Communicatie bij Rijksoverheid daalt licht in omvang, de zware ingrepen komen nog

Dat blijkt uit de cijfers die vandaag zijn gepubliceerd door de Rijksoverheid. De afname is vooral ontstaan door vacatures niet meer extern in te vullen en natuurlijk verloop niet op te vangen.

‘Er is een eerste slag geslagen’, zegt Wim van der Weegen, plaatsvervangend voorzitter van de VoorlichtingsRaad (VoRa), het overlegorgaan van de directeuren communicatie van de ministeries. ‘Maar dit was het laaghangende fruit. De komende jaren moet de echte bezuiniging verder worden ingevuld. We hebben een flinke opdracht als communicatiediscipline bij het Rijk.’

Het kabinet heeft de Rijksoverheid de taak meegegeven om 22 procent te bezuinigen. Dit zal voor een groot deel moeten gebeuren door het aantal ambtenaren te verminderen, maar ook door te snijden in de uitgaven, het ‘materiele budget’. Het zwaartepunt van de bezuinigingen ligt op de komende drie jaar.

De bezuinigingen op de directies communicatie hangen af van de departementale taakstellingen die er zijn. Het ministerie van Defensie, waar Van der Weegen zelf werkt, wordt voorlopig ontzien. ‘Er wordt juist extra in Defensie geinvesteerd, en met een reden. Of we heel veel gaan groeien, dat weet ik nog niet, maar we gaan in ieder geval niet terug in omvang.’

Volgens Van der Weegen kijkt het Rijk over de volle breedte naar waar kan er efficiënter worden gewerkt of welke taken misschien niet meer worden uitgevoerd. Het niet de bedoeling dat er in een keer een gehele discipline binnen de overheidscommunicatie wordt weggesneden.

Van der Weegen: ‘In het verleden hebben we dat gezien met bijvoorbeeld interne communicatie. Daar is in de bezuinigingen na de bankencrisis te rigoureus ingegrepen. Je doet je eigen organisatie dan tekort, want er ligt een opdracht om te zorgen dat de departementen veranderen en op een andere manier werken. Dat ondersteun je met interne communicatie. Bovendien heeft het veel moeite gekost om dat weer op te bouwen.’

Wel zal er worden onderzocht welke taken in overheidscommunicatie gebundeld kunnen worden. Als voorbeeld noemt Van der Weegen de omgevingsanalyses, die nu nog op de verschillende ministeries afzonderlijk worden gemaakt. Dat zou ondergebracht kunnen worden in een interdepartementale samenwerking of bijvoorbeeld bij de Dienst Publiek en Communicatie.

In aanloop naar de verkiezingen van 2024 werd de waarde van communicatie bij de Rijkoverheid ter discussie gesteld. Onder anderen voormalig NSC-leider Pieter Omtzigt uitte kritiek op het grote aantal communicatieadviseurs bij de Rijksoverheid die zouden zich voornamelijk bezighouden met het 'verkopen' van beleid in plaats van het ontwikkelen ervan.

Volgens Van der Weegen zijn de vooroordelen die in die discussie een rol speelden inmiddels naar de achtergrond verdwenen. De maatschappelijke behoefte aan communicatie groeit volgens hem, zoals te zien is bij grote vraagstukken als woningbouw en de verdeling van ruimte in Nederland.

Van der Weegen: ‘Zodra beleid mensen direct raakt, willen ze daarover geïnformeerd worden. Ze willen begrijpen wat er speelt, wanneer besluiten worden genomen en hoe ze eventueel hun stem kunnen laten horen. De vraag is dus niet of communicatie waardevol is, maar hoe we die waarde behouden en organiseren met minder mensen.’

Een deel van het werk ligt bij de communicatieafdelingen, maar ook bij beleidsdirecties wordt er veel gecommuniceerd. Dit vraagt om samenwerking binnen de hele Rijksoverheid. ‘We moeten gezamenlijk bekijken hoe we deze opdracht op een slimme, efficiënte manier kunnen uitvoeren. De komende jaren wordt het belangrijk om per project en per beleidskeuze af te wegen: op welke manier communiceren we hierover, en hoeveel inzet is daarvoor nodig?’

Efficiëntie zal zeker een rol spelen, volgens Van der Weegen, maar het is duidelijk dat er grenzen zijn. Een forse vermindering van capaciteit betekent ook dat er harde keuzes gemaakt moeten worden.

Directies bereiden zich daar nu op voor. Er zijn verschillende denkrichtingen, maar het is volgens hem nog te vroeg om te zeggen welke kant het precies opgaat.