Ze duiken overal op, en zijn bijna niet uit te roeien. Stijl- en taalfouten die vrijwel iedereen maakt. Variërend van verkeerd gebruikte uitdrukkingen tot onjuiste samentrekkingen. Dat de rest van Nederland dit taalonkruid vergeet te wieden, is één ding, maar wij van de communicatie laten dat echt niet woekeren. Toch?
Voor het geval je toch af en toe twijfelt, hierbij een overzicht van veelgemaakte uitglijders.
1. De ziekte van -heid
Steeds meer Nederlanders lijden eraan: de ziekte van -heid. Het is de onuitroeibare neiging om nieuwe, niet bestaande zelfstandige naamwoorden te maken door achter een voltooid deelwoord of een bijwoord het suffix ‘heid’ te plakken. Omdat, zo vermoeden wij, men het oorspronkelijke zelfstandig naamwoord niet kent. Het leidt tot een raar soort verduitsing van het Nederlands. Voorbeeld? Gefascineerdheid in plaats van fascinatie. Serieusheid in plaats van ernst. Gepassioneerdheid in plaats van passie. Drukheid, schaarsheid, liefheid, men doet maar wat. Als je erop gaat letten, blijkt het niet minder dan een epidemie. De reden: ontlezing? Luiheid? Tot een onaanvaardbaar minimum verschrompelde boekenlijsten op Nederlandse scholen en universiteiten? Omdat hoe je het zegt en hoe je haar zit belangrijker is dan wat je weet?! Echt fout is het trouwens niet, maar gottegot wat een lelijkheid! (ja die klopt).
2. Meest legendarisch
Ooit hadden we in Nederland zoiets als de vergelijkende en de overtreffende trap. Het leven was simpel. Iets was mooi, mooier of mooist. Maar die tijd bestaat niet meer. Iets is tegenwoordig ‘meer mooi’ of ‘meest mooi’. Ook onder krantenjongens. ‘Koning meer populair’, kopte de Telegraaf onlangs. Anders dan bij 1, waar wij Duitse invloeden ontwaren, lijkt dit een gevolg van de opheffingsuitverkoop van het Nederlands aan het Engels (most popular). Of is hier sprake van Veronicaïsering? – de taalverpletterende invloed van een omroep waar alles op zijn minst Legendarisch of Episch moet zijn. Volgens het format: De tien meest legendarische tv-momenten van… Jan Smit. Want ja, je leeft maar één keer. Mooist is in die wereld niet mooi genoeg. Meest mooi betekent hetzelfde als mooist, maar klinkt meeslepender, of beter: meer meeslepend. Meest legendarisch is trouwens wel goed, want anders zou je legendarischt zeggen. En dat krijgt zelfs Willem A. niet uit zijn koninklijke mond.
3. Irritante ergernissen
De kop verried ons al. Er zijn nog steeds mensen die het verschil tussen irriteren en ergeren niet kennen. F*cking ergerlijk is dat. We irriteren ons dood. Maar dan andersom dus. We doen het één keer goed voor: Ik erger me eraan en dat irriteert me mateloos. Begrepen? Niet? Zoek maar op, we gaan het hier niet nog eens uitleggen.
4. Wederkerig besef
Het wederkerend voornaamwoord leidt een zwervend bestaan. Realiseert u dat? Zich? Je komt zich steeds vaker tegen op plekken waar zich zich niet thuisvoelt. Zoals voor beseffen. ‘Ik besef me heel goed’, hoor je dan. Wij dachten van niet. De spreker realiseert zich niet dat hem het nodige taalbesef ontbreekt. Als het ware. Overigens komt ook het tegenovergestelde voor. Zelfs in eigen kringen. ‘Als merk moet je serieus afvragen hoeveel Snapchat echt bijdraagt’, kopte een van onze redacteuren onlangs. Ongrammaticaal oordeelde de koppenjury op de redactie. We misten hier één keer ‘je’. ‘Je moet afvragen’ klinkt misschien wel erg exotisch, maar slaat gewoon nergens op.
5. In de media
Een Louis van Gaaltje. ‘De media heeft het gedaan’. Media is het meervoud van medium. Dus hébben de media het gedaan. Wij begrijpen het wel, want Louis van Gaal ziet de media als één. Eén grote samenzwering. Eén immense tegenkracht van talentloze pennenlikkers die ’s nachts in duistere kroegen vergadert over een complot tegen Louis. En gelijk heeft de man (zie ook: paranoia). Behalve dan over dat enkelvoud.
