Sticker ‘Neem eigen verpakking mee’ moet zwerfafval terugdringen

Zero Waste Nederland is initiatiefnemer van de raamsticker. Elisah Pals van Zero Waste merkte bij zichzelf soms schroom of schaamte om ergens met haar eigen verpakking heen te gaan, terwijl ze graag minder afval wilde produceren. ‘Als ik het tóch deed, raakte ik altijd in een leuk gesprek met de ondernemer die óók graag minder plastic en verpakkingen wilde gebruiken. Er miste dus een communicatiemiddel om dit sociale dilemma op te lossen.’ De sticker, zo legt Pals uit, is geen keurmerk of verplichting, maar een vriendelijke uitnodiging. Ika van de Pas, directeur van Milieu Centraal, vult aan: ‘Duidelijkheid richting de consument helpt de stap makkelijker te maken.’

Naast de sticker is het delen van kennis met de achterban van de drie organisaties ook onderdeel van de samenwerking. Zowel campagnes, onderzoeken en activaties worden uitgedragen op elkaars kanalen. Ingrid Goethart, directeur a.i. van Stichting Nederland Schoon: ‘Sinds een maand is onze bewustmakingscampagne live waarin verschillende “Supporters van Schoon” te zien zijn, zoals de Duurzame Drinker (zie onder) en de Ervaren Hergebruiker.’ Ook hier is het ‘inspireren van consumenten om (zwerf)afval te voorkomen en hergebruik te stimuleren’ de eerstgenoemde doelstelling.

Op het lanceren van de raamsticker waarin zo’n positieve boodschap wordt gecommuniceerd kan niemand tegen zijn, maar de vraag is wel wat zoiets nou oplevert. Deskundige op het gebied van gedragsverandering, Tom De Bruyne (Behavioural Design en Sue & The Alchemists), heeft er – zachtjes uitgedrukt – geen hooggespannen verwachtingen van. Hij noemt de sticker een ‘feelgood-initiatief’. De Bruyne maakt de vergelijking met het statiegeld op blikjes en plastic flesjes dat plots een markt heeft gecreëerd voor zwervers om vuilnisbakken open te trekken. De gedragsbeïnvloedingsdeskundige: ‘De uitkomst van deze gedragsinterventie is dus dat de totale afvaloverlast nog groter geworden is. Ik vind het dan ook altijd grappig om de verontwaardiging te lezen over dit gedrag. Je kan zo uittekenen dat er dan weer zo’n aanbouwsel aan maatregelen komt om mensen te ontmoedigen om dit te doen.’ Maar als het gaat om efféct, dan kiest De Bruyne zelf, net als veel andere mensen ervoor om een blikje waar 15 cent statiegeld op zit, maar netjes in de vuilnisbak te gooien. ‘De moeite is me geen 15 cent waard.’

Dáár zit ook de overeenkomst met het meebrengen van eigen verpakkingen voor koffie, een broodje, patat oorlog of nasi rames speciaal. De Bruyne: ‘We gaan nooit ambitieuze klimaatdoelen halen op basis van feel-good initiatieven als deze. Ik geloof veel meer in systemische interventies. In Noorwegen zijn bijna alle nieuwe auto’s elektrisch, omdat je met een elektrische auto’s veel meer voordeel hebt op tolwegen en parkeren in de stad. De dag dat in Nederland elektrische auto’s overdag wel allemaal 130 kilometer per uur mogen overdag, dan heb je een systemische interventie met een impact waar geen plastic tassenfabriek tegenop kan.’

Een andere deskundige op het gebied van gedragsbeïnvloeding, Cecilia Keuchenius, is positiever gestemd. Ze ziet de raamsticker als een goede stap in de richting van verdere bewustwording en gedragsverandering. Keuchenius - senior research consultant bij Motivaction - zegt wel dat je nooit moet kijken naar het effect van één interventie in een vacuüm: alléén deze sticker. 'Zo werken interventies niet', zegt ze, 'het is beter de hele context mee te nemen waarin we in Nederland proberen plastic niet te snel weg te gooien maar een langer leven te geven. Dit gebeurt met een samenspel aan interventies die elkaar ondersteunen en versterken.'

