Gemeente Amsterdam maakte verkeerde afweging in communicatie zaak Halsema

De feiten staan min of meer vast. De 15-jarige zoon van Femke Halsema en een vriendje zitten op 14 juli op een bootje (dat niet van hen is) te klooien. Ze spuiten brandblussers leeg en zijn met een nepwapen en twee messen selfies aan het maken. Totdat omwonenden de politie bellen en melding maken van overlast. 

De politie gaat eropaf, de jongens rennen in paniek weg en laten daarbij de messen en het wapen achter. Ze worden toch gepakt en aangehouden op verdenking van verboden wapenbezit. Diezelfde avond haalt Halsema haar zoon bij het politiebureau op en maakt melding van de zaak bij de gemeentesecretaris en het bureau integriteit van de gemeente. 

Ook de commissaris van politie en de hoofdofficier van justitie – die samen met de burgemeester ‘de driehoek’ vormen – worden op de hoogte gesteld. Om iedere schijn van belangenverstrengeling te voorkomen, gaat het dossier naar het OM van het parket van Haarlem. 

De Telegraaf krijgt lucht van de zaak, naar eigen zeggen omdat boze bronnen zich bij hen meldden, en trekt op 14 augustus alle chocoladeletters uit de kast. ‘Halsema pijnlijk getroffen’, meldt de voorpagina. ‘Zoon van burgemeester gearresteerd na gewapende inbraak.’
 

Misschien nog wel het meest schokkende aan deze zaak is dat er meerdere mensen bij de politie uiterst privacygevoelige informatie naar de krant (zouden) hebben gelekt. Dat klemt des te meer omdat het om een minderjarige gaat. We hebben afgesproken dat zij bij mogelijke betrokkenheid bij strafbare feiten meer bescherming krijgen dan volwassenen, onder meer door de zitting bij de rechter achter gesloten deuren te laten plaatsvinden.

In dit dossier zat er nog een extra slot op de deur, omdat het om de zoon van de burgemeester ging en de politiegegevens van zulke ‘kwetsbare mensen’ ook voor interne pottenkijkers nog beter worden beschermd. 

‘De politie heeft eigen spelregels voor het omgaan met privacygevoelige informatie’, zegt een woordvoerder van de Autoriteit Persoonsgegevens, die zijn vastgelegd in de Wet politiegegevens (Wpg). Daarin is onder meer geregeld dat er kan worden gereconstrueerd wie er in bepaalde dossiers heeft gekeken, al hou je zo een roddel op het politiebureau natuurlijk niet tegen. 

Alhoewel de Autoriteit Persoonsgegevens in algemene zin stelt dat de politie de boel goed geregeld heeft, is ze bevoegd om nader onderzoek te doen rond deze zaak, bijvoorbeeld na een klacht. Zo verdween een aspirant politieman die vertrouwelijke informatie naar criminelen doorspeelde in de gevangenis en kreeg deze zomer ook nog eens een rekening van 84.000 euro van de rechter. 

Het is begrijpelijk dat in de media voor deze zaak nu veel aandacht uit ging naar de dubbelrol van Femke Halsema als burgemeester en moeder en de vraag of de misstap van haar zoon de opening van de krant waard was. 

De veel serieuzere en maatschappelijk ook uiterst relevante zaak is hoe politiemedewerkers met uiterst vertrouwelijke informatie omgaan. Er is nu naar een journalist gelekt. Maar wat als informatie uit een strafdossier van een Bekende Nederlander wordt doorgezet naar criminelen of gebruikt wordt voor chantage?

Ook het feit dat belastende informatie nu is gebruikt om de positie van de burgemeester van Amsterdam te beschadigen, zou reden moeten zijn voor grote bezorgdheid. Wat zegt dit over de cultuur bij de Amsterdamse politie wanneer medewerkers hun informatiepositie misbruiken om persoonlijke rancunes tegen publieke bestuurders uit te vechten? 
 

In de media verdienen minderjarigen eveneens meer bescherming van hun privacy dan volwassenen, klonk vaak na de berichtgeving door De Telegraaf. Ook als het om kinderen van politici en bestuurders gaat. In algemene zin zijn journalisten, ook van De Telegraaf, terughoudend om over het privéleven van politici te berichten. 

