Nepnieuws moet blijven, het is onmisbaar voor effectieve communicatie

Door Henk Vlaming

Imagobureau Good Life Agency helpt saaie mensen om hun online imago op te poetsen. Velen trapten erin. Het bureau was een bedenksel van SIRE, dat een debat wilde losmaken over het streven naar een perfect imago.

Rijke historie

Hoe modern nepnieuws ook lijkt, het wortelt in een rijke historie. In 1938 leidde het hoorspel War of the Worlds tot hysterie in Amerika. Het was een verzonnen radioverslag over buitenaardse wezens die waren geland. Pas na driekwart eeuw werd duidelijk dat het verhaal over die massahysterie ook nepnieuws was. Het kwam uit de koker van de kranten, die hun oplages ermee hoopten op te stuwen.

Dat nepnieuws thans in de schijnwerpers staat, komt doordat Facebook het eind vorig jaar wilde gaan bestrijden. Daarna haalde Donald Trump nepnieuws aan om beschuldigingen te ontkrachten over zijn ´golden shower´ en chantage door de Russen.

Heksen ontmaskeren

Nepnieuws is ideaal voor het zaaien van twijfel, het wekken van verwachtingen en het forceren van verandering. In de middeleeuwen werden er heksen mee ontmaskerd, doorgaans sociaal onwenselijke personen. De nazi’s gebruikten het om joden zwart te maken. Amerika verspreidde in 2003 nepnieuws over massavernietigingswapens als opwarmertje voor de Irakoorlog. Dichter bij huis was de DSB-bank het slachtoffer van nepnieuws over een dreigend faillissement. De bankrun die volgde was DSB te machtig.

Niet alleen booswichten, ook het goede doel maakt dankbaar gebruik van nepnieuws. Klimaatactivisten kondigden het uitsterven aan van de ijsbeer door opwarming van de aarde. Biologen melden echter dat de witte lobbes wel raad weet met een warme globe.

Turkse kerstviering

Vooral autoriteiten en marktleiders zijn vatbaar voor nepnieuws. Afgelopen zomer verbood China het publiceren van nieuws dat circuleert op social media. Het is echter twijfelachtig of nepnieuws zich laat breidelen, want het is vaak ongrijpbaar. Zelfs goede journalisten weten waan niet altijd te scheiden van werkelijkheid, zoals bij de rel over een Turks verbod op kerstviering.

De bekendste vorm van nepnieuws is die van de spijkerharde verzinsels, bijvoorbeeld over #039;s%20teken.htm">duivelaanbidders in het Witte Huis en chemtrails die ons ziek maken. Dit soort nieuws wordt al goed in de gaten gehouden, bijvoorbeeld door de Hoaxwijzer, Factcheck.org en een speciale wikipage. Maar meestal is de leugen toch al ongeloofwaardig.

Dieselgate

Het tweede soort nepnieuws verpakt de leugen in waarheid. Autofabrikanten bijvoorbeeld die betrokken zijn bij dieselgate brachten jarenlang rapporten uit vol waarheden, maar waarin de leugens onherkenbaar vervlochten waren. Effectief, maar riskant. Wie betrapt wordt lijdt kostbare reputatieschade.

De derde variant is nepnieuws light: een vereenvoudiging van de waarheid om boodschappen te verduidelijken. Een voorbeeld is de algemeen geaccepteerde claim dat roken dodelijk is. Dat is een onwaarheid, want van de 3,2 miljoen rokers in ons land blijven er 1,2 miljoen gewoon in leven. Storytelling wemelt vaak van dit soort vertekende waarheden.

Al Gore

Ongeacht de bedoelingen heeft nepnieuws ook positieve effecten. Communicatie wordt er veel effectiever door. Een voorbeeld is de film An Inconveniant Truth van Al Gore, die naast lof ook kritiek kreeg vanwege de vele overdrijvingen. Maar Gore zette de klimaatverandering er wel mee op de kaart. Zonder simplificatie zijn complexe thema’s over bijvoorbeeld privacy, migratie of voedselveiligheid amper te begrijpen.

Leugenvrij snufje

Feit is dat liegen niet ethisch is en soms strafbaar. Maar mensen laten zich meer leiden door visie dan door feiten. Nieuws gebruiken zij vooral om bepaalde keuzes te rechtvaardigen. Als bedrijf bereik je daarom meer met een goede visie en een sterke boodschap dan met informatie alleen. Gebruik feiten om je visie te legitimeren.

Een snufje leugenvrij nepnieuws is soms goed: je wordt beter begrepen, de waarheid fleurt er door op en het is nog lekker ook.

Henk Vlaming is contentstrateeg bij communicatieadviesbureau IvRM.