Deze drie ex-persvoorlichters in voetbal weten het zeker: méér vrouwen betekent beter spel

[door Jeroen Siebelink]

In het voetbal zijn vrouwelijke woordvoerders dun gezaaid. Drie ex-persvoorlichters over een conservatieve wereld, die ondanks de mooie beloftes van vernieuwing en transparantie nog steeds wordt bepaald door macho’s, kortzichtigheid en geslotenheid.

Dit verhaal gaat niet over betaald voetbal, maar over de betekenis die het zou kunnen hebben. Niet over het teleurstellende spel op de velden, maar over het ware verhaal over waarom dingen gaan zoals ze gaan. Een inkijk in een oude, mannelijke monocultuur, waar de woordvoerder vaak nog een kloon is van de directeur en de laatste schakel in de communicatieketting.

‘Voetbal is ol’ boys’, zegt voormalig woordvoerder van sc Heerenveen Tina Lageweg. ‘Ze leven nog steeds in het glorieuze verleden. Van jonge generaties en andersdenkenden wordt niet geleerd.’

Geen echte leiders
Na jarenlange pogingen om voetbal transparanter en communicatiever te maken, moesten zij en ex-Vitesse-woordvoerder Ester Bal het toneel verlaten. Hanneke Jaanen (PSV) verruilde het woordvoerderschap voor een interne, journalistieke functie.

In een gezamenlijk gesprek wijzen ze de voortdurende crisisachtige sfeer rond clubs en het wankele krediet bij het publiek aan als een groot probleem. Oorzaak: de afwezigheid van echte leiders, cultuurdragers die luisteren én leren. En: het gemis aan vrouwelijk instinct.

Is het echt zo erg gesteld in voetbalcommunicatie?

De grondhouding in het huidige voetbal is controle, legt Bal uit, terwijl het nieuwsgierigheid zou moeten zijn. ‘Dit komt voort uit angst. Angst voor de buitenwacht, angst om fouten te maken, want iedereen vindt wat van de club. Voetbalcommunicatie is dan ook in protocollen gegoten. Maar die bieden schijnveiligheid. En gaan dingen wél goed, durft men dat niet te tonen. Vitesse staat nu in de bekerfinale; een uitgelezen mogelijkheid om je publiek mee te nemen op weg naar succes. Maar het tegenovergestelde gebeurt; verzoeken van de media worden afgewezen. Geen persoonlijke verhalen, dat leidt maar af.’

Tina Lageweg: ‘De non-strategie.’

Playstation
EB: ‘Onder trainer Fred Rutten mochten vanaf de woensdag voor de weekendwedstrijd geen diepte-interviews meer plaatsvinden. Wat wil je liever?, zei ik. Dat die speler de hele middag op zijn Playstation zit of dat hij over voetbal praat? Trainers zijn passanten, maar ze hebben te veel macht. Met de vriendjes die ze meebrengen, creëren ze een club binnen de club. Een sterke leider voorkomt dat en bewaakt de cultuur.’

TL: ‘Wees toch niet zo bang voor negatieve publiciteit. Een kijkje door de bril van een ander kan heel relativerend werken. Sjoerd Mossou van het AD beschreef de woonwijk van Afonzo Alves in Heerenveen eens als ‘stil en slaperig’. Dat moest er van de directie uit. Wat is erop tegen?, probeerde ik nog. Indrukken van de leefomgeving van een nieuwe speler brengen hem juist dichter bij de fans. Maar zij zagen het als negatief.’

EB: ‘Neem jezelf niet zo serieus.’

Balletvoorstelling
Hanneke Jaanen: ‘Soms zie ik dit soort berichten: Deze hele week traint de selectie achter gesloten deuren, punt. Leuk voor journalisten die elke dag nieuws moeten brengen. Berichten zijn vaak ook zo wollig, je weet dan dat het grote speculeren gaat beginnen. Geef openheid, leg keuzes uit.’

