Rosa en Clara zijn op weg naar een bruiloft in Palermo. Het is snikheet. Op een smal weggetje komt het lesbische stel klem te staan tegenover een kleine Fiat met daarin een grote lokale familie (inclusief jengelende kinderen) met de oma achter het stuur. Beide auto’s vertikken het om voor de ander achteruit te rijden en in no-time groeit de ontstane patstelling uit tot een ware volksopstand. Iedereen in de wijk bemoeit zich ermee, er vallen rake klappen en bij het invallen van de avond, staan de koppige bestuursters nog steeds lijnrecht tegenover elkaar.
Dit is het verhaal van de film Una via a Palermo over vrouwen die de baas zijn over het stuur en mannen de tweede viool laten spelen. Het is bovenal een mooi staaltje wij-zij denken (ingroup-outgroup) denken: anderen als anders en vreemd beschouwen en buiten de groep laten vallen.
Dit wij-zij denken uit deze prachtige maar ook hilarische film, doet denken aan Asterix, die Romeinen, Corsicanen, Belgen, Sicilianen en Hispaniers klakkeloos bestempelt als raar. „Rare jongens die Romeinen (sono pazzi questi Romani).’ Het doet ook denken aan mensen uit mijn dorp. 'Bart, daar heb je een handleiding voor nodig, loopt marathons en draait metal, wat een vreemde combinatie.’ ‘Vreemde vogel die Alwin, drinkt dure wijn, luistert Bach en elke donderdag gaat ie kickboksen.’ ‘Wat een mafketel, hij is even fanatiek bij Oranje als bij de Duitsers.’
Waar komen deze hardnekkige denkpatronen toch vandaan? En wat kunnen we ermee bij klanten en organisaties?
Stereotyperingen en vooroordelen zijn niet altijd verkeerd. Ze hebben ook een evolutionaire functie. We moeten alert zijn op vijanden om ons potje eten en kinderen te beschermen. Het is op zich wel gezond. Maar het slaat meestal door. Het polariseert te snel. Plots is de ander de oorzaak van wat fout gaat en dus een tegenstander. Zo krijg je een impasse waarbij elke groep de verantwoordelijkheid bij de ander legt.
Extreem gesteld: het wij-zij denken leidt incidenteel tot genociden. Abram de Swaan, een vooraanstaand Nederlands socioloog, liet in zijn meeste recente boek Compartimenten van vernietiging zien dat mensen eerst andere groepen compartimentaliseren of inkapselen. Men start altijd bewust met een andere groep uit te sluiten. Eerst in de beeldvorming, daarna in de media en vervolgens in het dagelijkse leven. Een volgende stap in dit genocide-proces is geweld en/of vernietiging. Kijk maar naar het journaal en de uitwassen van het wij-zij denken wordt gelijk duidelijk, of het nu de Koerden of de Palestijnen zijn.
Waarom zetten wij anderen zo snel weg?
- Het is veilig: door anderen weg te zetten hebben we ineens een sociale identiteit, we horen ergens bij;
- We missen blijkbaar persoonlijkheid om een brug te slaan naar de anderen;
- Het is prettig om eigen normen te hebben waarmee we anderen tegen het licht kunnen houden;
- Het schept orde in de chaotische wereld.
In het blue-eyed/brown-eyed experiment van Jane Elliot uit de jaren 60 kun je zien hoe snel kinderen discrimineren. Slechts een paar stereotyperende berichten die ze hoorden over bijvoorbeeld kinderen met blauwe ogen. In 2013 is dit experiment met volwassenen herhaald in het grote BNN racisme experiment. Eerst krijgen de mensen te horen dat de anders-ogigen andere karaktertrekken hebben. Daarna worden ze gebrainwasht om de anderen inferieur te gaan vinden. Een volgende stap is om ze definitief weg te zetten en ze ook zo te benaderen.
Kortom, wij zoeken altijd eerst naar gemeenschappelijke kenmerken van mensen die naast ons staan. We zien vervolgens de verschillen sneller met anderen en plaatsen deze in een aparte groep. Romeinen met een helm, een overbuurman die vissen kweekt; we snappen hen niet, zetten ze weg als anders en veroordelen hen uiteindelijk.
Deel 2 van dit tweeluik gaat over het (vermijden van) wij-zij denken op het werk.
Ron Jacobs is gedragsconsultant en publiceert, geeft advies, traint en coacht op het gebied van communicatie, management en psychologie. Hij is tevens auteur van het boek Ik zie ik zie wat jij niet zegt.
Plaats als eerste een reactie
Ook een reactie plaatsen? Word lid van Adformatie!