Wet- en regelgeving zijn wat Keuchenius betreft een goed instrument. Maar het kan wel op verzet stuiten als mensen het gevoel krijgen dat de overheid hen iets ‘door de strot wil duwen’.  De gedragsdeskundige: 'Dat verzet vermindert als er meer draagvlak voor maatregelen is. En draagvlak krijg je door mensen bewust te maken van het probleem en een positieve houding te creëren tegenover het nieuwe gedrag waarbij zij de voordelen hiervan zien. Op dat vlak kan deze sticker goed werken.'

De sticker kan andere interventies - genoemde wet- en regelgeving - ondersteunen, zegt Keuchenius. Hij draagt een oplossing aan ('neem je eigen verpakking mee') en heeft een positieve, uitnodigende boodschap. 'Daarnaast raad ik ondernemers uiteraard aan om klanten, tegen betaling, duurzame verpakkingen aan te bieden die langer meegaan en je dus zelf weer mee terug kan nemen en hergebruiken. En niet de klant alleen de optie bieden om te betalen voor wegwerpplastic. Ik zie de sticker als een mooie aanvulling in de interventiemix.'

Concrete doelstellingen voor - of verwachtingen bij het effect van de raamsticker, die heeft Elisah Pals (Zero Waste) niet. ‘Maar we weten wel dat ie werkt.’ De sticker bestaat al sinds 2018, het nieuws van vandaag is dat die andere twee partijen ook zijn aangehaakt bij het initiatief. Maar in de tussentijd is door de Hogeschool van Amsterdam wel onderzoek naar het effect gedaan. ‘Ik moet achterhalen wat de cijfers waren. Het onderzoek laat in ieder geval wel zien dat het effect versterkt wordt als de sticker gecombineerd wordt met bijvoorbeeld kortingen of statiegeld op verpakkingen. Ook belangrijk is het om over het onderwerp in gesprek te gaan met de klant, al was het maar op social media.’ Wat het initiatief op jaarbasis aan plastic verpakking zou kunnen besparen, daarover tast Zero Waste in het duister.

Pals kijkt met jaloezie naar Frankrijk, dat echt de koploper is in het terugdringen van verpakkingsafval. Wat zou wat haar betreft de meest effectieve manier zijn om in Nederland ook minder verpakkingsafval c.q. zwerfafval te realiseren? Dan moet er op meerdere borden tegelijk worden geschaakt. ‘In Frankrijk zijn de richtlijnen vanuit de overheid heel streng. Zoveel procent van de producten in een supermarkt mag maar verpakt zijn. De grootste slagkracht ligt bij de overheid. Maar als bedrijfsleven en consument niet meedoet, dan heb je nog niets. Albert Heijn heeft natuurlijk wel aangevoeld dat er vanuit Brussel wetgeving aan zit te komen en nam het initiatief om te komen met een verpakkingsvrij concept (wand waaruit droge kruidenierswaren kunnen worden ‘getapt’, red.). Maar dan moeten consumenten wel interesse tonen.’

De regel die per 1 juli is ingegaan – een bakje voor de friet moet bijvoorbeeld separaat worden afgerekend – lijkt geen grote beweging op gang te brengen. Het is business as usual. Meestal blijft de prijs van een patatje oorlog hetzelfde, en wordt de prijs (15 cent of zo) van het bakje daarin verrekend. In het ergste geval betalen consumenten een pietsje meer. Vraag aan Pals dan ook (‘als zíj het voor het zeggen zou hebben’), moet die financiële prikkel niet wat steviger? Dat hangt volgens haar van veel factoren af. ‘Wat voor zaak is het? Heb je een reëel alternatief? Bij de Chinees zie ik het wel voor me dat er gewerkt met van die rvs stapelpannetjes want die ga je de volgende keer echt wel weer mee terugnemen. Zoiets zorgt ook voor veel meer smaak en beleving als je dat vergelijkt met al die plastic bakjes. Dat kan zorgen voor extra klantenbinding.’

‘Landelijke Opschoondag is schaamlap voor tekortschietende retail en FMCG’

Elisah Pals over plastic verpakkingen: ‘Retail moet stoppen met zeggen “de klant wil het”’