In den beginne was er…

Of het beeld niet ouder is dan het woord, was de reactie op mijn bijdrage ‘beelddenken’ http://www.molblog.nl/bericht/beelddenken/. Nee, het beeld is niet ouder dan het woord.
Het beeld is ouder dan het geschreven woord, maar niet dan het gespróken woord.
Denk aan een stel holbewoners voor die met elkaar willen communiceren. Klanken waren hiervoor lange tijd voldoende. “Geef me nog een stuk hertebout!’ is een boodschap die je kunt overbrengen met een grom en een gebaar. Hiervoor was het wel nodig elkaar te kunnen zien.
Meer complexe boodschappen vereisen meer complexe communicatievormen: “Ga je nu al op jacht of kun je nog even voor de holbewonerbaby zorgen? “ Hiervoor werd taal uitgevonden. Taal is eigenlijk niets anders dan de afspraken binnen een (sub)cultuur om een bepaalde klankcombinatie te koppelen aan een bepaald voorwerp of betekenis. Erg handig, want op deze manier kun je communiceren over dingen die er tijdelijk niet zijn –voedsel of regen om maar wat te noemen- en die je dus even niet kunt aanwijzen. Ook emoties laten zich dan benoemen. En ook kun je communiceren zonder dat je elkaar ziet. “Dat everzwijn gaat de kant van het bos op!”

Over het ontstaan van afbeeldingen
De oudste afbeeldingen gemaakt door mensenhanden dateren van 70.000 jaar geleden. Het zijn afbeeldingen van dieren en van man- en vrouwtekens. Waarom ontwikkelde de mens naast taal en gebaren ook beeldcommunicatie? De afbeeldingen van grote dieren zijn waarschijnlijk terug te voeren op bezweringsrituelen die bij de jacht horen. Als je een dier hebt afgebeeld, heb je het als het ware al een beetje binnen je bereik. Je beteugelt er je angst mee, of voedt hem juist, en je toont er je trots mee als je hem daadwerkelijk gevangen hebt. Je betoont eer aan de dood of het grote dier, of probeert ze te bezweren. Je verbeeldt de vruchtbaarheid van de mens en de aarde met man- en vrouwtekens in de hoop op een goede rijke tijd.
Recent onderzoek heeft aangetoond dat het klimaat ook grote invloed heeft gehad op het ontstaan van de tekeningen. Zo kenden de Stillbay en Howieson Poortculturen in Zuid-Afrika een grote fase van creatieve expressie tijdens periodes van heftige regenval. Een oerbewoner variant van poppetjes tekenen op het raam als het de hele dag regent… De grotere regenval leidde vervolgens tot meer beschikbaar voedsel en een grotere bevolking. Een grotere bevolking leidde tot meer uitwisselingen van ideeën en dat gebeurde onder andere in significant meer tekeningen.

Regentijd
Dit is natuurlijk de geschiedenis van de beeldcultuur in een notendop. Maar eigenlijk is er weinig veranderd. We gebruiken beeld nog steeds om onze angsten te bezweren, om dingen of personen te vereren, om onze trots uit te drukken en om creatief te zijn. Kijk maar eens met die ogen naar facebookbijdragen, pinterestboards en advertenties. Eigenlijk zitten we nu met zijn allen in een tijd van grote regen, die straks zijn vruchten gaat afwerpen. Ondertussen produceren we afbeeldingen.
Onze media zijn andere dan die van de cro-magnonmens, maar qua inborst lijken we nog steeds heel erg op elkaar…

Nanon Soeters is trendwatcher bij ROZENBROOD | Picturing the future
www.rozenbrood.nl
Afbeelding: Aspberget rock carving Wikimedia Commons