Landelijke beslissingen rusten soms zwaar op de schouders van het lokaal bestuur. Een gesprek met Hilda Klinkhamer en Kasper Schomaker, woordvoerders in Ter Apel over woordvoering en hun relatie daarbij met burgemeester Jaap Velema.
Het einde van de coronacrisis luidde in 2021 een probleem in Ter Apel in, het grootste dorp in de gemeente Westerwolde. Het aanmeldcentrum liep over door de snel gegroeide stroom vluchtelingen, waarvan honderden er ’s nachts buiten moesten slapen. Andere opvangcentra zaten vol of waren de jaren ervoor gesloten. Een personeelstekort bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) hielp niet mee.
De media doken vol op de opvangcrisis en deden een groot beroep op zowel burgemeester Jaap Velema als woordvoerder Kasper Schomaker, die toentertijd als enige de woordvoering deed voor het college van B&W en daarnaast was belast met de communicatie met partijen als de Veiligheidsregio Groningen, het COA en het ministerie. ‘We hebben die situatie een jaar in de benen proberen te houden, maar toen was het op’, zegt Schomaker. ‘Op een gegeven moment houd je het niet meer vol.’ In 2022 vroeg hij daarom zijn collega Hilda Klinkhamer om voor een paar maanden samen met hem de woordvoering voor Westerwolde en burgemeester Velema te gaan doen. Twee jaar later zit zij er nog steeds.
We spreken Hilda Klinkhamer en Kasper Schomaker over de toenemende druk op burgemeesters en hun woordvoerders doordat er taken vanuit Den Haag naar het lokale bestuur worden gedelegeerd, terwijl ook de dossiers en de mediadruk zwaarder worden. In Ter Apel ondervinden ze dat bij de opvang van asielzoekers aan den lijve, hoewel er meer dossiers zijn die op de schouders van het lokale bestuur terechtkomen.
‘Er is meer financiële druk, meer polarisatie en meer ondermijning bij gemeenten’, zegt Kasper Schomaker. Voorafgaand aan het gesprek las hij nog over een onderzoek van de Universiteit van Twente, Maastricht, Utrecht en Leiden naar het burgemeestersambt. Een van de conclusies was ook dat de uitbreiding van het takenpakket van de burgemeesters geen gelijke tred heeft gehouden met de verzwaring van de ondersteuning.
Schomaker: ‘Met andere woorden: wij doen met dezelfde mensen meer dingen. Dat is een voortdurend probleem. Als er nu iemand gebeten wordt door een valse hond in de buurt moeten wij uitzoeken wat het gemeentebeleid in dat geval is en daar woordvoering over doen, terwijl tegelijkertijd de telefoon roodgloeiend staat omdat het nieuws is uitgelekt dat NSC en PVV het eens zijn over maatregelen tegen asielzoekers. We hebben er geen mensen bijgekregen, maar wel heel veel extra werk. Dat geldt zowel voor ons als voor de burgemeester.’
De twee zijn, zoals ze zelf verwoorden, van vragen over losliggende stoeptegels of een bijtende hond in de topklasse van woordvoering beland. Schomaker: ‘Alsof FC Groningen per ongeluk bij de voorrondes van de Champions League heeft overleefd en tegen Real Madrid moet spelen.’ Hilda Klinkhamer: ‘We zijn een kleine gemeente met een heel kleine afdeling communicatie van 3,5 fte, terwijl we te maken hebben met het groot landelijk vraagstuk, dat politiek gezien ook steeds een stapje complexer wordt. Zeker in de tijd waar we nu zitten. Dat valt niet mee.’
Schomaker: ‘Voor mij was dat in 2021 toen bleek dat we geen gehoor vonden voor onze boodschap. We bleven zeggen: “Jongens, het gaat niet goed hier, het stroomt over en we kunnen de mensen niet meer kwijt”, maar dat maakte niets uit. Ik ben toen voor het eerst naar een landelijk medium gestapt en heb Nieuwsuur gebeld en gezegd: “Hebben jullie al in de gaten wat er gebeurt in ons land?” Nou, dat hadden ze niet. Jaap Velema en ik zijn toen in de auto gestapt en naar Hilversum gereden. Hij heeft daar een interview gegeven en laten weten heel erg boos te zijn over de ontstane situatie. Dat kwam wel over. Ik had niet kunnen bedenken wat die uitzending allemaal zou ontketenen. Sindsdien is de rust niet teruggekeerd.’
Schomaker: ‘Nee, eigenlijk niet. Het zit juist in zijn natuur om in eerste instantie met de nodige nuance naar zaken te kijken. Dat hij zich in Nieuwsuur zo fel uitliet over de zaak is uitzonderlijk, want je kan maar één keer heel kwaad worden. Je moet met andere partijen in gesprek blijven, zelfs al zit je misschien in een kort geding of in een rechtszaak tegen een ministerie, zoals nu het geval is. Zo staan we er als woordvoerders ook in, dus daar vinden we met elkaar automatisch een goede weg in. Zijn uitgangspunt is altijd geweest dat we geen onderdeel van een politieke discussie moeten worden.’
