Noelle Aarts: 'Streven naar consensus is naïef'

Hoogleraar Noelle Aarts sprak onlangs in Wageningen haar inaugurele rede uit. Over de kunst van het goede gesprek, en wat daaraan verbeterd kan worden.

Ze spreekt er ook over op Het Communicatiecongres 2015. 

Lastig communiceren

‘In gesprekken proberen mensen elkaar al gauw te overtuigen van hun eigen gelijk. We praten het liefst met mensen met wie we het eens zijn. Als je vijf mensen bij elkaar hebt die het met elkaar eens zijn, is het geen mening meer, maar een feit. In weer een andere speech community wordt de daar geldende waarheid ook een feit. Dat wordt dus heel lastig communiceren op die manier. En – nu komt de paradox – de enige manier om dat op te lossen is door te communiceren. Dus moeten we ontmoetingen creëren tussen andersdenkenden die ertoe moeten bijdragen dat de partijen elkaar op zijn minst accepteren en respecteren in hun anders zijn. Het idee is dat je er samen uit kunt komen zonder dat jij jouw ideeën hoeft op te geven. De Amerikaanse filosofe Martha Nussbaum noemt dat consensusoverlapping. Ik vind dat wel een mooie term. We kunnen leven met dezelfde oplossing, maar de een om heel andere redenen dan de ander.

‘Ik vind dat mensen daar veel meer naar op zoek moeten. Meer hun best moeten doen om ergens samen toch uit te komen.’

Die zwartpietendiscussie is een mooi voorbeeld. Valt daarin nog consensus te bereiken?

‘Streven naar consensus is naïef. Alle neuzen dezelfde kant op, daar geloof ik niet in. Daarom ben ik blij met dat begrip consensusoverlapping. Je gaat een laag dieper, je zoekt een gemeenschappelijk veld, bijvoorbeeld respect. Als ik iets doe waar jij heel veel last van heb, dan doen we het niet. Uit respect. Ook al ben ik het niet me je eens. Je kunt dan nog steeds zeggen: ik vind het flauwekul en ik mis die Zwarte Piet enorm, maar vooruit. Mensen leuteren wat af, we laten zoveel afhangen van die gesprekken, en soms gaat het ook best goed. Maar ja, dan weten we niet hoe dat komt.’

Wat wil je bereiken met je onderzoek.

‘In professionele zin: ik zou het goed vinden als men zich er veel meer bewust zou zijn dat wij binnen organisaties zoveel laten afhangen van gesprekken. Als er iets communicatie is, dan zijn het gesprekken.

‘De schijnbaar onbeduidende gesprekken die mensen met elkaar voeren, hebben enorme impact op de ontwikkelingen in de samenleving. Dat leidt tot hogere hekken, gesloten grenzen, middeleeuwse toestanden. Ik noem dat conversational responsibility. Ik vind dat wij veel meer verantwoordelijkheid moeten nemen voor wat wij zeggen en roepen. Niet alleen voor de intentie waarmee we dingen zeggen, maar we moeten ons ook bewust zijn van de gevolgen. De manier waarop je iets zegt maakt uit. Daarmee kun je verwijdering of toenadering bewerkstelligen. We hebben vaak niet in de gaten hoe normatief we zijn. En met die verborgen normen en waarden zet je een discussie bij voorbaat op scherp. Mensen zouden daarin beter geschoold moeten worden.’

‘Communicatie is een heel belangrijk instrument in ons leven, kunnen we dan niet leren om daar iets beter mee om te gaan?’

Een lange versie van het interview is te lezen in Communicatie Magazine, oktober 2015.

Noelle Aarts is keynote speaker op Het Communicatiecongres 2015, dat plaatsvindt op 12 november. Thema: Over de grenzen van het vak. Voor informatie: hetcommunicatiecongres.nl.

FOTO: DUCO DE VRIES