Bij de vraag ‘Bent u ervan geschrokken?’ gaat het mis. Jelle Buijtendijk, onderzoeksmanager bij de GGD Kennemerland, begint een zin: ‘De, de….’, en vervolgt even later dat de resultaten van de inventarisatie waarover hij spreekt ‘dezelfde resultaten als 15 jaar geleden’ laten zien. Als verslaggever Simone Timmer haar vraag herhaalt, ‘Bent u ervan geschrokken?’, slaat Buijtendijk helemaal vast. (Zie onderaan de beelden)
Het is opmerkelijke televisie vorige week in EenVandaag en een opmerkelijk dossier. De GGD Kennemerland heeft een rapport opgesteld over kanker in de IJmond, het gebied waar Tata Steel zijn fabrieken heeft staan. Er blijkt onder meer dat longkanker in de gemeente Beverwijk – gelegen onder de rook van de voormalige Hoogovens - ongeveer 25 procent vaker voorkomt. De cijfers sluiten aan bij een GGD-inventarisatie van vijftien jaar geleden.
Flinke kritiek
Verschillende bewoners weten waardoor de verhoogde longkankercijfers worden veroorzaakt; de luchtverontreiniging en fijnstof van Tata Steel. Maar zowel de GGD als het RIVM, dat eveneens onderzoek hield in 2007, kan daarover geen uitsluitsel geven. Ook andere factoren, zoals verontreiniging door scheepvaart uit het havengebied en vooral het roken, kunnen een rol spelen. Het is uiteindelijk niet wetenschappelijk vast te stellen, volgens beide organisaties, wat de afzonderlijke rol is van de luchtverontreiniging van Tata Steel.
En dus gebeurt er al jaren niks. In de EenVandaag-reportage laten een huisarts en een bewoonster uit het gebied flinke kritiek horen op de opstelling van de GGD. Wat voor iedereen duidelijk is durft de dienst niet in zijn rapport te benoemen, stellen zij. Jelle Buijtendijk die het team leidt dat dit rapport heeft opgesteld, mag uitleg geven, maar laat eerder de indruk achter geen goed antwoord op de kritiek te hebben.
Aangepaste conceptversie
De communicatie van de GGD helpt weinig aan het winnen van vertrouwen, ook al omdat even na de uitzending van EenVandaag het conceptrapport van de GGD door het tv-programma wordt gepubliceerd. Daarin staat dat het ‘aannemelijk’ is dat de ‘luchtverontreiniging van het hoogoventerrein in het verleden heeft bijgedragen aan het optreden van longkanker in Beverwijk’. In de eindversie is deze conclusie verdwenen, en is ook de volgorde veranderd waardoor er meer nadruk op roken komt te liggen.
Volgens hoofd communicatie Arnoud Jansen van GGD Kennemerland, is dat niet vreemd. Een rapport ontwikkelt zich volgens hem, en daar horen verschillende versies bij : ‘Bij het opstellen van zo’n conceptrapport is het logisch dat nog eens wordt gekeken of wat er staat ook wordt bedoeld. We wilden het zo feitelijk mogelijk brengen. Het ging er om dat we een trend in kaart wilden brengen. Als er geen causaliteit is te geven, kun je het ook niet in het rapport zetten.'
De cijfers uit het rapport zijn ook ongewijzigd gebleven, benadrukt Jansen, daar is niets aan veranderd. 'De betrokken epidemiologen hebben onafhankelijk kunnen handelen. De suggestie in de media dat het rapport onder invloed van anderen is veranderd klopt gewoon niet.’
Veel uitleg
De GGD zit wel met de kwestie in zijn maag, bleek ook uit twee communiqués die het op zijn site heeft geplaatst. In de eerste maakt het al melding van de commotie, om vervolgens ‘de betekenis is van het rapport’ uit te leggen. Veel zal het niet hebben geholpen, de GGD presenteert veel feiten met daar tussen bijna verstopt de kwestie waar iedereen op aanslaat, die van de longkanker.
Ook gaat het niet in op de kritiek van de bewoners. Sterker, het schrijft wel dat het ‘aannemelijk’ is dat rookgedrag verschillen met de landelijke cijfers verklaren, maar doet dit niet voor luchtverontreiniging. In een latere verklaring – nu een ‘toelichting op de betekenis van het rapport’ - herhaalt de GGD nog eens wat al eerder was geschreven.
Het interview met Jelle Buijtendijk zal veel beeldbepalender geweest zijn dan alle feiten en argumenten op de site van de GGD. Buijtendijk was naar voren geschoven, omdat de gezondheidskundige dienst in Kennemerland het liefst inhoudelijk medewerkers de woordvoering laat doen. ‘Dat geeft meer authenticiteit’, aldus Arnoud Jansen. Met EenVandaag was er afgesproken dat hij zich ook een foutje of verspreking kon permitteren, het programma zou enige coulance betrachten en zijn antwoord dan opnieuw opnemen.
Stotterend in beeld
Arnoud Jansen is dan ook niet blij met de rol die de stotterende Buijtendijk in de het item kreeg. ‘Natuurlijk is hij voorbereid op het interview, maar hij kwam niet uit deze vraag. Dat was niet goed, en weet hij zelf ook. Ik vind het jammer dat de redactie dit er zo heeft uitgelicht, en dat heb ik ze ook zeker laten weten. Ze hebben een andere afweging gemaakt.’
Verslaggever Simone Timmer zegt dat ze het een moeilijke keuze vond, ook vanwege de coulance-afspraak met de GGD. ‘We willen mensen altijd de kans te geven goed hun verhaal te vertellen en zijn voorzichtig als het niet loopt.’
Maar in dit geval vond ze het gerechtvaardigd en besloot ze in overleg met eindredactie het fragment te laten zien. ‘Het ging niet om een moeilijke of complexe vraag waar Buijtendijk mee werd overvallen. Ik heb hem ook nog een keer geholpen, en eerder was het interview ook een paar keer door de voorlichter onderbroken. Maar dit antwoord op deze vraag brengt precies het dilemma van de GGD in kaart. Nogmaals, ik vind het heel vervelend, zo willen we mensen normaal gesproken niet in beeld brengen, maar heb toch besloten het erin te laten.'