6. Verantwoordelijke verantwoording
Vraagje. Is de volgende zin goed? Ik heb de verantwoording over tien man op de afdeling. Nee dus. NEE. Ik neem daar de volle verantwoording voor? Brrr. Verantwoordelijkheid heb je, verantwoording leg je af. We treden niet in details. Hier moet je het even mee doen. Wij zijn per slot van rekening niet verantwoordelijk voor jouw falen.
7. Jou fout, me fout
Taaltrendje dat niets met het voorafgaande te maken heeft. Het bezittelijk voornaamwoord verdwijnt. Voorlopig wordt het nog toegeschreven aan de Generatie App. Omdat ‘me ma’ sneller appt dan ‘mijn moeder’. Maar ook ouderen (30+) met een telefoon weten geen verschil meer tussen jouw en jou. Check jou mail maar. Ook communicatievakgenoten schrijven regelmatig: jou boek. Wij zeggen, wacht nog even. Het is nu gewoon nog helemaal en hartstikke fout.
8. Hij bepaald
We worden steeds frikkiger, maar ja- voorlopig hebben we die d en t nog. En dus is het: wie betaalt, bepaalt. Mensen kennen het woordbeeld en vergeten te spellen, zo luidt de verklaring voor de oprukkende d. Het woord ‘bepaald’ komt nu eenmaal vaker voor dan bepaalt. Of gebeurt. Ook zo’n notoire. Het gebeurd hem niet vaak. Ai. Wat het vaakst gebeurt blijft hangen, kennelijk.
9. Paranoia
Zelfs in hogere kringen weet men het verschil niet tussen het ziektebeeld en de ziekte. In nota bene de boekenbijlage van NRC Handelsblad laat Margot Dijkgraaf haar geïnterviewde zeggen: ‘Hij begint zich steeds meer af te vragen of hij niet paranoia is…’ Margeautje toch. Je bent paranoïde en je lijdt aan paranoia. Zo simpel is het.
10. Het snerp van de schede
Nummer één in de toptien van foutst gebruikte spreekwoorden. Misschien onder invloed van 2? Het scherp van de snede is de enig juiste uitdrukking. Waar de uitdrukking vandaan komt is overigens in de mist der geschiedenis gehuld. Volgens de Taalunie mag je ook scherpst zeggen, omdat ‘steeds meer mensen dat zeggen’. Wat een vreemd argument van hun. Dat is van hetzelfde laken een pak als van hetzelfde laken en pak. Dat laatste is helemaal fout, maar ja: als heel veel mensen dat zeggen dan mag het dus van de Taalunie.
11. Tantje Betje
Voer voor taalliefhebbers: de Tantje Betje. Een onjuiste samentrekking. Van het type: hier zet men koffie en over. Oneigenlijk samentrekken kun je doen – als je het zou willen – door zinsdelen weg te laten die eigenlijk niet weggelaten mogen worden, omdat het deel dat je weglaat niet dezelfde functie of betekenis heeft als het deel dat je laat staan. Of gewoon omdat het om twee verschillende woorden gaat. Zoals het werkwoord overzetten een ander werkwoord is dan (koffie) zetten. Maar genoeg geluld. Short copy schrijvers zijn dol op oneigenlijke samentrekkingen. Alleen hebben ze niet in de gaten dat ze oneigenlijk samentrekken. Waar wij van de taalpolitie dan weer oneigenlijke samentrekkingen van krijgen.
12. Wiens wier?
Wier is naast zeegras ook nog een bezittelijk voornaamwoord behorende bij wie. Het betekent ‘van wie’ en wordt gebruikt voor enkelvoud vrouwelijk – dat weten nog maar een paar mensen – maar ook als het verwijst naar meer mensen. Maar dat weet bijna niemand. En dan hoor je: de leraren wiens lessen niet doorgaan. FOUT! Dus: het meisje wier broer de staatsloterij won gaf geld aan de jongens wier vader in de goot lag én aan de vluchteling wiens ouders eenzaam en verlaten op een landweg doolden. Yes? Volgens Onze Taal is ‘de leraren wiens’ overigens niet zo heel erg fout. Niet heel erg fout? Taal als compromis: daar gaan wij allen aan ten onder.
Dit artikel verschijnt ook in Communicatie Magazine, mei 2016, dat 13 mei verschijnt.
