SXSW: Algoritmen, journalistiek en democratie

‘Ik zoek geen nieuws, het nieuws vindt mij wel’.

Veel mensen gaan ervan uit dat belangrijk nieuws hen online wel automatisch zal bereiken. Van de aanbevelingen van Spotify, Amazon en Netflix, tot en met de Facebook nieuwsfeed of de zoekresultaten van Google; algoritmen spelen een centrale rol in onze mediaconsumptie. Maar in hoeverre zijn we ons dat bewust? En wat betekent dit voor de journalistiek en de democratie in het algemeen? 

Gilad Lotan Chief Data Scientist van Betaworks en Kelly McBride van de journalistieke opleiding The Poynter Institute, confronteerden het SXSW-publiek met de vraag of algoritmen ons helpen de wereld beter te begrijpen of dat ze juist onze perceptie van de werkelijkheid vervormen. 

Marktplaats van ideeën
Centraal element van een goed functionerende democratie is de mogelijkheid om - liefst op gelijkwaardige wijze - ideeën uit te wisselen, zo betoogde McBride. In de 20ste eeuw was de marktplaats voor zulke ideeën het domein van de pers, compleet met poortwachters in de vorm van journalisten.

‘De moderne marktplaats van ideeën is in minder dan tien jaar volledig veranderd. Iedereen kan de eerste zijn om bepaalde informatie te publiceren. Daar zijn geen poortwachters meer bij betrokken. Of iedereen dit nieuws vervolgens ook kan vinden of onder ogen krijgt is een heel ander verhaal. De moderne marktplaats van ideeën is een zeer luidruchtige omgeving: zo luidruchtig dat je zelf niet meer in staat bent alle ideeën op een rijtje te zetten’, aldus McBride. 

Mensen zoeken het nieuws niet meer, maar verwachten dat het nieuws hen wordt aangereikt. Welk nieuws dat dan precies is wordt niet meer bepaald door menselijke poortwachters, maar door de algoritmen van Google en Facebook. Die hebben een enorm grote macht, en niemand die precies wet hoe ze werken. 

Lotan, met een achtergrond in Data Sciences, bekritiseerde het idee dat algoritmen neutraal zouden zijn. ‘Uiteindelijk zijn het allemaal keuzes van ontwikkelaars, analisten of strategen, of het nu gaat om de Facebook EdgeRank, dat bepaalt welke posts je in je nieuwsfeed krijgt, of de systemen die de “Hottest news top 10 lists” maken.’ 

Wie krijgt mijn posts eigenlijk te zien?

Een van de aangehaalde voorbeelden was Twitter’s Trending Topics. Ooit kwam Justin Bieber daar elke dag wel op voor, totdat Twitter het algoritme zodanig veranderde dat dat niet meer gebeurde. De data werd ‘genormaliseerd’. De algoritmen zullen in het algemeen vooral de pieken bevoordelen. 

Een ander algoritme met enorme macht is die van Facebooks Edgerank, het algoritme waarmee Facebook bepaalt wie welke post van mij te zien krijgt. Als je iets post laat Facebook het eerst aan 8-10 procent van je vrienden zien. Als daar vervolgens heel lauw of niet op gereageerd wordt, dan eindigt de update daar ook. 90 procent van je vrienden krijgt je berichtje dan helemaal niet te zien. ‘Niet boeiend genoeg’, zegt Facebook.

Een ander mooi voorbeeld waren de recente Facebook ‘Look Back’-video’s die een tijdje ieders tijdlijn terroriseerden. Facebook liet zien wat naar zijn inschatting jouw belangrijkste momenten van het afgelopen jaar waren. Veel sentimentele plaatjes, kinderen en katten, lachende gezichten en posts met veel reacties. Voor sommige Facebook-gebruikers pakte hij heel goed uit, voor anderen was het een raadsel waarom dit de hoogtepunten zouden zijn. Het verschil tussen hoe we ons voordoen en hoe we werkelijk zijn werd opeens pijnlijk zichtbaar.

Journalistiek gevoelig voor resultaten algoritmen
Journalisten willen gelezen worden, en worden meer en meer afgerekend op het aantal bezoekers op de site. Zij gaan dus inspelen op de algoritmen, met eigen SEO-technieken. Willen de algoritmen sensatie? Dan zullen ook serieuze journalistieke media steeds meer aandachttrekkende koppen en onderwerpen pakken. Clickbait, heet dit ook wel. NRC heeft met zijn dynamische Big Board wel een redelijke transparante ‘toplijst’. 

Is dit een probleem? Misschien. Ooit waren de poortwachters blanke mannen uit de middelklasse, waardoor onderwerpen als de burgerrechten en de vrouwenbeweging niet altijd hun fair share aan aandacht kregen. Nu bepalen ontwikkelaars wat er meer of minder aandacht krijgt. Dat zal vaak met de beste bedoelingen gebeuren, maar toch, zolang we niet weten hoe dat gebeurt is het problematisch. 

Een voorbeeld van algoritmen met onbedoelde gevolgen komt uit Google’s Android Market, die een Sex Offender Search-app suggereerde voor mensen die de gay dating-app Grindr hadden gedownload. Ook de suggesties die je krijgt wanneer je iets zoekt in Google op basis van een paar zoekwoorden, zijn heel verhelderend en sturen je al direct een bepaalde richting op. Soms heel merkwaardig. Als je Sacha de Boer intikt, dan denkt Google bijvoorbeeld allereerst aan ‘zwanger’...

Manipulatie door belangengroepen

De sprekers waren vooral bezorgd over de mogelijkheden van derden om de resultaten te manipuleren. Iets dat vooral groepen met veel geld, tijd en middelen zouden kunnen doen, hetgeen de democratie rechtstreeks ondergraaft. ‘Dit creëert een onbalans van de macht in een democratie, omdat zaken in de bovenste zoekresultaten komen die niet neutraal zijn, maar het belang dienen van iemand. Zoek maar eens op “abortion”  en de lobby-sites van tegenstanders komen heel hoog naar voren. Dat is bewust manipuleren van de algoritmen voor eigen gebruik.’

Hoe moet de journalistiek en de samenleving omgaan met deze algoritmen? Lotan wees erop dat het onmogelijk is voor Google, Facebook en anderen om volledig transparant te zijn over hoe hun algoritmen werken. Dan zou het namelijk nog makkelijker zijn om ze te misleiden. Iets meer openheid zou echter wel fijn zijn, al dan niet met behulp van een neutrale toezichthouder. Maar de journalist heeft ook zelf een taak op zoek te gaan naar de basis van de algoritmen.  En wat wij als lezers nodig hebben is de wetenschap dat we bijna altijd onderworpen zijn aan een algoritme. Ook al weten we dan vervolgens nog steeds niet hoe deze werkt...

Al het nieuws over en de laatste blogbijdragen vanuit South by Southwest (SXSW) in het SXSW-dossier.