Maan verwoordt de crux van de hele #metoo-beweging

[Door Ingrid van Frankenhuyzen]

Ze sneuvelen bij bosjes sinds de door actrice Alyssa Milano geintroduceerde hashtag-actie #metoo: machtige mannen die hun positie en/of beroemdheid misbruikten door grensoverschrijdende handtastelijkheden en zelfs verkrachting.  Van –voor zover bekend- eenmalig (Dustin Hofmann) tot pathologisch systematisch (Harvey Weinstein). 

Dat de beschuldigingen zich in het publieke domein van social media afspelen maakt het nieuw. Het geeft slachtoffers macht zich te uiten en te organiseren maar het polariseert ook. Het mag hier best gezegd worden: met name mannen reageren regelmatig met verwondering en afkeer (‘je mag ook niks meer’ werd tegen mij gezegd in een radio-uitzending over #metoo).

Patronen en reflexen

In de crisiscommunicatie van alle beschuldigden zit een aantal patronen en reflexen. Met name aan het begin van de beschuldigingsgolf was ontkennen de eerste reactie. Donald Trump, Bill Cosby, Harvey Weinstein, dirigent James Levine, theaterschooldirecteur Ruut Weissman en acteur/docent Jappe Claes; de beschuldigingen waren allemaal niet waar. 

Vervolgens kiezen sommigen voor een tegenaanval in de vorm van victim blaming. De schuld ligt bij anderen en niet bij hen. 

Ruut Weissman bijvoorbeeld zegt in De Volkskrant: ‘Ik weet zeker dat de mensen die jullie gesproken hebben niet de mensen zijn die succes hebben gehad’. 

Jappe Claes zegt over oud-leerling Cat Smits: ‘Cats Smits was een problematisch meisje’. Let ook op het woord meisje en niet vrouw. 

De Amerikaanse Republikein en rechter Ray Moore –beschuldigd van misbruik met minderjarige meisjes- doet evenzeer aan victim blaming door het tegelijkertijd als een politieke manoeuvre af te doen. Moore: ‘If you are a liberal and hate Judge Moore, apparently he groped you. If you are a conservative and love Judge Moore, you know these allegations are a political farce.’

Met name in de huidige Amerikaanse politiek is de reflex ook de schuld bij de media te leggen. In Trump-tijden wordt alles geframed tot fake news en als je dat maar vaak genoeg roept, blijft dat frame bij een groot deel van het publiek hangen. 

Gelukkig prikte de onafhankelijke journalistiek er doorheen toen ene Jaime Philips zich bij de Wasghinton Post voordeed als slachtoffer van Roy Moore. Ze bleek op jacht naar kennis over andere slachtoffers om hen in diskrediet te kunnen brengen. 

Het geeft aan hoe ver sommigen gaan om de media te beschuldigen.  Diskwalificatie van ‘de ander’ is met andere woorden in de rechtspraak een evergreen en nu in de politiek van Amerika een nieuwe werkelijkheid aan het worden. Als je de ander weet te framen tot minderwaardig en ongeloofwaardig is het bagatelliseren van je wangedrag geslaagd. 

Niet voor niets huurde Weinstein detectives, advocaten en pr-bureaus in om aan ‘karaktermoord’ te doen. Is het toeval dat zijn grootste tegenstander, actrice Rose McGowan die Weinstein van verkrachting beschuldigt, nu bij een vliegveldcontrole wordt betrapt op sporen van cocaine in haar koffer? 

Weinsteins aanvankelijke ontkenning framede en bagatelliseerde hij overigens toen hij, op straat reageerde met ‘I’ve been good’. Hij verdiende een tweede kans zei hij. Zo erg was het allemaal niet.  

Framing tot het minimum dus. In woordkeuze van andere daders komt dat neer op: niet aanranding of seksueel grensoverschrijdend gedrag maar ‘te vrijpostig’ of ‘warm en lichamelijk zijn’, ‘ik ben wie ik ben’ (of: ‘that’s not who I am’), ‘speelse flirterige sms’, ‘was een ander tijdperk’, ‘geen herinnering aan’,  ‘was eenmalig’.

