Onzichtbare burgemeesters maken meeste kans te sneuvelen na een crisis

Leiderschap en vooral zichtbaar aanwezig zijn. Dat is waar een burgemeester tijdens en na een (bijna) ramp op wordt afgerekend. Meestal gaat dat goed: slechts vier burgervaders hoefden de laatste 15 jaar af te treden na een calamiteit.

Succes en falen

Dat stelt bestuurskundige en promovendus Aart Resoort in zijn vorige week verschenen proefschrift ‘De positie van burgemeesters bij calamiteiten’. Hierin onderzocht hij 18 calamiteiten, waarvan de helft op het gebied van openbare orde en de andere helft op het gebied van veiligheid lagen. Hij ging na welke factoren het succes of het falen van een burgemeester tijdens een calamiteit bepalen. 

Calamiteit niet grootste bananenschil 

Wat hem opviel tijdens zijn onderzoek was dat een calamiteit niet de grootste banenschil is voor een burgemeester. ‘In totaal stapten er tussen 2000 en 2011 73 burgemeesters onvrijwillig op. Vier van hen deden dat dus na een grote brand, explosie of grootscheepse rellen. Dat is iets meer dan 5 procent’.

Resoort richtte zijn onderzoek (mede)op hen en somt het rijtje calamiteiten dat aan een burgemeester het hoofd kostte moeiteloos op: Facebook-rellen in haaren; chemische brand in Moerdijk; celbrand op Schiphol en de cafébrand in Volendam. Het aftreden van burgemeester Hertog van Haarlem na de schipholbrand is in dit rijtje volgens Resoort a-typisch: ‘die kreeg achteraf nauwelijks verwijten, maar toen er twee ministers aftraden kon hij moeilijk blijven zitten’. 

Weifelend en onzichtbaar 

Grootste steen des aanstoots in de andere drie gevallen was dat de burgervader niet voldoende zichtbaar was en/of te weifelend optrad. ‘Het gevaar werd niet door iedereen op tijd ingeschat, men kwam voor de camera onzeker over of toonde te weinig leiderschap.’ Het is deze combinatie die een burgemeester carrière maar al te makkelijk kan breken. ‘Zeker als dan ook nog de indruk ontstaat dat hij weinig aanwezig is en weinig betrokken, dan stapelt de kritiek zich na afloop hoog op.’ 

Stress-bestendigheid verreist 

Nu wordt er volgens de promovendus ook nogal wat van de eerste burger verwacht in tijden van een lokale rampspoed. ‘Hij of zij moet onder stress daadkrachtig handelen maar tegelijkertijd ook empatisch overkomen. Daarbij moet de burgemeester als eerst verantwoordelijke voor de openbare orde en veiligheid ook nog leiderschap tonen in de driehoek en adequaat de pers te woord staan. De opkomst van sociale media en de bijbehorende geruchtenstroom maken dat laatste overigens steeds lastiger.’ 

Delegeer jezelf niet uit beeld 

Niet iedereen beschikt over al deze eigenschappen en dus kan het volgens Resoort verstandig zijn om bepaalde taken te delegeren. Maar zorg daarbij wel dat je zichtbaar blijft voor bevolking, hulpverleners en politie. ‘Neem de leiding, ga voorop in de strijd, dat is wat mensen van je verwachten. Een burgemeester mag zich niet onzichtbaar maken tijdens een crisis’. Een burgemeester die dat wel doet loopt de kans dat het beeld van weinig betrokkenheid blijft hangen. Hij wordt niet onmiddellijk weggestuurd, maar zijn loopbaan kan uiteindelijk wel degelijk in gevaar komen. 

'Ik ben er niet'

En passant komen de oud-burgemeesters van Groningen en van Utrecht in het gesprek met Resoort aan de orde, respectievelijk Rehwinkel en Wolfsen. Beiden lieten zich bij diverse kleine en grote calamiteiten niet al te nadrukkelijk zien, hetgeen tot ernstige imagoschade en indirect tot hun vertrek leidde.

Maar het kan altijd erger, zo leerde Resoort uit zijn onderzoek: zoals de burgemeester die tijdens de bijna-watersnood in Gelderland gewoon thuis bleef zitten met de woorden 'Ik ben er niet, je kunt me bellen als er iets is'. De enige die belde was de commissaris van de koningin met de boodschap dat de man uit zijn ambt was gezet.

CV 
Resoort is gepensioneerd bestuurder, was jarenlang lid van provinciale staten in Limburg en is tot de komende waterschap verkiezingen nog lid van het algemeen bestuur van Waterschap Roer en Maas. Hij promoveerde aan de Open Universiteit.

Door: Binnenlands Bestuur, Gert van Wijland