Dialoog-professor Noelle Aarts: ‘Maatregelen communiceren ook’

Barsten in solidariteit

Er ontstonden die zomer de eerste diepe barsten in de solidariteit die zo groot leek in de eerste fase. De overgrote meerderheid hield zich nog altijd aan de regels, maar een groeiende groep mensen stelde deze ter discussie of hield zich er niet aan.

Jongeren bijvoorbeeld. Ze werden er door de regering, in de persoon van Ferd Grapperhaus, hard aangesproken. Asociaal waren ze volgens de bewindsman, die later zelf onder vuur kwam te liggen toen hij en zijn gasten het tijdens zijn huwelijk niet zo nauw namen met diezelfde regels.

Aarts heeft er begrip voor dat studenten de regels negeerden en samenkwamen in parken, ze zat er zelf ook soms bij. Bovendien was er een scheef beeld ontstaan: ‘De meeste studenten hebben opa’s en oma’s en waren zo voorzichtig. Ik vond het ontzettend onterecht dat zij werden beschuldigd van losbolgedrag. Ik vind het heel lastig als groepen mensen worden beschuldigd. Onder jongeren zitten aso’s, net zoals onder bejaarden.’

Aarts heeft weinig op met het veroordelen van mensen die niet kunnen of willen aanhaken. In een expertgroep Communicatie voor het ministerie van VWS, waar een keur aan deskundigen advies gaf over de aanpak van de crisis, maakte ze zich hard om juist de dialoog te zoeken.

De wil van God

Ook bij de mensen die zich niet wilden laten vaccineren was het probleem dat ze als een groep werden beschouwd, stelt Aarts. ‘Ook daar zitten heel verschillende groepen bij. Mensen die vanuit hun religie overtuigd zijn dat als ze zich laten vaccineren dat tegen de wil van God is en het hiernamaals op het spel zetten.' Die overtuig je niet met argumenten.

Aarts: ‘Als mensen voelen dat ze ergens toe gedwongen worden, dan roep je veel weerstand op bij mensen die jou misschien niet zo heel aardig vinden of je niet vertrouwen of denken: die overheid roept maar van alles, maar als ik iets zeg word ik nooit gehoord.’   

Het zenden van informatie is niet de oplossing voor mensen die zich uit grote argwaan of de meest principiële redenen niet willen laten vaccineren, is uit de woorden van Aarts op te maken. Hoe meer je in woorden afstand van ze neemt of ze probeert te overtuigen hoe eerder je ze van je vervreemdt.

Aarts: 'Je roept de weerstand over je af door er zó de nadruk op te leggen. Voordat het vaccin überhaupt ontwikkeld er was waren er al enorme discussies over antivaxxers. Dat heeft het gevoel 'wij worden niet geaccepteerd er wordt niet geluisterd', enorm versterkt’

Minder geharnast

Ook de groep die iets minder geharnast is in zijn overtuiging niet zozeer met argumenten over de streep te trekken. Uiteindelijk werkt daar de strategie van maatregelen toepassen beter, betoogt Aarts.  ‘Als mensen een vaccinatiebewijs nodig hebben om naar een bepaald land te gaan, dan vinden ze het meestal niet zo’n probleem. Maatregelen communiceren ook. Ook als je ze zodanig construeert dat je niet-gevaccineerden benadeelt.’

Noelle Aarts

Noelle Aarts is hoogleraar Socio-Ecologische Interactie bij het Instituut voor Science in Society aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Zij is daar ook directeur. Daarvoor was ze hoogleraar Communicatie en Verandering in Life Science Contexten aan de Wageningen Universiteit. Van 2008 tot 2017 bekleedde Aarts de de zogenoemde Logeion-leerstoel Strategische Communicatie aan de Universiteit van Amsterdam.

Culturele verschillen Europa

De enorme discussies over mondkapjes, vaccinaties en andere maatregelen zijn niet zozeer een Nederlands fenomeen, hoewel het hier wel van andere orde is dan in andere Europese landen. Aarts woont even buiten Nijmegen, vlakbij de Duitse grens. Daar zag ze dat iedereen een mondkapje droeg in supermarkten, ook toen de het virus al op de terugweg was.

Aarts vermoedt dat het zowel een politiek als een cultureel verschil is, en verwijst naar Nederlandse organisatiepsycholoog Geert Hofstede en de dimensies waarmee hij verschillen tussen de culturen in landen duidde. Aarts: ‘In Nederland is de machtsafstand erg gering, wij zijn niet heel erg autoriteitsgevoelig. Dat zijn ze in landen als Frankrijk of Italië en zelfs België al veel meer. Ook kunnen we goed met onzekerheid omgaan, dat is in andere landen anders. We hebben bovendien te maken met veel individualisme, dat zorgt voor een andere interactie met de overheid.’

Politieke kwestie

Daarnaast is het ook een politieke kwestie, vindt Aarts. ‘Het kabinet Rutte legt mensen niet graag dingen op. Is niet voor sterk overheidsingrijpen, iets waar deze tijd van crisis misschien wel wat meer om vraagt.’

Aarts komt geregeld in Italië en ziet dat de manier van omgaan met de crisis behoorlijk verschilt. Hoewel er daar ook een grote groep is die zich niet wil laten vaccineren, is de overheid is daar minder bang voor ingrijpen en voor polarisatie.

‘Ook is van belang wie die niet-gevaccineerden in Italië zijn. Vaak gaat het om mensen die op het platteland wonen en in gebieden wonen waar er grote drang is naar autonomie. Daar is de vaccinatiegraad 40 procent tegenover 90 procent in steden.’

Ombuigen volgende crisis

Er zijn in Europa de nodige lessen te trekken uit de coronacrisis die in de toekomst kunnen helpen. In de woorden van Aarts: ‘Hoe kunnen we wat we nu presteren ombuigen tot een volgende crisis, bijvoorbeeld om de klimaatproblemen tegen te gaan?’ Europa heeft een kans laten liggen, vindt ze: ‘Je had gehoopt dat er lessen waren getrokken, niet alleen Europabreed, maar die ook de verschillende domeinen zouden betrekken. Dat is onvoldoende gebeurd.’

Verbonden door een Virus is een podcastserie van Adformatie en mede mogelijk gemaakt door het Mediafonds van de Europese Unie. de productie is in handen van Microphone Media. De podcast is te bluisteren via Spotify of soundcloud.