Het was een van de meest opmerkelijke botsingen, een ‘ultieme clash’ tussen een journalist en een woordvoerder, op 13 april 2018 in het UMC Utrecht.
Het ziekenhuis organiseerde die dag een lezing van Adrienne Cullen, een vrouw die met de dramatische gevolgen van een medische misser te maken kreeg. Doordat de resultaten van een weefselonderzoek bij het UMC Utrecht niet bij haar en haar arts terechtkwamen, werd haar kanker niet behandeld, met fatale gevolgen.
De toen terminale Cullen dwong af dat ze samen met het ziekenhuis haar ervaringen kon delen op een bijeenkomst waar ook de pers welkom was.
Voor het ziekenhuis was dat moment om te laten zien dat er nieuwe wind waaide, eentje waar er ruimte is voor kritiek, vertelde Eric Trinthamer, de toenmalig communicatiemanager van UMC Utrecht, in een interview met Adformatie.
Twee jaar daarvoor, voor zijn komst, was dat geenszins het geval toen het UMC in de clinch lag met Zembla, Dat had diverse uitzendingen gemaakt over de angstcultuur en patiëntveiligheid in het UMC Utrecht. Het UMC verweet het onderzoeksjournalistieke programma destijds op zijn site ‘eenzijdig, incompleet en uitsluitend geselecteerd’ te hebben ‘om een bepaald beeld neer te zetten’.
Maar dat boek was in 2018 definitief gesloten, vertelde Eric Trinthamer. Transparantie en lerend vermogen kwamen centraal te staan in handelen en communicatie van UMC Utrecht.
'Omdat ik je niet vertrouw'
Toch ging het mis. Verslaggever Ton van der Ham van Zembla mocht de bijeenkomst niet bijwonen van Trinthamer, die dat toelichtte met: 'Omdat ik je niet vertrouw. Vertrouwen is emotie. Ik heb dat vertrouwen niet bij jou.'
Van der Ham zou Cullen na afloop van de lezing in de hal van het ziekenhuis nog wel mogen interviewen, maar nadat hij en zijn cameraman zich daarvoor hadden opgesteld werd hij aangehouden door de beveiliging van het UMCU.
Dat gebeurde op grond van 'lokaalvredebreuk', aldus de beveiligers, die Van der Ham overdroegen aan de politie. Uiteindelijk zat de onderzoeksjournalist zo’n zes uur in een politiecel.
Het OM noemde de arrestatie destijds ongelukkig en seponeerde de zaak, maar vond Van der Ham officieel nog wel schuldig aan huisvredebreuk. Dat leverde de journalist een strafblad op, zonder dat een rechter zich over de zaak kon uitspreken.
Dwaling en onrechtmatig
Vier jaar later werd het incident op verzoek van BNNVara onderzocht door de Nationale Ombudsman, die november vorig met een uiterst kritisch rapport kwam. De ombudsman noemde het besluit van het OM 'onbegrijpelijk' en achtte het in het belang van de journalistiek dat dit standpunt zou worden heroverwogen.
Op basis van de bevindingen van De Ombudsman bekeek het Openbaar Ministerie de zaak ook opnieuw. Het concludeert nu dat de aanhouding was gebaseerd op een ‘dwaling’, de onderzoeksjournalist is ten onrechte als verdachte aangemerkt. 'Achteraf bezien' zat niet Van der Ham verkeerd maar het UMC Utrecht, dat een eerdere afspraak schond.
Het OM noemt de aanhouding gebaseerd op een ‘dwaling’ en ‘onrechtmatig’. Dat die gedaan is door beveiligers van het ziekenhuis en niet door de politie, weegt voor het OM zwaar: ‘Elke burger mag op heterdaad een verdachte van een strafbaar feit aanhouden. Maar het waren ook juist deze beveiligers die dwaalden omtrent de handelwijze van u en uw crew.’
Er werd niet gefilmd op plekken waar niet gefilmd mocht worden, terwijl de beveiligers dat wel als argument gebruikten om de Zembla-journalist te verwijderen.
Liever constructiever
Van der Ham krijgt daarmee het sepot waar hij en zijn werkgever BNNVARA al bijna 5 jaar om vragen. Het strafblad van Van der Ham is uit de boeken.
‘Ik ben blij dat we dit kunnen afsluiten’, laat de journalist in een verklaring weten. Hij heeft de zaak aangegrepen om de relatie media-voorlichting onderwerp van studie te maken. ‘Deze ultieme clash met een woordvoerder en zijn beveiligers is voor mij de aanleiding geweest om als journalist fellow van het Reuters Institute te onderzoeken of de relatie tussen pers en pr constructiever kan. Mijn conclusie: dat is niet alleen wenselijk, dat is ook haalbaar.’
Ook het UMC Utrecht is tevreden met de conclusie van het OM, dat de lijn van de Nationale Ombudsman volgt. ‘Belangrijk dat dit nu definitief uit de wereld is. We hechten eraan dat er op een professionele en constructieve manier met journalisten wordt omgegaan.’
