De middelvinger van het SP-spotje is bedoeld voor Lilian Marijnissen

Het moet gezegd dat het spotje een verademing is ten opzichte van de reguliere campagnefilmpjes. Waar je bij de zendtijd voor Politieke Partijen vaak het gevoel krijgt per ongeluk op de lokale televisie van Stadskanaal te hebben afgestemd, heeft de SP alles uit de kast getrokken om een professionele productie neer te zetten. Cameravoering, belichting, casting, locatie, aankleding; technisch klopt het als een bus. Wanneer dit spotje (en de bijpassende blanco cheque) de nieuwe norm in politieke campagnes wordt, mag de vlag uit in de creatieve sector.

Alleen is in het script ideetje op ideetje gestapeld waardoor het allemaal wel heel erg lang duurt en een spanningsboog ontbreekt. En ondanks de claim van SP-voorzitter en medemaker Ron Meyer dat het om satire gaat, is het daarvoor allemaal iets te verbeten. Het is een snoeiharde tackle waarin een luchtige kwinkslag met een zachte g ontbreekt.

Van vele kanten klonk de kritiek dat de Nederlandse kiezer hier niet op zit te wachten. Ook in de Verenigde Staten wordt verschillend gedacht over ‘negative campaigning’. De meeste consensus lijkt nog te bestaan dat áls je dit glibberige pad betreedt, het niet zonder risico’s is.

Een persoonlijke aanval op een politieke tegenstander kan in je gezicht ontploffen als het eerder sympathie oproept dan de beoogde weerzin. Volgens de klassieke retorica is een ‘ad hominem’-argument altijd uit den boze: “Het standpunt van mijn opponent is onzin, omdat hij uit zijn mond stinkt”.

De SP had zich kunnen beperken tot meer neutrale elementen zoals het salaris van de Eurocommissaris, de auto met chauffeur en de riante woning van Timmermans. Ook de spin van SP’ers dat Timmermans zich liever in een skybox van Roda JC laat fêteren dan op de staantribune aan te schuiven, kan helpen om hem van verraad van de arbeidsklasse te betichten (al blijft dat met een bijna failliete middenmoter in de Keukenkampioen divisie wel wat sneuig).

Door echter aan de haal te gaan met fysieke kenmerken van Timmermans – zijn stevige ‘embonpoint’ – en deze te koppelen aan het profiel van een vraatzuchtige machtswellusteling, krijgt het iets gemeens. Het maakt de SP tot de sarrende klasgenoot van het dikke jongetje op het schoolplein. Met ‘fat shaming’ als campagnestrategie vliegt de SP echt uit de bocht.

Dat deze manier van campagne voeren in Nederland ongekend is, heeft niet alleen te maken met het vermoeden dat onze politici hechten aan fatsoen. Het maakt het ook moeilijker om na de verkiezingen weer samen te werken, en dat is in de Nederlandse verhoudingen nu eenmaal onvermijdelijk.

Ook in de Europese politiek is samenwerking noodzakelijk. De SP rechtvaardigt de keuze voor Timmermans als doelwit uit het feit dat hij zich kandidaat heeft gesteld als nieuwe voorzitter van de Europese Commissie. Alleen de christendemocraten, sociaaldemocraten en liberalen maken een realistisch kans om die positie binnen te halen. Het is daarom moeilijk voor te stellen dat de SP liever een christendemocraat of een liberaal aan het roer van Europa ziet dan de toch in ieder geval meer progressieve kandidaat Timmermans.

Tegelijk zou deze campagne iedere geloofwaardigheid verliezen als de SP na 23 mei alsnog voor de zelfgekozen Antichrist stemt. Welk alternatief heeft de SP de progressieve kiezer dan eigenlijk te bieden? Zonder een antwoord te geven op die vraag, lijkt het spotje vooral het adagium te bevestigen: ‘Wanneer socialisten een vuurpeloton formeren, gaan ze in een cirkel staan.’

De grootste makke van het spotje is dat er geen enkele relatie zit tussen de boodschap en de afzender. Niet voor niets vinden vooral de kiezers van PVV en Forum voor Democratie het bijzonder geestig. De kernboodschap is dat Europa wordt geregeerd door een Brusselse elite die alleen uit is op macht en de belangen van burgers – de ‘boerenpummels’ in SP-jargon – met hoongelach naast zich neerlegt. De makers durfden het nog net niet aan om de referendumuitslagen die nu in de open haard verdwijnen als pleepapier in huize Timmermans te presenteren. Maar de boodschap blijft hetzelfde: Eurocraten hebben schijt aan de gewone man. 

Het blijft onduidelijk op welke thema’s Brussel dan precies hunkert naar centrale regie en waarom dat erg zou zijn. Het spotje noemt ‘pensioenen’ en ‘zorg’ zonder dit verder uit te werken. Het meest prominente onderwerp is het streven naar een Europees leger, maar dat lijkt meer te zijn ingegeven omdat het zo ‘grappig’ is om Timmermans met tankjes te zien spelen dan dat de Nederlandse kiezer daar nu zo wakker van ligt.

