Durf Prinsjesdag opnieuw uit te vinden

Voor de zoveelste achtereenvolgende keer lagen de prinsjesdagstukken al voor de derde dinsdag van september op straat. De MP reageerde laconiek. Moeten we het lekken voor lief nemen of is het reputatiewise verstandig om harder in te grijpen?

Ewald van Rooij, Lindblom public relations public affairs
Tussen mythe en mediastrategie

‘Hij was een beetje dom’ was geen spontane opmerking van Maxima destijds, weten we sinds de documentaire ‘De strijd van Kok’. Toenmalig topambtenaar Wim Kuijken vond het nodig om ons uit de droom te helpen en even te claimen dat hij haar dit had ingefluisterd. Jammer, ik had het niet hoeven weten. Zo is het ook met de pogingen van Frits Wester c.s. om de stukken voor Prinsjesdag steeds vroeger te achterhalen om ermee te kunnen zwaaien. Is het staatsrechtelijk een probleem? Nauwelijks. Worden er enorme belangen mee geschaad? Ook niet. Maar het geeft ons openbaar bestuur iets flodderigs. Zo lek als een mandje. De Troonrede is niet gelekt. Gelukkig maar, anders zit Willem Alexander er echt alleen maar om de volgende LuckyTV te playbacken. Als we met elkaar de mythe van het Koningshuis en van Prinsjesdag in stand willen houden, dan moet je actief op zoek naar de lekkers en de helers van die informatie. Naming and shaming, zoals destijds met Paul Tang of met de wat sullige actie van het Genootschap Onze Taal. Tegelijkertijd past de gefragmenteerde berichtgeving over de cijfers van Prinsjesdag heel goed bij de manier waarop de media tegenwoordig werken. Daar kan de RVD haar voordeel mee doen. Misschien wat minder krampachtig zijn en gericht onderdelen alvast delen. Maar van de Troonrede moet je afblijven.

Paul Stamsnijder, Reputatiegroep:
Durf Prinsjesdag opnieuw uit te vinden

Het lekken van de prinsjesdagstukken doet noch de geloofwaardigheid van het kabinet (als afzender van het beleid), de politiek in het algemeen (als het betrokken speelveld) noch die van de betrokken voorlichters (als poortwachters van de informatie) goed. Natuurlijk, het zal zo zijn dat het doorspelen van vertrouwelijke informatie zo oud is als de journalistiek zelf. Het „voorkoken” en „pluggen” van verhalen is voor Kamerleden, ministers en ambtenaren een beleidsinstrument op zich geworden. Maar in het bedrijfsleven zou dit zeker leiden tot stevige sancties: lekken is het schenden van een bedrijfsgeheim. Laat staan hoe dit zou werken in oorlogssituaties: daarin wordt lekken gezien als hoogverraad.

Knikkers
Het gevolg is dat de knikkers minder aandacht krijgen dan het spel. De machteloze reactie van Rutte tijdens zijn persconferentie leidt tot één conclusie: het zou goed zijn Prinsjesdag goed te evalueren. Willen we voort op deze voet? Kan politiek Den Haag de regels handhaven, of is het realistischer om tot een andere aanpak van Prinsjesdag en de communicatie van het overheidsbeleid over te gaan? Er zijn grofweg drie voor de hand liggende richtingen. Het eerste scenario is niets veranderen, met als gevolg dat Prinsjesdag verder folkloriseert: steeds minder inhoud en blijvende aandacht voor de hoedjesparade, het koffertje, de Gouden Koets en het lekken als fenomeen. De tweede richting is het nadrukkelijker handhaven van de regels. In dit kader past het strafrechtelijk onderzoek, waar minister Schultz een oproep voor deed. En het derde scenario is het aanpassen van de regels: laat de krampachtigheid van één communicatiemoment los en geef Prinsjesdag een andere betekenis. Als de plussen en minnen per scenario worden benoemd, ligt de keuze voor de hand.

Roland Kroes, Propertize
Heeft het lek nog wel effect?

Lekken in aanloop naar Prinsjesdag vertoont grote overeenkomsten met de start van de uitverkoop, pepernoten in de supermarkt en de eerste Kerstplaat op Sky Radio: ieder jaar lijkt het vroeger te gebeuren. In de toolkit van hoegenaamd strategisch opererende organisaties en politici lijkt het een noodzakelijke en vaste waarde te moeten zijn. Maar heeft het zo nog wel effect? Interesseert het mensen die buiten de Haagse vierkante kilometer écht interesseren dat en/of wat er eerder is gezegd dan op de Derde Dinsdag van September? Het zijn de afgelopen zomer dusdanig veel lekkages geweest, dat ieder beleidsterrein misschien wel zijn 'eigen' lek lijkt te hebben. Op dat eigen gebied natuurlijk reuze interessant en misschien ook wel relevant. Maar het is toch ook wel communicatie over de hoofden van de rest van Nederland heen.

