Er is al veel geschreven over de diepere systemische oorzaken van de stikstofcrisis. De rol van schaalvergroting, de rol van de banken. De laissez-faire houding van de politiek. Maar hoewel deze factoren de situatie zeker sterk beïnvloed hebben, denk ik toch dat de oorzaak van de plotse boerenopstand gezocht moet worden in een zeer ongelukkige communicatiestrategie van het kabinet.
De grote boosdoener is het woord stikstofcrisis. Door dit frame centraal te zetten heeft het kabinet het noodlot over zichzelf afgeroepen. Want het woord stikstofcrisis heeft een dwingende logica. Het trekt alle aandacht naar stikstof. Bijgevolg roept dit frame onvermijdelijk vragen op over oorzaak en gevolg en vooral over schuld en boete: Wie heeft deze crisis veroorzaakt? Hoe gaan we de crisis oplossen? Wie moet hiervoor boeten?
Tegelijk roept het meteen weerstand op: Wie meet de stikstof? Wordt het wel juist gemeten? Is het wel zo schadelijk? Wat is het effect van boeren uitkopen op verminderen van stikstof?
Iets uitroepen tot een crisis is vragen om problemen. Er is niets in ons leven wat meer aandacht opeist en emotie opwekt dan een crisis: het is bedreigend, urgent en vraagt om zeer kordate en doortastende actie. De poppen gingen helemaal aan het dansen toen de ‘stikstofcrisis’ ook nog eens visueel geladen werd met een kaart van Nederland waar verschillende gebieden dieprood gekleurd waren. De kaart kon niet helderder zijn: Hoe meer intensieve landbouw, hoe meer stikstof. En dus heeft het kabinet met dit frame een valkuil gecreëerd waar het zelf is ingevallen. In het stikstofcrisisframe is er immers alleen maar plaats voor een ingrijpende overheid en een zich verzettende vervuiler. Het frame polariseert totaal.
Wat had het kabinet wel moeten doen? Ze hadden op een heel andere manier moeten framen. Waar dit dossier echt over gaat is hoe we onze landbouw weer gezond krijgen. We hebben in Nederland een landbouw van wereldklasse. We zijn een voedselsupermacht in de wereld. Maar zowel de boeren, als de natuur zijn hier het slachtoffer van. De uitdaging is: Hoe kunnen we als Nederland een voedselsupermacht blijven waarin onze boeren beter kunnen leven van hun harde werk, en onze natuur zich weer kan herstellen. Als dit het verhaal was geweest, dan had het kabinet hier heel Nederland, inclusief de boeren voor op de banken gekregen om dit doel waar te maken.
Ik denk dat hier ook een pijnlijke les te leren valt voor communicatieprofessionals. Bij de Rijksoverheid, waar het echt vol zit met zeer competente communicatieprofessionals, heeft niemand het mandaat of het vertrouwen om beleidsmakers bij te staan in hoe ze de beeldvorming rond hun beleid vormgeven. Communicatie zit in de uitvoering van het beleid. De stikstofcrisis toont aan dat communicatie een veel belangrijkere plek in beleidsvorming moet krijgen. Niets is pijnlijker voor beleidsmakers die met de beste bedoelingen het land beter willen maken, maar in plaats daarvan een woedende meute voor de deur krijgen.
Tom De Bruyne is gedragspsycholoog en eigenaar van SUE Amsterdam en the Behavioural Design Academy