Schomaker: ‘Door als uitgangspunt te nemen dat het in eerste instantie gaat om de belangen van de mensen in Ter Apel. We doen het voor onze inwoners, voor onze ondernemers, voor de mensen die werken op het asielcomplex en voor de kwetsbare vluchtelingen. Dus als er een akkoord uitlekt over de Asielwetgeving, blijven we weg van de politieke afweging en kijken we naar de gevolgen. Dan kom je tot de conclusie dat in dit geval de situatie hier waarschijnlijk eerder gaat verslechteren omdat statushouders niet uitstromen en ook de spreidingswet gecanceld wordt. Dat we de discussie over asiel niet willen politiseren blijkt overigens ook uit het feit dat Jaap Velema de IND en opvang van asielzoekers in portefeuille heeft. Daar is heel bewust voor gekozen, zo rond 2010 al. Als je het bij een burgemeester belegt die boven de partijen staat, zorg je dat het minder afhankelijk is van politieke schommelingen.’
Klinkhamer ‘Hij laat zich goed adviseren. Velema heeft een eigen stijl en visie, dus je moet ook als woordvoerder goed kijken wat past bij hem. We kunnen goed met hem in gesprek over een aanpak. Dat doen we individueel met hem, maar ook wel met z’n tweeën, en dan vaak heel bewust. Kasper en ik kunnen allebei soms net even wat anders tegen dingen aankijken. We kijken dan of we al sparrend tot andere of nieuwe inzichten komen.’
Klinkhamer: ‘Ik vind dat een hele grote meerwaarde, inhoudelijk en ook gezien alles wat er op je afkomt. We hebben het sommige periodes best zwaar en dan heb je elkaar om even tegenaan te hangen. We weten ook precies van elkaar waar we staan en wat het beste past bij onze burgemeester, maar ook bij onze gemeente en wat we willen uitdragen voor de inwoners. Dat komt uiteindelijk het resultaat ten goede. Ik bedoel, ik geef soms een advies en los van mij adviseert Kasper dan meestal ongeveer hetzelfde.’
Klinkhamer: ‘We hebben ook dagelijks redacties van willekeurige landelijke talkshows aan de lijn die toch echt heel graag de burgemeester in de uitzending willen. Politieke programma's, maar ook gewoon de wat meer amusementsgerichte talkshows.’
Klinkhamer: ‘We hebben een burgemeester die weloverwogen zijn beslissingen maakt, en dat is hierbij ook gebeurd. Wij kiezen ervoor om alleen naar programma’s te gaan waar wij inhoudelijk wat meer verdieping kunnen geven. Dit is een behoorlijk complex onderwerp en daar moet ruimte voor zijn. Bij een talkshow als bijvoorbeeld Humberto of Renze is het gewoon een wat lastigere setting. Als een van de gasten aan tafel net een gigantische kraker van een hit heeft en die loopt vervolgens met confetti door de studio, dan is dat heel ingewikkeld als jouw burgemeester daar op dat moment zit.’
Klinkhamer: ‘Ja, ik merk dat de redacties er gelukkig veel respect voor hebben als wij dit benoemen. Het gebeurt ook vaak dat ze bereid zijn om bijvoorbeeld de setting aan te passen, maar we maken daar wel heel afgebakende keuze in.’
Gezien de verschuiving in het politieke landschap moeten we misschien iets meer richting de Telegraaf of dat soort kranten bewegen in plaats van NRC of de Volkskrant
Schomaker: ‘Dat klopt helemaal. Het gaat ons ook om de setting waarin Velema komt te zitten, maar we kijken altijd wel naar welke doelgroepen we willen bereiken. Onlangs zaten we toevallig met Powned dat een reportage maakt over Ter Apel. Dan zit je wel in een heel ander spectrum. Wil je daarentegen bestuurders bereiken, dan is Buitenhof een goede plek of kun je geschreven media benaderen. Gezien de verschuiving in het politieke landschap moeten we misschien iets meer richting de Telegraaf of dat soort kranten bewegen in plaats van NRC of de Volkskrant die ruimte voor inhoud bieden. Dat zijn wel afwegingen om te maken. Maar goed, we zijn ook altijd genegen, en onze burgemeester ook, om die vriendelijke journalist van de Volkskrant toch maar weer te woord te staan. Die heeft het vorige keer goed verteld, dus om die nou volledig te negeren...’
Schomaker: Nou, we moeten soms nog echt heel erg uitleggen en duiden wat het asielvraagstuk betekent, hoe het ook in elkaar zit, dat wij een aanmeldcentrum zijn en een AZC, dus dat wij die combinatie hebben. Dat doen we met veel plezier hoor, maar soms denk je wel: had je je niet een beetje kunnen verdiepen in het onderwerp waarover je wil berichten.’
Klinkhamer: ‘Ik had het laatst nog , toen dat ik ’s ochtends twintig minuten met een redacteur van een persbureau aan de lijn zat om uitgebreid uit te leggen hoe de vork in de steel zit. Die middag word ik door iemand van de andere ploeg gebeld die vroeg hoe het nou eigenlijk precies in elkaar zat.’