EB: ‘Uitleggen klinkt mij nog te defensief. Neem ze méé in je keuzes. Bij een balletvoorstelling, zei directeur Ted van Leeuwen een keer, staan tijdens de generale de deuren ook niet open. Kijk, dat snapte de pers. Maar mensen uit zijn staf reden ook met een busje rond op Papendal om te controleren of in de struiken media of scouts lagen om ons met telelenzen te bespioneren.’

HL: ‘Gevolg: spelers durven elkaar op de training niet meer scherp te houden, want dat wordt op internet meteen uitgelegd als vette ruzie.’

TL: ‘Schone schijn. Terwijl openheid juist veel oplevert, bij de mediacontacten van alledag én in tijden van issues.’

Samen vissen
HJ: ‘Presteren in voetbal staat op één, prima, maar je komt tegenwoordig niet meer weg met botweg ‘nee’. Ik moet intern vaak uitleggen waarom we aan een verzoek toch moeten meedoen. De hele dag een GoPro mee, samen vissen, dat draagt bij aan de beleving rond de club. Vroeger faciliteerden we meer.’

EB: ‘Nee beschermt, ja creëert. Maar in 95 procent van de gevallen kiest de club voor beschermen. Daarmee houden ze zichzelf, de speler én het publiek voor de gek. De pampercultuur van spelers heeft ongekende vormen aangenomen, waardoor veel spelers overkomen als onzelfstandige, nietszeggende ‘professionals’, die interviews routineus afwerken.’

Is de communicatie van alle clubs onderontwikkeld?

HJ: ‘Bij PSV zitten we er losser in. Spelers krijgen geen mediatraining, we kijken hooguit samen een interview terug. Doe nou je petje af, kauwgum uit de mond. Als het gaat om social media nemen we de jeugd wel bij de hand. ‘Ik ben blij dat ik naar het Nederlands elftal mag, daar kan ik goed trainen.’ Of: ‘Moet vandaag weer naar die kankerschool.’ Op die leeftijd komen ze er nog mee weg, maar vanaf hun achttiende worden ze nauwlettend gevolgd. Van spelers van het eerste verwachten we dat ze zich professioneel gedragen. Denk na voordat je op verzenden drukt, is wat we ze meegeven.’

Verkrampt
EB: ‘Dat is typisch PSV, een prettige club. Ajax en Feyenoord zijn verkrampter, al neemt ook daar de mededeelzaamheid toe. Ik denk dat dit de invloed van Eefje (Schep, woordvoerder van Ajax) is. Dat is vrouwelijk instinct, vrouwen hebben meer gevoel voor de mens achter de speler. De kunst is een speler te leren dat hij zelf kiest wie hij is, hoe hij zich gedraagt en hoe hij zich presenteert.’

Wat is de positie van vrouwen in voetbal?

Op het veld is het weliswaar handig als de neuzen van de spelers dezelfde kant op staan, maar een gezonde organisatie kan niet zonder diversiteit. In de ogen van onze sprekers is de rol van dwarsdenker weggelegd voor de persvoorlichter. Helaas wordt haar in de praktijk niet gevraagd om mee te denken. Afwijkende meningen worden genegeerd, dus die houdt men liever voor zich. De commerciële man bedenkt een clubcampagne, aan het eind van de rit mag communicatie er een persbericht aan wijden.

TL: ‘Maar persberichten zijn geen reclamefolders.’

EB: ‘Geregisseerde authenticiteit is geen authenticiteit.’

Kindje krijgen
HJ: ‘Ik heb wat dit betreft een andere insteek dan mijn mannelijke collega’s. Geen idee hoeveel goede of slechte passes een speler heeft gegeven, maar ik weet wel of hij gaat trouwen of een kindje krijgt. Kijk, daar kunnen we iets mee. Ik vind human interest belangrijk voor de uitstraling van de club; je bouwt krediet op voor moeilijker tijden. Fan engagement. Maar het valt niet altijd mee iedereen er enthousiast voor te krijgen.’

