• Wopke Hoekstra ligt onder vuur voor een investering via belastingparadijs de Britse Maagdeneilanden
• Zijn crisisrespons via Twitter draagt vooral de boodschap dat hij zich aan regels hield
• Mildred Hofkes vindt het niet goed dat Hoekstra geen publieke verantwoording aflegt en begrip voor verontwaardiging toont
• Dit is de ophef van een mediacratie, vindt Paul Stamsnijder. 'Negatieve framing ten top, spijkers op laag water'
Dit weekeinde openden de Pandora Papers zich, de gelekte boekhouding van bedrijven die adviseren over belastingontwijking.
Via Trouw en Het Financieele Dagblad en onderzoeksplatform Investico kwam het nieuws naar buiten dat Wopke Hoekstra, CDA-leider en minister van Financiën, geld investeerde in een Oost-Afrikaans bedrijf in ecotoerisme van een vriend. Dat liep via een brievenbusfirma op belastingparadijs de Britse Maagdeneilanden.
Een aantal topmensen uit de bankwereld doet dit nog steeds, onder wie ABN Amro president-commissaris Tom de Swaan, in 2018 nog in zijn functie gezet door Hoekstra. De Swaan reageerde aanvankelijk op mediavragen, maar heeft inmiddels zijn excuses aangeboden, zijn investering afgestoten en de opbrengst daarvan aan de oprichters van het safaribedrijf geschonken ‘zodat nog duidelijker wordt wat de bedoeling van deze investering is geweest’.
Hoekstra zelf gaat niet zover, biedt ook geen excuses aan, maar zegt in een uitgebreide reactie op Twitter, het medium voor crisismanagement in dit geval, dat hij zich 12 jaar geleden niet had gerealiseerd waar het bedrijf gevestigd was. ‘Daar had ik mij achteraf natuurlijk beter in moeten verdiepen’.
Ook zegt Hoekstra herhaaldelijk dat hij zich aan de regels heeft gehouden en bij de verkoop in 2017 zo’n 4800 euro heeft overgemaakt naar een Nederlands goed doel. De minister verklaarde verder dat hij voor zijn aantreden ‘al deze informatie heeft gedeeld met de landsadvocaat en derhalve met de formateur’, Mark Rutte dus.
Dat kon het beeld dat Hoekstra onverantwoord had gehandeld niet wegnemen, althans niet in de directe verslaggeving over zijn investering, waar diverse deskundigen mochten verklaren hoe onverstandig en bijna ongeloofwaardig ze Hoekstra’s handelen vinden. Ook het volkstribunaal op sociale media trad de minister tegemoet met de messen geslepen.
Weinig bestuurlijke klasse
Maar hoe beoordelen deskundigen in leiderschap, mediastrategie en crisiscommunicatie het handelen van Hoekstra en zijn reactie in de media? Was zijn verklaring via Twitter voldoende?
Daarover verschillen de meningen. Ingrid van Frankenhuyzen, zelfstandig adviseur crisiscommunicatie, vindt het feit dat Hoekstra een week voor zijn aanstelling als minister zijn portefeuille verkocht ‘alles zeggen over het afbreukrisico dat hij inschatte. Dat vond hij het zelf ook niet ‘deugen’ of fluisterde Mark Rutte hem dat in.’ De minister doet zich onwetender voor dan hij was en is in zijn tweets laat zien.
Ook voor Mildred Hofkes, adviseur strategisch reputatiemanagement en het Nieuwe Besturen, wringt daar de schoen. Het getuigt volgens haar sowieso van weinig bestuurlijke klasse om te investeren via brievenbusfirma’s bij een publieke voorbeeldfunctie. Maar vooral het gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel om daar publieke verantwoording over af te leggen nu het is blootgelegd, vindt ze niet goed.
'Denk vanuit het publiek, niet vanuit jezelf'
Hofkes: 'Het nieuwe besturen en de nieuwe bestuurscultuur is gebaat bij transparantie, vertrouwen en je willen verbinden aan de maatschappij. Als door een onderzoeksforum van journalisten van Investico, Trouw, FD openbaar wordt gemaakt dat je onderdeel bent geweest van een belastingconstructie - al dan niet opzettelijk - met als doel belastingontwijking, dan is de volgende stap dat je daar publiekelijk verantwoording over aflegt.’
Maar als Hoekstra niet vindt dat hij wat fout heeft gedaan? Hofkes: ’Geef dan in ieder geval aan dat je de publieke verontwaardiging begrijpt vanuit je rol als minister van Financiën of als Toezichthouder van ABN Amro dat met publiek geld is gefinancierd. Denk niet vanuit jezelf als zender, maar aan hoe deze boodschap overkomt bij de ontvangers en burgers.’
De casus-Hoekstra zegt zoveel meer over de publieke opinie anno 2021 dan over hemzelf, vindt Paul Stamsnijder van de Reputatiegroep. ‘Nuchter beschouwd heeft Hoekstra het netjes afgehandeld. En van een misstand is al helemaal geen sprake.’
Volgens Stamsnijder is ‘het typisch de mediacratie’ dat hier de suggestie van wangedrag wordt gewekt. De CDA-leider deed wat de Nederlandse wet op dat moment mogelijk maakte. ‘Het is hysterie om niets, spijkers op laag water zoeken, stemmingmakerij en negatieve framing ten top.’
'Begrijpelijk, maar niet verstandig'
Voor zijn tegenstanders is het dan ook makkelijk scoren, meent de reputatieadviseur: ‘Het gaat hier niet alleen om een minister van financiën die tegenbelastingontwijking is, maar zelf vuile handen zou hebben gemaakt, maar ook een leider van een partij die normen en waarden hoog in het vaandel draagt en een oud-partner van McKinsey.’
Stamsnijder noemt dat een ‘zuur frame’ in een tijd waarin er al zoveel maatschappelijke onvrede is over de tweedeling in de samenleving.
Valt de CDA-leider dan niets te verwijten. Toch wel, meent Stamsnijder. Een heikel punt is wel dat Hoekstra feitelijk afstand had moeten nemen voordat hij in 2011 senator werd, omdat hij als vicevoorzitter van de senaatscommissie Financiën ook al bezighield met de bestrijding van belastingontwijking.
Stamsnijder: ‘Iets gaan bestrijden waar je kort van tevoren nog een belang in had – dat werkt publicitair beschouwd niet lekker. Hoekstra had het niet gemeld omdat het toen niet verplicht was.’
In die zin heeft Hoekstra zich, met de wijsheid van nu, kwetsbaar gemaakt en de schijn tegen gekregen, vindt Stamsnijder. ‘In de mediacratie is er maar één les: voorkom iedere schijn van belangenverstrengeling. Zijn investering was relationeel beschouwd zeer begrijpelijk, maar vanuit reputatieperspectief niet verstandig. Niet alles wat niet verboden is, is juist.’
