Wat Wilders, Trump en Denk zeggen over de pers is levensgevaarlijk

[door Jan Driessen]

‘Als ik heel eerlijk ben, kan het me eigenlijk niet zo heel veel schelen wat er morgen allemaal over mij in de kranten staat,’ zo beëindigde premier Mark Rutte zijn door vriend en vijand gewaardeerde optreden tijdens het eerste Nederlandse Correspondents’ Dinner. ‘Wat veel belangrijker is, is dat we leven in een vrij land, waar alle verschillende krantenkoppen naast elkaar kunnen bestaan. Dat moeten we koesteren,’ aldus Rutte.

Dictators

De afgelopen 25 jaar dachten veel leiders, ceo’s, van toonaangevende bedrijven daar helaas compleet anders over. Die raakten niet zelden tot op het bot gepikeerd als er eens persoonlijke kritiek over hen in de krant te lezen viel. Een vervelend verhaal over het bedrijf of hun producten vonden ze erg, maar kritiek op de leider zelf was voor hen onduldbaar. Zeker de ceo’s die al wat langer aan de macht waren, regeerden en reageerden nog te vaak zoals dictators dat doen. Nauwelijks weersproken en zelden of nooit bekritiseerd waren ze maar met één ding bezig: hun eigen toppositie bestendigen.

Op de zwarte lijst

Als een kritische journalist daar dan dwars doorheen prikte, was Leiden in last. Dan kwam die journalist ‘er nooit meer in’. Dan werd de hoofdredactie tot de orde geroepen. Werd er gedreigd met een advertentieboycot. Of kwam zijn medium op de zwarte lijst. Het kostte de afdelingen Communicatie dan weer heel wat tijd en inspanning om de verontwaardigde directeur te overtuigen van de waarde van onafhankelijke journalistiek. En van het toch veelzeggende verschil tussen de terecht kritische journalist en een meegaande medewerker van het eigen personeelsblad.

Donald Trump

Diezelfde onvolwassen en vooringenomen houding ten aanzien van kritische journalistiek zie je echter vandaag de dag nog altijd bij populistische politieke partijen. Ook daar is de leider vaak onweersproken. Donald Trump ontstak in woede na een kritische uitzending van Fox. De betreffende presentatrice werd maandenlang in de ban gedaan. Geert Wilders heeft een uitgesproken hekel aan de vrije pers: ‘Laat ze allemaal de rambam krijgen!’ En ook het populistische Denk doet driftig en verontwaardigd mee. De journalistiek zou als ‘collectief machtsbolwerk de waarheid willen achterhouden’ en opereren als ‘Poortwachters van de gevestigde orde.’

Denk

Er is de afgelopen dagen wat lacherig en relativerend op Denk gereageerd. Maar die uitlatingen zijn in potentie echt levensgevaarlijk. Trump is nog maar één persoon verwijderd van de machtigste baan van de wereld. Wilders heeft virtueel de grootste partij. En ook Denk kan zomaar een factor van belang worden.

Overdreven angstverhalen

Populisten spreken de teleurgestelden aan op hun basale emoties. Met gemakkelijke beeldspraak, overdreven angstverhalen en aansprekende maar weinig realistische oplossingen. Populisten kunnen geen echt onafhankelijke en kwalitatieve pers gebruiken, omdat die hun lege en niet onderbouwde stellingen direct doorprikken.

Alles moet deugen

Veel ceo’s hebben de laatste jaren hardhandig geleerd (en een enkeling is daar helaas nog steeds mee bezig) dat hun ‘license to operate’ in deze extreem open, kritische en vrije maatschappij veel lastiger is dan voorheen. Alles moet deugen! Alles moet op de voorpagina van de Telegraaf uitlegbaar en verdedigbaar zijn. Bestuursvoorzitters worden tegenwoordig uitgekozen op hun communicatieve kwaliteiten. Leiders die de kritische vragen niet aankunnen, zijn het tegenwoordig niet waard om leider te zijn. De kritische journalistiek heeft corporate Nederland verantwoordelijker gemaakt. Bedrijven zijn door die volledige openheid en die harde aanvallen intrinsiek en structureel beter geworden.

Hilarisch maar gevaarlijk

Waarom lukt het diezelfde journalistiek dan niet om de populistische partijen kritisch aan te pakken? Gek genoeg maakt die door hen zwaar bekritiseerde journalistiek deze populistische politici juist groot. Elke idiote opmerking van Trump bereikt de voorpagina’s, elke tweet van Wilders het NOS-journaal en de hilarische maar gevaarlijke opmerkingen van Denk kunnen dankzij de bereidwillige journalistiek ook niemand in Nederland ontgaan zijn. Wanneer dringt ook hier het verantwoordelijkheidsbesef door dat journalistiek geen doorgeefluik van idiote en boute uitspraken is?

Totale persvrijheid

Als de journalistiek in staat is geweest de soms rigide zelfoverschatting van traditionele ceo’s aan te pakken, moet dat bij types als Geert Wilders en Tuhanan Kuzu toch ook kunnen lukken. Democratische vrijheid is alleen mogelijk bij totale persvrijheid. Die vrijheid laten we ons niet afpakken!

Onbekritiseerd groot maken

Of, zoals Mark Rutte het zo mooi verwoordde: ‘Jullie mogen 365 dagen van het jaar over mij schrijven wat jullie willen, in alle vrijheid zoals dat hoort. En die vrijheid kan niet zonder persvrijheid!’

Journalisten, neem daarom je verantwoordelijkheid en stop het vrijwel onbekritiseerd groot maken van niet alleen schreeuwende maar ook gevaarlijke demagogen.

Jan Driessen, Q&A | Communicatie