Gevluchte Syrische communicatieprofs geven landgenoten via Facebook en vlogs voorlichting over zorg

[Door Philippus Zandstra, journalist]

Vraag Zaher Otish en Nour Daghestani naar de verschillen tussen het Syrische en Nederlandse zorgstelsel en de voorbeelden zijn legio. De raadselachtige rol van de huisarts bijvoorbeeld, die als een poortwachter dient tussen de patiënt en het ziekenhuis. ‘In Syrië kunnen we direct naar de specialist.’ zegt Otish. ‘En er zijn twee soorten ziekenhuizen,’ vult zijn collega Daghestani aan, ‘die van de overheid en de meer particuliere ziekenhuizen. Bij de overheid was je iets goedkoper uit, bijna gratis zelfs.’ Otish: ‘De service was daar misschien niet zo goed.’
Of antibiotica, dat thuis zonder vragen werd verstrekt. Daghestani maakt een beweging alsof hij Smarties eet: ‘Pijn in je hoofd? Antibiotica. Pijn in je maag? Antibiotica. Voor alles gebruiken we antibiotica.’ Otish: ‘Het is zonder recept bij de apotheker verkrijgbaar.’
En dan die wachtlijsten, ook wennen. Otish: ‘In Nederland duurt het veel langer voor je wordt behandeld. Heb je kiespijn, moet je gewoon wachten. We maken weleens de grap dat paracetamol hier voor alles is.’

BIJ_KADER_3_Zaher_onthult_zelfontworpen_logo.JPG

Zaher Otish
‘In 2005 verhuisde ik van Syrië naar Jordanië, om grafisch ontwerp te studeren. Ik begon in Alquds college en kreeg in 2007 mijn diploma. Ik heb toen mijn studie aangevuld met een bachelor aan de Amman al Ahliya Universiteit.
Tussen 2010 en 2014 werkte ik bij ING, een grafisch ontwerpbedrijf voor print services en producten zoals papieren tasjes en kantoorartikelen (folders, enveloppen, agenda’s, visitekaartjes etc.). Rond de jaarwisseling organiseerden we een evenement waar we ook alle vormgeving voor regelden.’

 

BIJ_KADER_3_Nour_Daghestani.jpg

Nour Daghestani
‘Tekenen is altijd mijn hobby geweest. Daarmee kon ik mijn gevoelens en ideeën uitdrukken op papier. Dat was nog niet goed genoeg om als animator te werken, dus ik heb hard gewerkt aan de ontwikkeling van mijn tekentechniek en het leren werken met animatieprogramma’s.
Inmiddels heb ik tien jaar ervaring met het maken van animaties en cartoons. Ik heb onder andere gewerkt met Tiger Production, Ghost Studio en TV Syrië. Toen de oorlog begon, ben ik naar Egypte gereisd en daar heb ik gewerkt bij studio Victorylink.
Ik woon sinds 2,5 jaar in Nederland, waar ik ook begonnen ben met animaties in opdracht.’

Volgens de meest recente cijfers van het CBS wonen er in Nederland 64.000 Syriërs. De meesten kwamen na januari 2014 naar Nederland: 49.000 mensen.

Poortwachter
De twee communicatieprofessionals hebben nog geluk: ze hebben een prima beheersing van het Nederlands, maar voor veel landgenoten is dat nog niet het geval. Zij komen terecht in een stelsel waarin de huisarts een poortwachter is en apothekers alleen op recept werken. Om maar te zwijgen over de verschillende zorgverzekeraars, wel of geen gecontracteerde aanbieders en ook nog eens het eigen risico, dat dan weer wel en dan weer niet wordt afgeschreven.
Zien Nederlanders soms al door de bomen het bos niet meer, voor Syrische vluchtelingen lijkt ons zorgsysteem op een jungle. Facebook biedt echter uitkomst.

‘Ik zag dat veel Syriërs via Facebook met elkaar in contact stonden,’ zegt Sanne Kos, projectleider bij de GGD Regio Utrecht, ‘en daar in allerlei groepen vragen van elkaar beantwoordden. Er werden bijvoorbeeld vragen gesteld over waar je goedkoop een treinkaartje kunt kopen, of waar die grijze bak voor dient.’
- Otish: ‘Ik volgde vier groepen, waaronder Syrische Vluchtelingen in Nederland en New Arrivals in Nederland, die allemaal publieke pagina’s hebben.’
- Kos: ‘Die pagina’s waren vanuit de Syriërs zelf geïnitieerd. Veel vragen konden alleen niet altijd in die groepen beantwoord worden. Het was een beetje wisdom of the crowd.’

Eigen kennis bijhouden
Zeker over medische onderwerpen bleven veel vragen onbeantwoord. Op zich lag daar een nobele rol voor de GGD’s. Alleen: als een GGD-arts via een vertaalbureau advies geeft, werkt dat niet.
Kos: ‘Ik zie veel voorlichting waarbij puur wordt gezonden, vanuit het eigen referentiekader. Ik leef al 28 jaar in dit systeem en kon daarom langzaam wennen aan de regels en de manier van werken in de Nederlandse gezondheidszorg. Voor de Syriërs geldt dat niet. Hoe kun je dan aan een Syriër uitleggen hoe dit systeem werkt, zonder iets over te slaan of het te complex te maken?’