Voor lief
Nu kunnen we lekkages voor lief nemen en ieder jaar hopen dat het weer mee zal vallen. Maar om er een goede discussievraag er in te gooien: Past één communicatiemoment voor de Rijksbegroting(en) van het komende jaar nog wel bij deze tijd? Misschien hebben we al die tijd alles rond één communicatiemoment opgebouwd, omdat er geen middelen voor handen waren om het op een andere manier aan te pakken. Natuurlijk, dat is een vraagstuk dat meer gaat om beleid dan om communicatie. Want de communicatie waar het hier om gaat, is de communicatie vólgend uit het gekozen beleidspad. Maar van buiten naar binnen redenerend, is het misschien wel een moment om vanuit communicatie rondom het Binnenhof de vraag op te werpen of de wal het schip keert. Is wat er gebeurt om ons heen, reden om grondiger naar het beleidsproces te kijken?

Dupe
Want op het moment dat het lekken traditie is en op het moment dat het een race onder journalisten wordt om ieder jaar nog verrassender uit de hoek te komen (De Miljoenennota! Het Belastingplan! De Communicatiestrategie!), kan dat een paar jaar doorgaan. Maar op gegeven moment is de rek er uit. Is ieder aspect ooit wel een keer gelet. Terwijl het moment zelf, Prinsjesdag, natuurlijk een prachtig moment is om stil te staan bij onze democratie. Zonde als de kracht van dat moment de dupe wordt van te veel en te vaak lekken.

Charles Huijskens. Huijskens-Bickerton
Lekken is het bedrijven van politiek met andere middelen

Een politicus die niet lekt is als een woestijn zonder oase. Lekken is het bedrijven van politiek met andere middelen. Jack de Vries ziet zijn bijnaam “Jack Het Lek” dan ook als een eretitel. Hans Wiegel noemde zeer recent (in de affaire Jos van Rey) lekken “heel gebruikelijk”. Ook als het gaat over zeer vertrouwelijke zaken? Geen probleem, aldus Hans Wiegel, “er is niks mis mee.” Ja, die plicht tot geheimhouding is “een teer punt”. Maar, aldus Wiegel, “zo gaan die dingen.” Zit de Koning er nu  voor spek en bonen bij? Welnee, die arme Koning heeft meer last van een ander soort lekken. Ik denk daarbij aan de verbale incontinentie van een aantal vroegere premiers. Neem de licht dementerende “Hengst van Kralingen” die de ene na de andere tenenkrommende koninklijke indiscretie lekt. Ja, Ruud Lubbers mag tegenwoordig wat graag vertellen over de tijd dat hij op Paleis Soestdijk door een bezorgde oma Juliana werd gevraagd of Willem-Alexander wel de capaciteiten had om koning te worden. En ook Wim Kok kan het niet laten: hij waste, zo vertelde hij trots, in een telefoongesprek de oren van de Kroonprins. Kok was woedend en de prins lag nog te slapen. (Darth Vader Videla had hoogstpersoonlijk een ingezonden brief naar de krant geschreven, die de prins wel aansprak. Maar toen had hij nog niet gezien wie de afzender was. Dat was inderdaad “een beetje dom,” aldus Maxima.) In Den Haag zijn overigens ontelbare strafrechtelijke onderzoeken aangekondigd naar de oorzaak van verschillende lekken. Er is nog nooit iets uitgekomen en ik heb ook nog nooit gehoord van een lek dat door zo’n onderzoek in de problemen is gekomen. Laat staan in de gevangenis!

Piet Hein Coebergh, lector PR & Social Media Hogeschool Leiden:
Rutte heeft geen zin om dit probleem aan te pakken en daarmee is de kous af

Vragen over lekkages van de troonrede betreffen in essentie de vraag hoeveel poppenkast de Haagse politiek en de belangstellende samenleving kan en wil verdragen. Feit is dat de troonrede al decennia lang een  poppenkast is: een ceremonieel staatshoofd die andermans tekst als zelfgemaakt voorleest. Een al dagen van tevoren breed bekend document dat  op "Prinsjesdag" met veel bombarie, een koets en een koffertje wordt rondgezeuld en waar elk jaar talloze kijkers, journalisten, politici en aanhangers vrijwillig voor komen opdraven. We kunnen het ook een feest van de democratie noemen dat we in een land leven dat met onder meer deze poppenkast viert dat onze problemen nog steeds tamelijk overzichtelijk zijn, alle gekrakeel in de media ten spijt. Rutte heeft geen zin om dit probleem aan te pakken en daarmee is de kous voorlopig  wel af. De troonrede is folklore, de echte politieke strijd vindt niet plaats op of rond de derde dinsdag van september. Pas als er geen bezoekers meer zijn op Prinsjesdag zal de regering zenuwachtig worden.
 

Frank Peters, Virtus Communicatie:
Lekken is een non-discussie

Ik kan mij geen jaar herinneren waarin informatie uit de Miljoenennota niet vooraf al op straat lag. Het is ook geen onderwerp om je druk over te maken, want niemand ligt hier echt meer wakker van. En al helemaal niet vanuit reputatieperspectief. Iedere zichzelf respecterende journalist is in staat om ruim voor Prinsjesdag al informatie uit de nota boven water te krijgen. Dat is ook geen kunst met al die lekkende politici en proefballonnetjes. Kortom het hoort erbij en maakt van Prinsjesdag tot een vertoning voor de bühne, met Frits Wester als de ‘hofnar met de ‘scoop'. En daar kunnen we ons beter maar bij neerleggen. In de algemene beschouwingen gaat het er pas echt om.