De transitie naar biologisch: ‘Niet trots op waar we staan’

• De penetratie van biologische producten is 96,4 procent. Dat zijn de mensen die jaarlijks weleens iets van biologische origine kopen. (Kan in theorie één product per jaar zijn.) Dat cijfer is praktisch niet gestegen sinds 2020.
• Gemiddeld kopen zij jaarlijks 33 keer een bio-product (in 2020 nog 29 keer).
• Zij geven dan 5,28 euro per keer uit, een stijging ten opzichte van eerder, toen was het nog 4,49 euro. (80 cent meer.)
• Ten opzichte van 2020 stijgen de bestedingen zelfs met 36 procent. De bestedingen voor gangbare levensmiddelen stijgt ook, maar iets minder.
• Verse bio-producten (groente, melk, fruit, vlees, vis etc.) groeien harder dan biologische kruidenierswaren (zeg muesli, koekjes, houdbare dranken, pindakaas).
• 73 procent van de biologische afzet gaat via de supermarkt, een kwart dus via speciaalzaken.
• 70 procent van de bio-omzet komt van huishoudens die vooralsnog geen last hebben van de crisis. Bij hen doet het niet zo’n pijn. (Je zou kunnen zeggen dat het voor die overige 30 procent een meer principiële keuze is, een offer.)
• (Maar, waarschuwt Harmsen, mensen oriënteren zich steeds vaker op prijs.)
• De prijzen van biologische producten stijgen iets harder dan die van gangbare producten. Het (best forse) prijsverschil dat er al was, wordt dus steeds nog iets groter.
• En nu komt het… de biologische boodschappen maken landelijk 3,5 procent uit van alle boodschappen. Van de supermarktomzet is dat nog minder: 3 procent.

Nederland is zo’n beetje de sloomste leerling in de Europese klas, als het gaat om percentage biologisch landbouwareaal (zie afbeelding). Onder druk van de Europese Commissie kwam het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) in december dan ook met ‘Actieplan Biologische Landbouw’, dat de ambitie behelst om op te schalen van 4 procent bio-areaal nu, naar 15 procent in 2030. Over maar liefst acht jaar zitten we – als alles goed gaat tenminste – nog steeds maar op 15 procent. (De Europese Commissie wil overigens een groei tot 25 procent biologisch areaal in de Europese Unie in 2030, maar die lat ligt volgens LNV voor Nederland kennelijk te hoog.)

De vraag aan het panel is dan ook, waarom ligt die lat zo laag? Niet alleen de lat van het LNV, maar die van de organisaties van de panelleden? Hoe gedifferentieerd die organisaties ook zijn. Op de vraag volgt een veelbetekenend zwijgen, alvorens Sebastiaan van Aalst van Food Cabinet, het bureau dat werkt aan campagnes die inspireren om duurzame, eerlijke en gezonde voedselkeuzes te maken, het woord neemt. Hij vindt de lat helemaal niet zo laag liggen en haalt de woorden van Diederik Samsom aan, die eerder die dag op de beurs had verzucht dat ‘we wel veel harder willen, maar dat dat niet lukt’. Toch denkt hij wel dat er meer mogelijk is. ‘Als we gas geven, dan is meer dan die 15 procent haalbaar.’

Harmsen (GfK), weet uit de cijfers dat Plus en Albert Heijn, in het panel vertegenwoordigd door Jasper de Jong en Martijn Versteegh, biologische koplopers onder de supermarkten zijn. De Jong noemt een share van 4 procent. Versteegh zegt dat Albert Heijn daar zelfs nog boven zit. ‘De beste jongetjes van de klas.’ Plus zette in 2022 een biologisch waagstuk neer door het gehele huismerk zuivelassortiment biologisch te maken. Geen keus meer. Biologisch als de standaard. Als normaal. Heeft Albert Heijn voor 2023 ook zo’n stunt op de plank liggen, is de vraag aan Versteegh? Niet als zodanig, zegt hij. Albert Heijn bouwt voort op wat er is. ‘We hebben op dit moment 1850 biologische producten in het schap liggen en daar gaan we verder op doorpakken.’ Verder worden de ‘Beter voor Natuur & Boer-programma’s’ verder uitgebouwd. (Dat keurmerk kreeg in het najaar van 2022 overigens het stempel ‘greenwashing’ van de Keuringsdienst van Waarde.)

De vraag is, is het genoeg? In de paneldiscussie over ‘wie heeft de sleutel in handen om biologisch te laten shinen?’ (overheid, consument, retail), komen we toch steeds vooral bij de retail uit. ‘Het gaat om beschikbaarheid’, zegt Van Aalst. Harmsen zegt het ook: ‘De essentie is en blijft de beschikbaarheid van biologische producten. Daarmee is de retail de sterspeler van het team.’ Het standaardargument dat retail daartegenin brengt is altijd: ‘Ja maar dan moet er ook vraag zijn. Anders verkoop je niks.’ Die stelling werd op het podium door De Jong (Plus) ingenomen. Opmerkelijk dat híj ermee kwam, omdat het juist Plus is dat het keuze-element wegnam met 100 procent biologische melk onder het huismerk. En er komt nóg een lichtend voorbeeld aan. Op dezelfde beurs kondigde Hak aan (uitgebreide verslaggeving, lees hier: Nicole Freid (Hak) aan creatieve industrie: ‘Help biologische sector!’), dat het zijn volledige assortiment voor alle lokale groenten en peulvruchten in 2027 (niet in 2030!), biologisch wil hebben. Waarom durft Hak die ambitie dan wél uit te spreken?

Dan neemt de nestor van de duurzame communicatie, Marcel Schuttelaar (Schuttelaar en Partners) het woord. Hij zit op de derde rij in de zaal. ‘Ik ben eerlijk gezegd niet trots op waar we staan. Het gaat allemaal wel heel langzaam.’ Ook Schuttelaar ziet een sterrenrol voor retail in de challenge. ‘Waarom creëren we in de supermarkt zoveel keuze? Het is de hoogste tijd dat we keuze weg gaan halen! Biologisch is cruciaal om onze toekomst veilig te stellen en om dat te bereiken is de rol van de retail essentieel. Houd op over communicatie om mensen aan biologisch te krijgen, maar ga de winkel omkatten. Want met communicatie ga je het niet redden.’