Tekst: Jan Guus Waldorp*
In een paar dagen zakte de merkwaarde van Volkswagen met 10 miljard dollar. Het zal jaren duren voordat het weer op de balans kan worden gezet – als dat ooit nog gebeurt. Op 23 september was de beurskoers met 31,3 procent gezakt. Gevreesd moet worden dat de patiënt de operatie niet overleeft. Hoe kon het zo ver komen?
Heeft Volkswagen met Martin Winterkorn een Trojaans paard binnengehaald? Wat heeft het bestuur van de organisatie in vredesnaam tot deze massale zwendel bewogen?
Waarom?
En dan vooral de heikele vraag waarom Volkswagen zijn positie zo op het spel heeft gezet? De verklaring moet worden gezocht in de evolutionaire logica van ons brein – en vooral het brein van Winterkorn. En dat hij, ondanks zijn ontkenning ergens van af te weten, waarschijnlijk zelf de bedenker van het plan was!
Onbegrijpelijk
Op het eerste gezicht lijkt het gedrag van voormalig ceo Winterkorn c.s. onbegrijpelijk. Wist hij, na acht jaar keihard ploeteren voor ‘zijn’ bedrijf, écht niet wat er zich daar afspeelde? Die veronderstelling is onwaarschijnlijk. Als je zo’n slordige 11 miljoen auto’s uitrust met een pienter apparaat dat de testresultaten voor CO2 vervalst, moet de ceo – in dit geval ook nog nota bene een sachverständige – er van geweten hebben.
In een strak geleid, hiërarchisch Duits bedrijf gebeuren zulke dingen niet zonder nadrukkelijke instemming van de ceo. Dit nog afgezien van de noodzakelijke investeringen die daarvoor nodig zijn en waar hij zijn handtekening onder moet zetten.
Waarom deed Herr Dr. Winterkorn in hemelsnaam zo stupide?
In 2007 verruilde de toen zestigjarige ingenieur Martin Winterkorn zijn rol als bestuursvoorzitter van dochteronderneming Audi met Volkswagen. Hij had al eerder bij dit prestigieuze bedrijf gewerkt als hoofd van de technische afdeling. Kortom, als ingenieur in hart en nieren moet Winterkorn van zo’n belangrijk besluit op de hoogte zijn geweest. Maar bij zijn aantreden had hij beloofd Volkswagen het grootste merk ter wereld te maken. En noblesse oblige, nietwaar?
Fatale belofte
Deze belofte is hem en ‘zijn’ bedrijf fataal geworden. Voortgedreven door tomeloze ambitie schoffelde Winterkorn in hoog tempo het bedrijf overhoop, kneep toeleveranciers uit, versloeg Toyota als ’s werelds grootste autofabrikant en verdreef zijn beschermheer Piëch na een meningsverschil over zijn salaris als voorzitter van de raad van commissarissen.
Het besluit om inferieure auto’s op de markt te zetten, getuigt overigens van een totaal gebrek aan inzicht in merkstrategie. De waarde van een merk is immers onverbrekelijk verbonden met de betrouwbaarheid van de merkeigenaar. En dat consumentvertrouwen in VW ligt de komende jaren op z’n gat.
Had Winterkorn iets kunnen doen waardoor het belang van VW beter was gediend? Ja en nee. Ja, als Winterkorn een ander karakter had gehad. Maar Winterkorn heeft een karakter dat de bekende Engelse psycholoog Simon Baron-Cohen omschrijft als mindblindness. Winterkorn kan zich niet in het gevoelsleven van anderen verplaatsen - hij zit als het ware opgesloten in zijn eigen wereld. Zijn karakter kun je omschrijven als egocentrisch, narcistisch of psychotisch. Hij vertoont sterk herhalingsgedrag, is affectief geremd, heeft een beperkte belangstelling en kan nauwelijks normaal communiceren. Hij heeft extreem veel aandacht voor details, heeft talent voor techniek, cijfers en het herkennen van patronen.
Mannen als Winterkorn tref je vaak als ceo van grote, technische bedrijven, banken, accountantskantoren, het leger en de politie. Ze varen een volstrekt eigen koers, behandelen hun medewerkers hardvochtig en rücksichtslos en kijken naar hun eigen belangen in plaats van die van de onderneming. Wat hun omgeving van ze vindt of over ze zegt, laat ze koud. Kortom, gezien deze eigenschappen had hij niet anders kunnen handelen.
Waarom doen sommige mannen zo?
Vrouwen zijn meer empathisch
In het algemeen zijn vrouwen meer empatisch (dat wil zeggen dat zij zich beter kunnen inleven in het gevoelsleven van anderen) dan mannen. Mannen daarentegen zijn over het algemeen beter in meer cognitieve activiteiten, vooral in het herkennen van patronen.
Beide eigenschappen kun je op een horizontale lijn plotten waarbij empathie en patroonherkenning de extremen vormen. Maar natuurlijk bestaan daar gradaties in.
Vijf karakters
Op deze lijn kun je grosso modo vijf karakters herkennen:
1) mensen (meestal vrouwen) die extreem empathisch zijn,
2) vrouwen en mannen die ‘gewoon’ empatisch zijn,
3) vrouwen en (overwegend) mannen die ‘gemiddeld’ empathisch zijn en patronen herkennen,
4) vooral mannen die ‘gewoon’ beter in patroonherkenning zijn en
5) extreem in het herkennen van patronen en niet empathisch.
Aangeboren
Hoe ontstaat zoiets? De eigenschappen van Winterkorn zijn vrijwel zeker aangeboren, vooral als ook moeder en vader zo in elkaar zitten en hun genen aan hun kind doorgeven. Dit omdat de meeste eigenschappen voor circa 50 procent erfelijk zijn.
Meer testosteron
Maar het is ook mogelijk, zoals uit enkele onderzoeken naar voren komt, dat de foetus meer testosteron dan normaal krijgt. Baron-Cohens theorie wordt ondersteund door hersenonderzoek. Daaruit blijkt dat onder andere de amygdala (het emotionele centrum) kleiner is dan normaal en juist de cognitieve hersendelen groter.
Duidelijk is dat Winterkorn het als zoon van een in 1945 uit Hongarije verdreven Duits echtpaar het maatschappelijk ver heeft geschopt – tot de bijl viel.
Hij wilde coute que coute de top bereiken en dat is hem gelukt – tot nu toe. Het trieste is dat zijn gedrag een enorme ravage heeft aangericht onder het werknemersbestand en dat van de VW toeleveranciers.
Ook evolutionair gezien is Winterkorn mislukt: goed leiderschap berust op hoge morele waarden. En daar kan onze Herr Dokter in ieder geval niet van worden beschuldigd.
Draconische bezuinigingen in verband met de de noodzakelijke miljarden die VW aan claims en boetes boven het hoofd hangen, zijn al aangekondigd.
Maar de kans dat Martin Winterkorn daar wakker van ligt, is klein. Daaruit blijkt maar weer dat de merkwaarde van een onderneming afhankelijk is van de reputatie – en dus de kwaliteit van de ceo. Kortom: een bedrijf is ook maar een mens.
Jan Guus Waldorp als evolutiepsycholoog verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen en werkzaam bij marktonderzoeksbureau Mindlogyx
Foto Winterkorn: Wikipedia
Foto Volkswagen logo: EPA/Jan Woitas
Vervolgfoto: EPA/Julian Stratenschulte
Foto aap: Wikimedia
Plaats als eerste een reactie
Ook een reactie plaatsen? Word lid van Adformatie!