Abonnees op Fox
TL: ‘Zoiets is voor de club alleen interessant als ze denken dat het bijdraagt aan de commerciële waarde. Meer fans, meer abonnees op Fox. Ik verbaas me over die kortzichtigheid. Bij sc Heerenveen was het meters maken, uitvoeren. Maar een meer vrouwelijke benadering is een zegen voor voetbal. Oog voor detail, het geheel overzien, belangen afwegen, attentiewaarde toevoegen, vrouwen hebben die extra’s. Het is goud in de contacten met fans, media en sponsors en draagt bij aan een positief imago. Zo zocht ik steeds naar mogelijkheden om de communicatie te professionaliseren.

‘Mijn mening werd, nadat Riemer van der Velde vertrok als voorzitter, niet op prijs gesteld. De directeur financiële zaken liet me weten dat ik met mijn uiterlijk nooit carrière zou maken. En verder trof ik voorzitter Formsma op mijn pad. Verbeek wil het niet, en nou mijn kamer uit.’

Fanshopmedewerker
HJ: ‘Onze directeur Toon Gerbrands is echt anders. De deur van zijn kamer staat altijd open, iedereen durft hem aan te spreken, ook de fanshopmedewerker. Dat is in het verleden van PSV wel anders geweest. Sterke leiders weten wat er speelt en buigen iets negatiefs om tot iets positiefs.’

TL: ‘Bij sc Heerenveen was het na het vertrek van Riemer één loopgravenoorlog, er was altijd iemand boos. Mijn loyaliteit lag bij de club, niet bij één functionaris, maar dat begrepen ze niet. Ik moest uitvoeren. Ik vermoedde al wel dat mijn einde nabij was, maar toen Afonso Alves tekende bij een andere club, wist ik het zeker. Ik werd overal buiten gehouden. Toen eindelijk het nieuws naar buiten mocht en ik een journalist belde, meldde die doodleuk dat hij er allang van wist, want hij had van de directie het hele transferproces van dichtbij mogen meemaken.’

Vrouwen dulden
EB: ‘Ik zou erop sláán. Aad de Mos is een uitzondering die vrouwen duldt. Ik had vaak een probleem met spits Danko Lazovic, die voor een kort interview na de wedstrijd als een kind stond te stampvoeten: geen zin. Dan glipte hij snel de kleedkamer in, want hij wist: daar mag zij niet komen. Dus liep ik naar Aad. Aad, hij doet het weer. Nou, binnen twee minuten stond Danko voor de camera, met smile. Zonder rugdekking ben je kansloos. Als voorlichter ben je de sluis tussen de binnen- en buitenwereld, en daarvoor moet je een bepaalde onafhankelijkheid hebben. Ik ging daar ver in en ik ben daarop stuk gelopen. Ik was een Don Quichot. Nu nemen jongeren onze plaats in, die zijn gemakkelijker te kneden. Bij Vitesse zie ik alleen nog trekpoppen.’

Potje praat
TL: ‘Niet elke leider heeft het van nature in zich. Riemer van der Velde kwam voor de wedstrijd altijd even in de perskamer. Iedereen kon aanschuiven bij zijn “praatje pot” en voorbeschouwing. Hij liep ook altijd een rondje door de gracht rond het stadion, voor een praatje met supporters en sponsoren. Zijn opvolger moest ik er steeds aan herinneren dat er een perskamer vol media zat.’

HJ: ‘Dick Advocaat weet nog steeds niet wie ik ben.’

Als een vent
EB: ‘Als Rutten belde en begon te schreeuwen, flikkerde ik gewoon de hoorn erop. Binnen drie weken was het bal tussen hem en mij. Ik gedraag me nu eenmaal soms als een vent. Maar daardoor heb ik in het voetbal nooit het gevoel gehad er niet bij te horen. Met journalisten kan ik het goed vinden. Ze begrijpen dat ik een ander belang vertegenwoordig, maar nooit lieg. Als ze ergens achter waren gekomen en ze checkten het, zei ik alleen: daar kan ik geen antwoord op geven. Dan wisten ze genoeg. Toch schrikken voetbaldirecteuren als er een conflict is met een clubwatcher die de club het hele jaar volgt. Maar worstelingen horen erbij, die houden je scherp. Let’s shake hands en tot het volgende conflict.’

