De toekomst van de publieke omroep: Lef gezocht!

Door Evert Bronkhorst

Op 15 maart 2017 zijn er weer Tweede Kamerverkiezingen. De komende maanden zullen alle politieke partijen druk bezig zijn met het schrijven van de verkiezingsprogramma’s. Interessante vraag is natuurlijk welk toekomstscenario de verschillende partijen zullen schetsen voor de Publieke Omroep.  Als ze zich hier tenminste al druk over maken, want het lijkt er vaak op dat ze zich niet aan dit onderwerp durven branden om de toorn van de programmamakers te ontlopen.

We herinneren ons allemaal de pogingen van de huidige verantwoordelijke staatssecretaris en de reactie van de politiek. Vooral van de politieke partijen die uit het verzuilde verleden komen en daarom nog steeds een sterke vinger in de Hilversumse pap hebben (en vice versa vanuit omroepen in de politieke partijen).

Pluriformiteit
Feit is dat de PO wordt gefinancierd door alle Nederlanders en dus voor iedereen moet zijn, zowel qua ontvangstmogelijkheid als qua doelgroepen. En daar wringt nu juist de schoen. We zien een duidelijke verschuiving in lineair kijkgedrag bij met name de jongere doelgroepen, maar nog geen duidelijk antwoord vanuit de PO.

Ja, we horen vloggers in een ochtendshow op de radio, maar of je hiermee de aansluiting gaat realiseren is de vraag. We zien gebrek aan aansluiting bij jongeren in met name grote steden en omliggende agglomeraties met een niet-Nederlandse achtergrond (waarom heeft FunX nog geen landelijke FM dekking?). We zien dat het domein actuele talkshows wordt gedomineerd door één omroep (VARA-BNN) en qua gasten vooral bevolkt wordt door de zogenaamde grachtengordel. Waar is de pluriformiteit?

Powned en WNL
We zien dat een grote groep Nederlanders, vooral de maatschappelijk ontevredenen, de publieke omroep links laat liggen omdat ze vinden dat in nieuws- en opinieprogramma’s hun stem niet of onvoldoende wordt gehoord. Pogingen om het politiek correcte denken te doorbreken (door Powned) zijn niet gelukt, mede omdat de kwaliteit van de programma’s van deze omroep veelal onder de maat was.

WNL doet een bewonderenswaardige poging en zorgt voor een aantal goede programma’s gezien de beperkte beschikbare middelen, maar is te klein om daadwerkelijk een ander geluid te laten horen (Maar waarom heeft WNL het gat in de zomermaanden qua actuele talkshows niet mogen vullen met een begenadigd journalist als Rick Nieman? Het is werkelijk schandalig dat in de tijd van de Brexit driekwart van Hilversum qua actuele programma’s op vakantie is).

Afscheid van traditionele omroepen
Er zijn voldoende redenen om de hele opzet van de Publieke Omroep te veranderen en deze weer echt publiek te maken. En op lange termijn moet je afscheid nemen van de traditionele omroepen, deze komen voort uit de tijd van de verzuiling en die tijd ligt grotendeels achter ons en speelt bij de jongere doelgroepen helemaal niet. Ik begrijp ook dat dit niet à la minute kan, maar waarom niet op korte termijn een begin maken?

Begin bij de radiozenders
Begin bijvoorbeeld met de radiozenders. Radio 1 toont tijdens bijzondere gebeurtenissen en bij grote evenementen aan dat een centrale redactie prima werkt. Op 3FM worden geforceerd nog omroepnamen genoemd, maar geen luisteraar ligt er wakker van als deze verdwijnen en het grote merendeel zal ook niet weten welke omroep voor welk programma verantwoordelijk is.
FunX werkt al ‘omroeploos’. Ga daarna aan de slag met NPO3 om daar een echte  jongerenzender van te maken (mits het al niet te laat is), los van welke omroep dan ook.

Hilversum-Den Haag
Kortom, maak een plan voor over 5 jaar waarbij de afzonderlijke omroepen als zodanig geen rol meer spelen. Maar dit vraagt durf en visie, lef van de Publieke Omroep maar vooral van de politiek. Maar ik ben bang dat de politiek dit niet heeft. Neem je dit op in je verkiezingsprogramma, dan krijg je gelijk een afzeikcommercial van Jan Slagter over je heen en fileert Matthijs van Nieuwkerk je in 3 minuten in DWDD. De lijntjes tussen Hilversum en Den Haag zijn misschien niet altijd zichtbaar maar zeker wel aanwezig. 

Controlerende functie
Maar hoe garandeer je dat de ‘publieke’ taak op een goede manier wordt ingevuld? Hoe voorkom je dat het bestuur van de Publieke Omroep een verzamelplaats wordt van uitgerangeerde politici? Dit bestuur zal een evenredige afspiegeling moeten zijn van de verschillende stromingen en overtuigingen die binnen de Nederlandse bevolking aanwezig zijn en leven.
Dat zal wettelijk vastgelegd dienen te worden en daarbij heeft de politiek uitsluitend een controlerende functie, om te bevestigen of aan deze voorwaarde wordt voldaan. De directeur van de PO zal het bestuur moeten samenstellen met inachtneming van deze wettelijke verplichting en hier ook verantwoording voor moeten afleggen.
Die samenstelling van het bestuur is essentieel voor een goed functioneren en levensvatbaarheid op langere termijn.

Achterhoedegevecht
Er moet namelijk wel wat veranderen, zowel politiek als omroepen moeten beseffen dat ze een achterhoedegevecht voeren. Als ze halsstarrig blijven vasthouden aan het huidige model zijn de omroepen over maximaal 10 jaar ook ‘overbodig’.

En dat is vooral slecht nieuws voor het fenomeen Publieke Omroep. Want dat er een goede Publieke Omroep met een substantiële bijdrage aan kijk- en luistergedrag moet blijven bestaan, staat wat mij betreft buiten kijf. Goede onafhankelijke journalistiek, nationale evenementen verslaan, duiding met oog voor alle standpunten die leven in de bevolking, ruimte voor minderheden en doelgroepen die commercieel minder interessant zijn (is Jan Slagter ook weer tevreden), nieuwsvoorziening, signaleren nieuwe trends, minder toegankelijke cultuur, etc. etc.

Maar wie heeft het lef om de noodzakelijke en onvermijdelijke stappen te zetten?

Evert Bronkhorst is strategy director bij Vizeum