Tenzij politici zelf de deuren wagenwijd openzetten, zoals Diederik Samsom deed toen hij zijn kinderen naar voren schoof als zijn grote inspiratiebron om politiek actief te zijn. Dat het huwelijk van deze ‘gezinsman’ op de klippen liep, was daarom voor NRC Handelsblad in 2013 voldoende reden om het als primeur te melden.’Politici betrekken hun privéleven bij hun werk. Dat is voor journalisten het teken dat zij zich ook op dat privédomein kunnen begeven’, zei campagnestrateeg Kay van der Linde destijds. 

Femke Halsema lijkt meer tot de ‘school van Wouter Bos’ te behoren en bewaakt dat privédomein streng, anders dan haar opvolger Jesse Klaver. Dat betekent niet dat de media de schuivende grenzen tussen publiek en privé per se moeten respecteren als een bestuurder daarom vraagt. 
 

De Telegraaf laat zich zelden door mediacodes vastleggen, toch lijkt de krant zich ervan bewust te zijn geweest dat de publicatie om meer rechtvaardiging vroeg dan het leedvermaak dat de puber van een prominente (linkse) politicus in de problemen met justitie was gekomen.

Dat er pogingen zouden worden gedaan om de zaak in de doofpot te houden en het incident Halsema slecht uit zou komen, omdat zij binnenkort met de gemeenteraad in debat gaat over haar plannen om Amsterdam veiliger te maken door onder meer strenger op te treden tegen alle vormen van criminaliteit, werden over het algemeen gezien als nogal krampachtige pogingen om sappig nieuws wat eleganter op te dienen.

‘Wat een smerige actie een puber pakken op zijn ouders omdat je als krant politiek en ideologisch een probleem hebt met zijn moeder’, verwoordde Yoeri Albrecht een breed levend sentiment. Met een meer ingetogen presentatie en een minder triomfalistische toon zou voor die kritiek misschien minder aanleiding zijn geweest.

Dat de aanhouding van de zoon van de burgemeester van Amsterdam te allen tijde buiten de krant zou moeten worden gehouden, lijkt niettemin wat overdreven. Het gaat wel om een strafbaar feit. Als de aanklacht wegens verboden wapenbezit wordt doorgezet, kan dat bij veroordeling leiden tot fikse boetes en zelfs een gevangenisstraf. 

Natuurlijk zullen de leeftijd, de intenties en het strafrechtelijke verleden van de overtreders van het wapenverbod worden meegewogen. Misschien leidt het in veel van dit soort gevallen gewoon tot een sepot. 

Toch heeft de politie vorig jaar breed campagne gevoerd rond het gevaar van dit soort nepwapens. Juist om roekeloze pubers te waarschuwen voor de levensgevaarlijke situaties door met dit soort wapens op pad te gaan. Wanneer de buren van de bewuste woonboot de politie had gebeld omdat zij twee gewapende tieners zagen die inbraken, zou de politie dit moeten hebben behandelen als een melding over mogelijk vuurgevaarlijke verdachten.

Als er een arrestatieteam was uitgerukt en door een ongelukkige samenloop van omstandigheden de zoon van Halsema was neergeschoten (of erger), dan zou dit nooit als een privékwestie buiten de media zijn gebleven. Tegen die achtergrond had ook de gemeente Amsterdam een andere afweging kunnen maken rond de communicatie over deze zaak. 

Veel communicatieadviseurs die rond deze zaak zijn bevraagd, vinden (terecht) dat Halsema de publicatie door De Telegraaf niet af had moeten wachten en zelf naar buiten had moeten gaan met een (sober) bericht. Dan voorkom je dat je meteen op achterstand komt te staan en defensief op het frame van een ander moet reageren.

Maar je mag van een moeder niet verwachten dat zij proactief haar eigen zoon publicitair offert, klonk daarop als weerwoord, omdat dat haar als burgemeester beter uitkomt. Er is ook een tussenweg. Organisaties die te maken hebben met een lijk in de kast hebben zelden de neiging om dit zelf naar buiten te brengen. Geen slapende honden wakker maken enzo. 

Wat ik dan altijd als ‘second best’ adviseer, is een ‘rode knop’-scenario. Je zoekt niet zelf de publiciteit op maar staat wel klaar met je communicatie. En bij de eerste journalist die zich (helaas) meldt, gooi je meteen alles op straat. 
 