HJ: ‘In voetbal krijg je het als vrouw pas echt lastig met blond haar, boobies en een kort rokje. Maar ik trek net zo goed hakken aan als sneakers.’

Wat kunnen vrouwen betekenen in voetbal?

Met wij-zij-denken schiet het voetbal niets op, beseffen onze sprekers. Dat leidt niet tot wat ze willen bereiken. Zo werkt Bal al twee jaar aan een blauwdruk voor een voetbalclub 3.0, waarbij mensen zich veilig voelen en worden aangemoedigd om zelf met veranderingen te komen.

Verhaal vertellen
HJ: ‘Onder leiding van Toon is bij PSV ook ruimte om te bouwen aan een communicatieve organisatie, en om een verhaal te vertellen. Een van onze kernwaarden is innovatief, of het nu gaat om led-verlichting in het stadion of als eerste club met vloggers gaan werken. Toen we laatst een vlogger in dienst namen om jongere doelgroepen te bereiken, keek trainer Phillip Cocu, die van nature introvert is, eerst bedenkelijk. Het leidde maar af, zei hij, niet doen. Maar toen we hem vroegen naar het mediagedrag van zijn zoon, bleek die fan van Enzo Knol. Nu ziet hij het belang er wel van in.’

Naar Ikea
EB: ‘Als je vrouwelijk instinct op waarde schat, kan dat niet alleen iets betekenen voor club en spelers, maar zelfs voor de prestaties van het team. Als bijvoorbeeld een buitenlandse speler niet presteert, denkt men al gauw dat hij er met de pet naar gooit, terwijl hij duidelijk niet lekker in zijn vel zit. De teammanager regelt een huis voor hem en gaat met hem naar Ikea, maar voelt die jongen zich wel thuis? Vraagt iemand hoe het met hem gaat?’

Scandinavische speler
TL: ‘Tijdens de wedstrijdanalyse op maandag hield ik mijn mond, al vond ik er van alles van. Ik snoof vooral kennis op. Maar andersom bemoeide Verbeek zich wel met mijn werk. Speelden we in de UEFA Cup tegen een Scandinavische ploeg, leek het mij relevant om onze Scandinavische speler te laten aanschuiven bij de persconferentie. Welnee, baste Verbeek, dat ging zijn aanvoerder natuurlijk doen. Oké zei ik, jij beslist. Maar ga je nu ook op mijn stoel zitten?’

Abc’tje
EB: ‘Zoiets maakte ik ook mee met Peter Bosz. Ik ben ervan overtuigd dat als spelers maatschappelijk hun gezicht tonen, dit ten goede komt aan het elftal. Als ze leren iets over te hebben voor een ander, dan lopen ze in het veld ook harder. Dat is toch een abc’tje? Maar Bosz vond dat onzin.’

HJ: ‘Bij ons turft de teammanager de maatschappelijke inzet van spelers. Ging Pietje drie keer naar die achterstandswijk? Dan moet Jantje nu. Maar na drie handtekeningen staan ze toch te kijken of ze al weg mogen. Mannen kijken niet welk project bij wie past.’

Bejaardenhuis
EB: ‘Theo Janssen wilde altijd de bingo draaien in het bejaardenhuis. Dat vond hij gezellig en dan kon hij lekker biertjes drinken. En keeper Piet Velthuizen ging altijd naar de ernstig zieke patiëntjes, geen probleem. Hij vroeg er zelfs om.’

TL: ‘Vrouwen voelen zoiets aan.’

Foto: Vrouwenvoetbal 1955, Vereniging Zeemeeuwen, foto: H. Pot, Nationaal Archief/Anefo, licentie CC-BY