Syrische diaspora
Tegelijkertijd is er binnen de Syrische diaspora de nodige kennis aanwezig, want onder de nieuwkomers zitten veel artsen en apothekers. Vanuit de GGD Regio Utrecht en Pharos – dat onderzoek doet naar gezondheidsverschillen onder migranten – is daarom het project Syriërs Gezond gelanceerd. Bij dit project worden Syrische medici gekoppeld aan Nederlandse GGD-artsen of professionals van Pharos. Op de gelijknamige Facebookpagina beantwoorden zij in zowel het Arabisch als het Nederlands vragen over het Nederlandse zorgstelsel en de eigen gezondheid.
Bijkomend voordeel is dat deze artsen hun kennis kunnen bijhouden, aangezien de procedure om Syrische doktersgraden te valideren in Nederland lang duurt: ‘Al gauw zeven tot acht jaar,’ zegt Otish, wiens nicht – een plastisch chirurg – ook voor Syriërs Gezond werkt.

Beker met koffie
Syrische medici regelen was geen probleem; een oproep op Facebook leidde binnen een paar dagen al tot vijftig reacties van artsen en apothekers. Kos: ‘Toen we de medische kennis op orde hadden, moest alles er natuurlijk ook goed uitzien, en de communicatiekant geborgd worden.’
Binnen de Syrische gemeenschap werd daarom gezocht naar grafisch ontwerpers en animators. Otish is vanaf het begin bij de pagina betrokken, en ontwikkelde het logo en de huisstijl. Ook bedacht hij de naam: ‘In het Arabisch betekent het ‘je gezondheid is je grootste goed’. Je zegt het bijvoorbeeld als iemand moe is.’
Daghestani houdt zijn beker met koffie omhoog: ‘Of als een toost.’
Het communicatieteam is met Otish (illustraties), Daghestani (animaties) en een video-editor nog bescheiden van omvang. Uitbreiding is nodig, want in tegenstelling tot de medici blijkt het lastig om Syriërs te vinden met een achtergrond in de communicatie. ‘In Syrië is communicatie niet echt een aparte sector,’ zegt Daghestani ‘Het valt meer onder kunst.’

Hoofdpijn
Ondank die bescheiden omvang staan op de Facebookpagina al talloze posts met praktische tips voor Syrische nieuwkomers, zoals tegen hoofdpijn, brandwonden (‘Als je na het koelen nog pijn hebt, kun je paracetamol gebruiken’) en diarree. En ook: Wat gebeurt er als je geopereerd wordt, en welke gevolgen heeft dat voor het eigen risico van de zorgverzekering? Iedere dag plaatst het team zo minimaal één post.
Belangrijk daarbij is dat er vertrouwen wordt gewekt. De populairste post is een video waarin het hele team van Syriërs Gezond zich voorstelt. Kos: ‘Bij die introductievideo zag je dat we meer moeten laten zien wie er bij het project betrokken zijn. Best grappig eigenlijk: in onze populairste video zit helemaal geen informatie. Overigens wordt Zaher daardoor nu op straat herkend.’
Otish: ‘Men denkt dat ik arts ben, haha.’
Kos: ‘We proberen nu vlogs te maken waarin een arts in 30, 40 seconden iets uitlegt. Die slaan heel goed aan.’

Wegwijs maken
Het team krijgt elke dag vijf tot tien vragen binnen, die dezelfde dag nog door een duo van een Syrische arts en een medewerker van de GGD of Pharos worden beantwoord. De meeste verzoekjes krijgt het team via de chat. Veel vragen gaan over het systeem van doorverwijzen, en hoe Syriërs het gesprek met de huisarts moeten voeren. Kos: ‘Daar doen we counseling in. We geven géén medisch consult of een diagnose; het is echt wegwijs maken.’
Want dat contact met de huisartsen blijkt een behoorlijke opgave. Waar men in Syrië gewend was dat er al gauw een half uur wordt uitgetrokken voor een gesprek, is dat in Nederland soms vijf minuten. Een stuk korter, en ook nog eens met een voor Syriërs andere benadering.
- Otish: ‘We willen uitleg over wat het probleem nu is. Maar de aandacht gaat naar hoe we de pijn kunnen stoppen, niet de reden van die pijn. It’s all about painkillers.’
- Daghestani: ‘Ik had klachten aan mijn been, maar vertrouwde niet op het advies van de huisarts. Hij schreef me veertien pillen voor. Veertien! Dat vond ik te veel.’
- Otish: ‘En sommige artsen hier maken bijna geen oogcontact omdat ze naar hun beeldscherm kijken.’
- Kos: ‘Mensen ervaren daardoor dat niet rustig de tijd wordt genomen voor hun verhaal.’