In het bericht in De Telegraaf worden een woordvoerder van de gemeente en de advocaat van de familie opgevoerd, dus het was helder dat er een publicatie dreigde. De uitvoerige brief die op de dag van publicatie meteen naar buiten ging, is ook niet in het uurtje geschreven. Er zal in de dagen voor de publicatie waarschijnlijk veelvuldig contact zijn geweest tussen de krant en de gemeente, misschien zelfs op het niveau van de hoofdredactie en/of met dreigende advocaten. 

Het is daarom moeilijk te begrijpen waarom de gemeente de krant heeft afgewacht en niet zelf de vlucht naar voren heeft genomen door alle media te informeren. Zeker onder deze omstandigheden was er alle aanleiding om de beoogde primeur en onvermijdelijke publicatie van De Telegraaf kapot te maken.

Tenzij er willens en wetens is gewacht vanuit de hoop dat de publieke opinie meteen afstand zou nemen van deze ‘riooljournalistiek’ en Femke Halsema zich kon positioneren als weerloos slachtoffer van ranzige nieuwsjagers die geen enkel respect konden opbrengen voor het privéleven van een gewone Amsterdamse jongen die iets verkeerds had gedaan. 

Het is heel goed mogelijk dat Halsema van meet af aan heeft aangegeven dit als een privékwestie te beschouwen en daarom geen enkele medewerking wilde geven aan welke journalist dan ook, anders dan met ‘geen commentaar’. Laat staan dat ze deze privékwestie zelf naar buiten zou brengen. 

Alleen is in de uitvoering daar niet consequent mee omgegaan.

Door de melding die zijzelf maakte bij ongetwijfeld ook haar woordvoerder en directe medewerkers, was het meteen meer dan een privékwestie. De gemeentelijke woordvoerder wordt in De Telegraaf namens Halsema opgevoerd en geeft een toelichting op de gang van zaken. En het uitgebreide verslag dat Halsema doet rond de gang van zaken is keurig via de gemeentelijke website verspreid. 

De keuze voor advocaat Peter Plasman is in dit verband eveneens opvallend. Waarom kies je voor een gerenommeerde topadvocaat die doorgaans ‘echte’ criminelen bijstaat, wanneer het zou gaan om een domme streek van een gewone Amsterdamse jongen? Waarom dan niet een vriendelijk lachende advocate die alleen maar kinderzaken doet en alles weet van dit soort gevalletjes van puberbranie? 

Alhoewel Femke Halsema het volste recht heeft om als een tijger het privéleven van haar kinderen te beschermen en haar rollen als bestuurder en ouder te willen scheiden, hadden haar adviseurs moeten aandringen op een andere aanpak.

Het contrast met haar voorganger Eberhard van der Laan, die over zijn ziekte en naderende sterven volkomen transparant was en waarvan de weduwe de lezers van Het Parool een jaar lang meenam met een wekelijkse column over haar rouwproces, is nu wel heel erg groot. 

Maar ook de populaire Utrechtse burgemeester Jan van Zanen maakte publiek bekend dat zijn vrouw en hij gingen scheiden. Niet omdat het ook maar iets met zijn functioneren als burgemeester te maken had, maar omdat hij ‘transparant’ wilde zijn. Soms moet je je principes even kunnen loslaten. Daarvoor was in deze zaak meer dan voldoende reden. 

Dat het Openbaar Ministerie al wekenlang met dit dossier lijkt te worstelen, kan juist samenhangen met het feit dat het om de zoon van de burgemeester van Amsterdam gaat. Niet omdat het OM ook maar enige neiging heeft om de zaak in een doofpot te stoppen, zoals De Telegraaf suggereerde. Maar omdat de geloofwaardigheid van de strijd van de politie tegen nepwapens en de daarvoor gevoerde campagne(s) op het spel staat. 

Daarom zit het OM met een duivels dilemma. Laten ze deze zaak lopen of zijn ze nu gedwongen om een voorbeeld te stellen? De publiciteit door en na de voorpagina van De Telegraaf heeft het er niet gemakkelijker op gemaakt. Een kort en sober bericht van de gemeente over de zaak had de uiteindelijke afweging door het OM misschien niet veranderd, maar wel tot meer rust en ontspanning kunnen leiden. 

Door te stunten met een nepwapen heeft de zoon van Femke Halsema – hoe pijnlijk en verdrietig ook - niet alleen zijn moeder maar ook de burgemeester van Amsterdam in verlegenheid gebracht. Daar had de gemeente beter over moeten nadenken.