De reflex van de Belgische Matthijs van Nieuwkerk, Bart de Pauw,  was zichzelf als slachtoffer van de #metoo-beweging te afficheren. Hij huurde een PR-bureau in en ging in de aanval met een zelf gemaakt filmpje want stealing thunder, het zelf als eerste brengen van slecht nieuws leek een meesterzet. Hij ontkende, hij was de onschuld zelve, het slachtoffer. 

Het was aanvankelijk heel effectief, het publiek  schaarde zich en masse achter de geliefde Belg. Toen er kort daarop meer bekend werd, sloeg hij aan het bagatelliseren. Ja, hij had wel eens in een dronken bui een ‘flirterige’ sms verstuurd aan een vrouw (‘dat doet iedereen toch wel eens’) terwijl het om pornografische inhoud ging. 

Hij verklaarde later tot inzicht te zijn gekomen dat zijn ‘speelse’ manier van omgaan met vrouwen wel eens intimiderend ZOU HEBBEN kunnen werken.  Als je het klein maakt is het minder erg. Zelfs al je bekent.

Na de eerste ontkenningsgolf kwamen, al dan niet schoorvoetend de eerste bekentenissen. Kevin Spacey deed het voorwaardelijk: hij herinnerde zich de specifieke aanranding van destijds met minderjarige acteur Anthony Rapp niet, maar hij kon zich wel voorstellen dat ie zich destijds slecht gedragen zou kunnen hebben. 

Hij was bovendien een van de eersten die empathie toonde door te zeggen dat het voor Rapp vreselijk moet zijn geweest om zolang te hebben gezwegen. Oprecht of niet, hij denkt aan het slachtoffer. Ontkennen maakte plaats voor voorwaardelijkheid: ik herinner me het niet maar het zou kunnen.

Naast een soort voorwaardelijke bekentenis is de volledige bekentenis de uitzondering: niet proactief maar reactief gaf komiek Louis C.K. diens wangedrag en machtsmisbruik volledig toe. Ook de Britse staatssecretaris van defensie, Michael Fallon gaf volmondig toe en trad af. 

De #metoo-ophef heeft organisaties min of meer gedwongen hun moraal op te krikken. Tripadvisor ging door de massale online ophef eindelijk door de knieën door toe te geven dat er een recensie herhaaldelijk ‘ongeplaatst’ was gemaakt na herhaaldelijke medling van een vrouw die had geschreven verkracht te zijn door een bewaker in een Mexicaans hotel. 

Grote tv-zenders nemen afstand van hun mannelijke sterren die zich misdragen.  Hun ‘Ich habe es nicht gewusst’ zoals in de ontkennende communicatiestrategie van Kemna Casting (casting directeur Job Gosschalk zou alleen gehandeld hebben zonder hun weten),  is er niet geloofwaardiger op geworden. 

De laatste ontwikkeling in de #metoo-affaires is het ‘geintje’ van Radio 538 –dj Frank Dane die 3 weken geleden zangeres Maan tijdens een live optreden verraste met een naakte man die voor haar ogen op en neer sprong.  

Dane begon zijn excuses met het bagatelliseren ‘we halen altijd geintjes en pranks uit met bijvoorbeeld een omgezaagde boom’, vervolgde met de verklaring wat hij nadat hij zag dat het niet volgens plan liep (‘ik ben naar je toegelopen’) en dat hij hoopte vriendjes te kunnen blijven. 

Daarin gaat het om hem. Hij bood uitgebreid zijn excuses aan maar slimmer was geweest te beginnen met empathie. En voor 538 zelf was het op zijn plaats geweest een statement af te geven en afstand te doen van grensoverschrijdend gedrag.

 
Maan verwoordde de crux in de hele #metoo-beweging: de onveiligheid in situaties waarin een ander de macht heeft en die (seksueel) misbruikt.  Dat slachtoffers nu online hun eigen macht kunnen organiseren brengt hopelijk maatschappelijke verandering tot stand. 

Ingrid van Frankenhuyzen is oproichter en directeur van Communisenso.

Foto: ANP KIPPA JEROEN JUMELET