Onderzoek: Jongeren zelf begrijpen ook niet dat ze ongezonde frisdrank overal kunnen kopen

Dit alles blijkt uit onderzoek van de Vrije Universiteit in samenwerking met de GGD Amsterdam. Het is het eerste wetenschappelijke onderzoek naar de rol van frisdrank in de leefwereld van Amsterdamse jongeren zelf. De jongeren werden in het onderzoek persoonlijk geïnterviewd over hun frisdrankgebruik.

Frisdranken zijn overal verkrijgbaar waar jongeren komen: thuis, op school, de supermarkt en online. Het onderzoek laat zien dat dit ervoor zorgt dat zij frisdrank normaal vinden. Jongeren weten wel dat het drinken van suikerrijke frisdranken gezondheidsrisico’s veroorzaakt, zoals overgewicht en diabetes type 2.

Diena Halbertsma van de Gezonde Generatie maakt zich grote zorgen dat 1 op de 8 kinderen overgewicht heeft: ‘Veel frisdrank drinken draagt daaraan bij en is slecht voor je gezondheid. Jongeren weten dit zelf ook, maar kunnen de verleiding om het te kopen niet weerstaan. Ze zeggen: ‘Maak frisdrank duurder, dan ga ik het minder kopen.’’

Marketing verschuift sociale normen

De Gezonde Generatie pleit mede naar aanleiding van de onderzoeksresultaten voor een zogenoemde slimme suikertaks: hoe minder suiker een product heeft, hoe minder belasting de producent betaalt. Dit leidt tot gezondere producten en goedkopere gezondere alternatieven.

Daarnaast zou er een verbod moeten komen op ongezonde kindermarketing. Marketing draagt volgens Gezonde Generatie bij aan een verschuiving in sociale normen waardoor ongezond voedsel als sociaal acceptabel wordt gezien. Vooral jongeren zijn daar erg gevoelig voor.

Uit het onderzoek blijkt dat veel winst is te behalen bij de rol van de ouders frisdrankgebruik normaliseren, bijvoorbeeld door de Cola bij het avondeten op tafel te zetten. Waarom benoemen jullie die factor zo algemeen in de communicatie over het onderzoek?

Diena Halbertsma: ‘Dit onderzoek benadrukt inderdaad de rol van het gezin, waarbij ouders fungeren als rolmodellen. Interventies zouden zich daarom ook op ouders moeten richten. Tegelijkertijd staan ouders zelf ook bloot aan marketing, aanbiedingen en prijsprikkels, wat hun keuzes beïnvloedt. Dit weerspiegelt de langdurige invloed van de frisdrankindustrie op gezinsnormen en consumptiegedrag. De kernboodschap blijft dat we het systeem moeten veranderen waarin frisdrank drinken de norm is: goedkoop, zichtbaar en overal beschikbaar.’

Voorlichting zelf lijkt beperkte invloed te hebben. Jongeren weten wel dat fris drinken niet erg gezond is, maar doen het toch.

‘Inderdaad. In het onderzoek is ook naar hun kennis over frisdranken gevraagd. Ze kunnen zonder moeite de frisdranken op volgorde zetten qua hoeveelheid suiker. Alleen weten we dat kennis over gezonde voeding, niet automatisch leidt tot gezond eten of drinken. De omgeving speelt een belangrijke rol, en die is omgeven door frisdrank, zowel op de plekken waar ze komen als online. Dat doet de boodschap dat frisdrank niet goed voor ze is ook weer teniet. Ze vinden het bovendien verwarrend dat ze leren dat het ongezond is, maar het wel overal kunnen krijgen, zelfs op school.’

Als het op scholen niet meer mag, gaan jongeren wel naar de supermarkt. Het onderzoek laat zien dat ze dat nu al doen vanwege de lagere prijzen. Wat is daartegen te doen?

‘Jongeren kiezen vaak voor de goedkoopste optie, en dat is meestal de supermarkt, hoewel winkels als Action en Kruitvat ook stunten met frisdrankprijzen. Doordat scholen vaak omringd zijn door supermarkten en dit soort aanbieders, is de druk in de omgeving van tieners hoog. Hier ligt een verantwoordelijkheid voor de overheid om dat te veranderen. Die heeft met de hoeveelheid frisdrank, de aanbiedingen, de prijzen, allemaal knoppen om aan te draaien. Supermarkten zelf nemen hun verantwoordelijkheid niet. We zien dat ze in zes jaar tijd nauwelijks stappen hebben gezet om hun aanbod gezonder te maken, ondanks beloften uit het Preventieakkoord in 2018.’

Een van de overheidsmaatregelen is de een slimme suikertaks. Daarvoor is volgens Gezonde Generatie snel wetgeving op te tuigen. Is daar animo voor bij politieke partijen?

‘Ja. Het vorige kabinet heeft in verschillende scenario’s uitgewerkt hoe een slimme suikertaks eruit zou kunnen zien. Uit de consultatie hierover bleek dat alle gezondheidsexperts het scenario steunen waarin er een belasting komt voor alle suikerhoudende dranken exclusief mineraalwater en zuivel- en sojadranken met een laag suikergehalte. Ook onder de brede bevolking is er veel draagvlak voor. Waarschijnlijk gaat er dit voorjaar een voorstel naar de Tweede Kamer. Wij hebben er vertrouwen in dat er een meerderheid voor deze slimme suikertaks is. Er zijn veel goede argumenten voor en de urgentie is hoog.’

Jullie pleiten ook voor een verbod op kindermarketing op ongezonde producten. Volgens de reclamecode mag dit al niet gebeuren. Waarom zij die afspraken niet voldoende?

‘Omdat ze onvoldoende worden nageleefd. Het is een ‘reactief-systeem’: alleen als iemand een klacht indient, wordt er gekeken naar een mogelijke overtreding. Bovendien zijn er geen sancties en de procedures zijn lang. Reclame die zich niet aan de regels houdt is daardoor vaak toch langere tijd te vinden. Een wettelijk verbod beschermt kinderen en jongeren beter en is te handhaven. Ook moeten de leeftijdsgrenzen verhoogd worden naar 18 jaar om tieners te beschermen tijdens hun kwetsbare ontwikkelingsstadia. Dit onderzoek benadrukt de noodzaak om de marketing – ook online- van ongezonde producten gericht op kinderen te verbieden.’