Wie is Alice?

“In 2024 zijn er hoogstwaarschijnlijk vier keer zoveel 80-jarigen als in 2014. Tegen die tijd zal de visie dat een zorgrobot geen menselijke taken kan overnemen, achterhaald zijn", aldus Johan Hoorn, de geestelijk vader van het Alice-zorgconcept. Een interview.

Johan: "Het ontstaan van Alice komt voort uit een samenloop van allerlei omstandigheden. Oorspronkelijk, vlak voordat we met robots aan de slag gingen, verdiepten wij ons met project SELEMCA (Services of Electro-mechanical Care Agencies) in avatar- en agenttechnologie. We modelleerden de werking van de menselijke cognitie en emotie, om te weten te komen of avatars en robots het gedrag kunnen imiteren."

De geboorte van Alice
Alice is geboren uit een samenwerking tussen SELEMCA en Hanson Robotics. Je kunt haar vanuit drie verschillende perspectieven bekijken: uiterlijk, innerlijk en vanuit de uitwerking die zij heeft op haar gebruiker. Vanbinnen is Alice eigenlijk een piepklein pc’tje verpakt in een pop. Johan: "We hebben er bewust voor gekozen het onderlijf mechanisch te laten, zodat de proefpersoon Alice altijd weet te onderscheiden van een mens. Wel is haar gezicht bewust zo gemodelleerd dat ze daadwerkelijk empathie kan opwekken."

Het innerlijk
Het prototype dat uit de fabriek rolde, bleek totaal onbruikbaar. Johan: "Dat gold ook voor de bijgeleverde software. Die hebben we helemaal opnieuw geprogrammeerd. Ook een deel van de hardware hebben we vervangen of omgewisseld. Voor de ‘achterkant’ van Alice hebben we een soort interface gemaakt, waar iemand die iets minder technisch is, toch mee aan de slag kan, als een poppenspeler. Ons toekomstige doel is dat Alice autonoom emoties toont, creatieve oplossingen verzint en bijvoorbeeld moreel kan redeneren. Denk bijvoorbeeld aan het opmerken van afwijkend gedrag, het vergeten van medicatie of anderszins belangrijke informatie. Als losstaand AI-systeem kunnen we dat al, maar het is nog niet geïntegreerd op het Alice-platform en er zijn ook nog geen animaties, taal en andere expressievormen aan gekoppeld zodat gebruikers snappen wat het systeem bedoelt."

De reactie van gebruikers
"We hebben een uitgebreid experiment uitgevoerd waarbij we Alice bij drie dames in huis hebben geplaatst. Hun reactie was overweldigend. Alles wat de eenzaamheid verzacht is welkom, zo bleek. Het maakt zelfs niet uit of het model technisch perfect is. Alice heeft zogezegd net genoeg menselijke trekjes die nodig zijn om het gevoel te hebben dat er menselijke interactie plaatsvindt. Toch is het absoluut niet het hoogste doel om een geheel menselijke relatie na te bootsen. Een zorgrobot zoals Alice vervangt namelijk niet het familielid, de hulpverlener, of welke omstander dan ook. Zij biedt enkel aanvullende ondersteuning op een passende manier.”

De voorstanders
Sceptische geluiden zijn er ook. En leidt het gebruik van robots niet tot een vermindering van menselijk contact en dus verdere de-socialisering? Kan een machine menselijke relaties aangaan en voor oprechte intimiteit zorgen? Sommigen zeggen dat dit niet kan, anderen vinden het gevaarlijk. Johan: “De meeste maatschappelijke partijen zien het nut van een robot als Alice wel in. Er is echter één groep die z’n knopen telt. Dit zijn vaak de allerhoogste bestuurders. Denk dan aan de geldschieters en de politiek betrokkenen. Waar Engeland, Japan en China al inspelen op het zorgprobleem door miljarden euro’s te investeren, lopen wij in Nederland wat investeringen betreft behoorlijk achter. En dat terwijl wij met een simpele optelsom kunnen uitrekenen dat we over tien jaar te weinig mensenhanden hebben om ouderen en dementerenden te verzorgen.”

*) Zorgrobot Alice behoort tot de tien beste innovaties binnen het innovatiethema Health & Wellbeing. Op vrijdag 30 oktober is de prijsuitreiking van de Accenture Innovation Awards 2015, in DeFabrique in Utrecht. Dit artikel schreef ik in samenwerking met mijn collega Catherina van Duijn.