ten goede aan een goed doel. Pathé doet dat overigens ook.

Bij McDonald’s is volgens zijn woordvoerder geen sprake van één jaarlijkse mooi-weer-speel-dag. ‘Wij zetten maximaal in op een schone omgeving, door onze restaurantteams dagelijks de wijde omgeving schoon te laten houden, wat een investering is van zo’n één FTE per restaurant. Wij willen de 1 procent afval die op straat ligt en ons een doorn in het oog is, graag terug hebben om met nascheiding hoogwaardig te kunnen verwerken.

De woordvoerder noemt daarnaast nog een trits aan verduurzamingsinitiatieven, zoals door plastic verpakkingen te vervangen voor duurzame varianten. Het scheelt op jaarbasis 225 duizend kilo plastic (papieren rietje, McFlurry Cup, houten bestek).

Een andere stap – eigenlijk veel groter – gaat over de inname van blikjes. ‘Daar is momenteel een groot onderhandelingsspel over aan de gang’, weet Zoete. Statiegeld op blikjes (15 cent), is er na een jarenlange lobby van milieugroeperingen en gemeenten doorgekomen, per 1 januari 2023 (!) gaat het van start. Maar het Afvalfonds Verpakkingen, bestuurd door vertegenwoordigers van het verpakkende bedrijfsleven (de levensmiddelenindustrie (FNLI) en de supermarkten (CBL)), wil de blikjes niet innemen in de supermarkten (5 duizend in Nederland), maar bij zo’n 3200 innamepunten in de openbare ruimte, zogenaamde 'circular hubs'. Gemeenten zijn inmiddels tegen het plan in verzet gekomen omdat ‘inname op de stoep een fors beslag zou leggen op de schaarse openbare ruimte en ondergrond’. Daarnaast vragen gemeenten zich af wie verantwoordelijk wordt voor het schoonhouden van de ruimte rondom de punten en wat er gebeurt bij storingen of als blikjes niet worden geaccepteerd. Ze vrezen ook dat er rond de hubs zwerfafval en vervuiling zal ontstaan.

Ook Vera Ortmanns van Metalen Verpakkingen Nederland (MVN) spreekt zich tegen het plan uit. Volgens haar leidt de weigering van supermarkten om statiegeldblikjes in te nemen tot meer zwerfafval en minder recycling van blik. In een podcast (van ‘Plastic Soup Surfer’), stelt zij dat elke extra horde voor het inleveren naar de consument toe, een direct gevaar is voor het resultaat van een statiegeldsysteem. ‘De blikmarkt kan instorten.’

Zo kijkt Zoete er ook naar: ‘Als je er voor moet omlopen, dan gaat het niet gebeuren. Op dit moment is het heel eenvoudig. Je moet sowieso naar de supermarkt, dus je hoeft geen extra kilometers te maken.’ Zoete is dan ook van mening dat supermarkten beter hun inname van blikjes op orde kunnen krijgen, dan dat ze een dagje blikjes gaan rapen. Het zijn overigens alleen Jumbo en Plus die zich verbinden aan Landelijke Opschoondag. Albert Heijn, Lidl, Aldi en alle andere supermarkten zijn geen partner van Nederland Schoon (en dus ook niet van de Landelijke Opschoondag).

Afvalfonds Verpakkingen is gevraagd naar een reactie, maar wil niet reageren voor 10 maart. ‘Dan lichten wij het innamesysteem toe in de Tweede Kamer. Hier willen we niet op vooruitlopen.’ In het plan van aanpak van Afvalfonds Verpakkingen, dat via de site is in te zien, wordt beargumenteerd dat een systeem nabij de supermarkt beter opschaalbaar is. ‘Ook naar andere stromen, te beginnen met PET. Het systeem kan daarmee een onderdeel zijn van een circulaire hub voor materialen.’ Het fonds stelt dat het systeem ‘vergelijkbaar bereikbaar’ is voor consumenten ten opzichte van een systeem in de supermarkt en noemt als voordeel dat het systeem – in tegenstelling tot de supermarkt - ruimere openingstijden kent en dat de consument de supermarkt niet hoeft binnen te gaan.

Verder wordt gezegd dat de circular hubs geen hinder ondervinden van beperkte ruimte in de supermarkt en het magazijn. Ook hebben de supermarkten geen trek in het schoonhouden van innameplek voor blikjes in hun winkels. Met circular hubs, zeggen zij, worden hygiëne-issues in de supermarkt door residu uit ingezamelde verpakkingen vermeden.’ Hoe hygiëne-issues en zwerfvuil-issues op en rond de circular hubs vermeden moeten worden, daar geeft het Afvalfonds Verpakkingen geen antwoord op. De kans is in ieder geval wel aanwezig dat eens per jaar het zwerfvuil wél wordt opgeruimd en dat is op Landelijke Opschoondag.