Koortslip
Niet zo vreemd dus dat Syriërs Gezond een zeer populaire pagina is. Het aantal likes is de 5.000 voorbij, en groeit per week met tweehonderd. Wekelijks bereikt de pagina 15.000 mensen. Video’s kennen soms een bereik van maar liefst 35.000 personen, zoals de introductievideo.
Handig bijeffect is dat de voorlichting aan Syrische vluchtelingen in twee richtingen werkt, aldus Kos: ‘De antwoorden zijn zowel in het Arabisch als in het Nederlands, om de pagina ook toegankelijk te houden voor Nederlanders. We krijgen daarom ook huisartsen en verloskundigen die vragen hebben, bijvoorbeeld over hoe je uitlegt dat iemand met een koortslip niet bij een baby moet komen.’

Arabisch
Daarnaast bereikt de Facebookpagina andere doelgroepen, zoals Irakese vluchtelingen. Het zorgstelsel in Irak is vergelijkbaar met het Syrische, waardoor ook dezelfde misverstanden in Nederland ontstaan. Nog een voordeel van de content op Syriërs Gezond: het Arabisch geldt als een lingua franca. Wel in één bepaalde richting, overigens.
- Otish: ‘Het westen begrijpt het oosten wel, maar het oosten begrijpt het westen niet. Wij verstaan Marokkanen in Nederland niet.’
- Daghestani: ‘Die hebben echt een eigen taal. Heel moeilijk.’
- Kos: ‘Pharos maakt al langer filmpjes voor de Marokkaanse gemeenschap, over bijvoorbeeld geestelijke gezondheidszorg, wat daar een taboe is. Ik liet het zien aan het team om het zelf te gebruiken. Wij dachten dat aangezien de video in het Arabisch was, het wel goed zat. Mooi filmpje, kregen we te horen, maar de helft is onverstaanbaar.’
- Daghestani, lachend: ‘Dat kun je beter in het Nederlands doen.’

Eritrea
Het succes van Syriërs Gezond wordt binnenkort opgevolgd met een vergelijkbaar project voor vluchtelingen uit Eritrea, dat naast Syrië een van de belangrijkste herkomstlanden is. Dat project bevindt zich nog in de onderzoeksfase, al lijkt het erop dat YouTube onder de Eritreeërs een populair kanaal is.
Voor de nabije toekomst zal het initiatief voor de Syriërs nog verder uitgebouwd worden: ‘We gaan een aparte pagina starten voor Syrische ouders.’ zegt Kos. ‘Daar halen we pedagogen bij, want er zijn heel veel vragen over het opvoeden van kinderen in Nederland.’
Ook komt er een eigen site met alle informatie van de Facebookpagina, aangezien veel posts wegzakken.

Seksuele gezondheid
Inhoudelijk zal er meer aandacht worden besteed aan onderwerpen waar nog een taboe op rust. Zo wordt er over depressies nauwelijks gesproken, terwijl dergelijke posts wel veel bekijks hebben. Ook op seksuele gezondheid rust nog een groot taboe. Belangrijk is daarom een nog persoonlijkere benadering.
- Otish: ‘Sommige mensen vinden het bij persoonlijke vragen fijn als ze via Messenger hun vraag kunnen stellen, in plaats van in de comments.’
- Kos: ‘We zien dat veel mensen niet onder hun eigen naam vragen stellen. We kijken nu hoe we seksuele gezondheid meer bespreekbaar kunnen maken. Die posts worden namelijk wel heel veel bekeken...’
- Otish: ‘… maar niemand plaatst een comment.’

Portfolio opbouwen
Voor Otish en Daghestani is Syriërs Gezond een manier om landgenoten hier te helpen. En net zoals voor de artsen is het project ook voor het communicatieteam een ideale manier om de eigen vaardigheden op peil te houden.
- Kos: ‘Ze bouwen een portfolio op en werken als gelijkwaardige collega’s bij ons op het kantoor in Utrecht of op het hoofdkantoor in Zeist. We willen het netwerk voor hen vergroten, laten zien hoe professioneel ze al zijn. Dit werk is zó ontzettend belangrijk.’
- Otish: ‘Toen ik hoorde van Syriërs Gezond leek dat me een goede manier om weer aan het werk te gaan. Ik leer nu Nederlands, en zoek een stage bij een bedrijf. Als ik mijn staatsexamen Nederlands heb gehaald, wil ik aan de universiteit een master gaan volgen.’
- Daghestani: ‘De eerste zes maanden in Nederland mocht ik niks doen en waren heel zwaar. Ik kende bijna niemand hier, sprak nog geen Nederlands. Ik raak nu meer in contact met andere mensen door mijn animatiefilms. Wat ik straks wil? Mijn eigen studio.’

www.facebook.com/syriersgezond

Op de foto: Dr. Jasser wordt gefilmd voor een item over antibiotica.