Stemrecht?

Michel Rorai van weblog Boek 9 en merkenbureau Novagraaf: Hoe vaak horen we niet commercials waarin imitatie-stemmen van bekende Nederlanders worden gebruikt?
Cruyff, Beatrix, Balkenende etc. etc.. Kunnen deze personen, die kennelijk zelf niet mee wensten te werken aan de commercial, hier wat tegen beginnen?

Zanger Tom Waits is het in Spanje wel gelukt. Hij verzette zich onlangs met succes tegen een immitatie van zijn stem in een commercial. De Spaanse rechter verbood autofabrikant VAESA (Volkswagen/Audi) een imitatie van de kenmerkende rauwe, hese stem van Waits in haar commercials te gebruiken. Eerder al had Waits geweigerd om mee te werken aan de commercials van VAESA.

De Spaanse rechtbank oordeelde volgens een persbericht van Waits dat VAESA inbreuk maakte op de persoonlijkheidsrechten van Waits.

Het zou de eerste keer zijn dat een dergelijke beroep op persoonlijkheidsrechten mbt de stem van een artiest in Spanje is aangenomen. In Duitsland loopt nog een procedure van Waits tegen General Motors.

Ik betwijfel zeer of Waits in Nederland hetzelfde voor elkaar gekregen zou hebben. We kennen in onze Auteurswet wel persoonlijkheidsrechten, waaronder het portretrecht, maar dat ziet niet op de stem van een persoon.

Met een beroep op je persoonlijkheidsrecht kan je bijvoorbeeld voorkomen dat iemand een auteursrechtelijk werk van jou wijzigt of aantast. Zo kan een schilder voorkomen dat iemand die zijn schilderij koopt, daar eigenhandig wat andere kleuren op gaat aanbrengen.

Het portretrecht ziet, zoals de naam al zegt, uitsluitend op het gelaat van een persoon. Zo is het is niet toegestaan iemands portret zonder toestemming in een reclamecampagne te gebruiken. Deze bescherming is echter alleen beperkt tot het portret en ziet niet op de stem.

Is de stem dan misschien via het merkenrecht te beschermen? Ik vrees voor Beroemdheden (of beter: personen met een Beroemde Stem) dat dit niet mogelijk is. Een merk moet namelijk, om geregistreerd te worden, "voor grafische voorstelling vatbaar zijn". Iedereen moet namelijk uit het merkenregister kunnen afleiden welk recht er geclaimd wordt. Zo werd tot nog toe het karakteristieke motorgeluid van Harley Davidson als merk geweigerd.

Het enkele gebruik van een imitatie van iemands stem zal dus geen inbreuk te maken op enig intellectueel eigendomsrecht. Wel lijkt het me dat degene die geïmiteerd wordt een beroep zou kunnen doen op de algemene 'onrechtmatige daad'-regeling, maar in dat geval moeten er wel bijkomende omstandigheden zijn die het gebruik (dat in principe toegestaan is) onrechtmatig maken. Denk bijvoorbeeld aan een Johan Cruyff-imitatie die in een commercial discriminerende leuzen roept.

Nu het onwaarschijnlijk is dat een reclamebureau ooit met een dergelijke reclame op de markt komt, is de kans klein dat de Cruyffs en Beatrixen in ons land tegen hun stem-imitatoren in reclames op kunnen treden.