Het verzet van de SP tegen het agenderen van een onderwerp als pensioenen op het Europese menu is bovendien wat merkwaardig omdat de fractie in het Europees Parlement waar de SP deel van uitmaakt, GUE/NGL, onder meer streeft naar “een gemeenschappelijk stelsel van sociale zekerheid en gelijke rechten voor alle burgers”. Dat is ook helemaal niet vreemd omdat de socialistische beweging vanouds streefde naar grensoverschrijdende solidariteit tussen arbeiders en zich verzette tegen het bloeddorstige nationalisme van de vorige eeuw waardoor het proletariaat voor een valse vlag in de loopgraven sneuvelde.

Het Europese leger sluit vanuit dit perspectief beter aan bij de wortels van het socialistische gedachtengoed dan de wenselijkheid om eigen regie op de inzet van Nederlandse militairen te behouden. Na dit spotje zou je bijna gaan vermoeden dat de SP bij de viering van de Dag van de Arbeid op 1 mei het zingen van de Internationale per direct verboden heeft.

Daarbij is het wat laf dat de echte argwaan van de potentiele SP-kiezer tegen het Europese project onbenoemd blijft: buitenlanders. Door het vrije verkeer van personen weten ook arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa de weg naar Nederland te vinden. Dat leidt ertoe dat zij werken voor een veel lager loon en slechtere arbeidsvoorwaarden dan Nederlandse werknemers.

Ook verwijten deze kiezers Europa dat ons land wordt overspoeld met asielzoekers die voorrang krijgen bij het verdelen van sociale huurwoningen en levenslang met de bijstand in bed mogen blijven liggen. Het is precies om die reden dat extreem-links binnen Labour de Brexit van harte steunt en vermoedelijk ook onder SP-kiezers de overtuiging bestaat dat zij er met een Nexit op vooruit gaan. Wanneer de SP in een spotje die kaart zou spelen, lijkt de kans op electoraal succes groter dan met de tamelijk abstracte boodschap die nu klinkt.

Het belangrijkste bezwaar tegen de campagnestrategie achter het spotje is dat het tot interne verdeeldheid leidt. Uit een peiling van Maurice de Hond blijkt dat een kwart van de SP’ers negatief staat tegenover het anti-Timmermans–filmpje en de helft een neutrale positie inneemt. Voor een politieke beweging die bekend staat om haar Noord-Koreaanse partijdiscipline is dat een ongehoord teken van verzet.

Ook de openlijke kritiek van dissidente afdelingen spreekt boekdelen. Zelfs de lokale afdeling van Oss – de kraamkamer van de SP en het thuishonk van Lilian Marijnissen – vindt de insteek helemaal niks. Daardoor ontstaat steeds meer het beeld van een interne partijstrijd, met SP-voorzitter Ron Meyer en politiek leider Marijnissen als geharnaste tegenstanders. Dat Lilian Marijnissen tot op de dag van vandaag de kaken stijf op elkaar houdt over het spotje, vragen onbeantwoord laat en het zelfs niet heeft geretweet, versterkt het vermoeden dat er binnen de SP grote heibel is uitgebroken.

In haar Europa-lezing op 6 mei nam Marijnissen een middenpositie in. Zij toonde begrip voor mensen die bezorgd zijn over Brusselse drammers die “nóg meer en een nóg dwingender Europa” voorstaan, maar vertelde zich ook niet verbonden te voelen met “eurofobe tegenhangers, die elke Europese samenwerking juist kortzichtig de rug willen toekeren en zich achter dichtgetimmerde grenzen willen verbergen. Bang voor alles wat hen vreemd is.”

Toch is dat precies waar het SP-spotje aan appelleert en dé reden waarom de aanhangers van Baudet en Wilders staan te juichen bij dit grimmige portret van Frans Timmermans. Ook over de samenwerking tussen linkse partijen denken Marijnissen en Meyer totaal verschillend.
In een aflevering van de politieke podcast Betrouwbare bronnen vertelde PvdA-leider Lodewijk Asscher dat Marijnissen de koers van haar voorganger Emile Roemer voortzette om op links veel meer samen te werken dan in het verleden.

Het vijanddenken van vroeger dat ook binnen de PvdA-gelederen bestond, was voorbij aldus Asscher. Waarom zouden we als linkse partijen elkaar blijven aanvallen op de splinters in het oog van de ander en de balk van rechts onbenoemd laten, vroeg Asscher zich af. Ook Marijnissen zou daarom samen met de PvdA en GroenLinks meer als front willen optrekken.

Als het aan de voorzitter van de SP ligt, komt daar niets van in. “Ik geloof niet in linkse samenwerking”, zei Ron Meyer bij Pauw na alle commotie rond de campagne. Het spotje lijkt de daad bij het woord te voegen. Door een politieke bondgenoot af te branden en weg te zetten als een antidemocratische graaier weet Meyer de voorzichtige verkering met Asscher met een daverende klap op te blazen. Daarmee zet hij Marijnissen in haar hemd als een naïeveling die zich heeft laten paaien door de zoete praatjes van Lodewijk Asscher. Voor alles maakt Ron Meyer duidelijk dat niet zij, maar hij de baas is van de partij.

De middelvinger die Ron Meyer met zijn Brusselmans-spotje opsteekt, is vooral bedoeld voor Lilian Marijnissen. Naarmate haar zwijgen langer duurt, versterkt ze het beeld van een partijleider die onder curatele is gesteld. En daar zit geen enkele kiezer op te wachten.