De kabinetsformatie is saai, en dat is maar goed ook

[Door Marco Doeser]

‘Het boemeltje naar het torentje’ kopte het AD met gevoel voor metrum. Veel scherper werden de journalistieke beschouwingen niet. En zelfs in de Tweede Kamer, normaal toch de plek der verantwoording, raakten de critici verdwaald in dichte mist. Je kunt het saai en onbevredigend noemen. Maar wie de dynamiek van de complexe onderhandeling kent, weet dat het eigenlijk niet anders kan.

Dat de programmatische verschillen groot waren, wisten alle betrokkenen op voorhand. Die waren immers al breed uitgemeten in de verkiezingsstrijd. Dat hoeft geen probleem te zijn, mits de informateur stevig regie voert op wat misschien wel de belangrijkste vaardigheid is van onderhandelingspartijen: het explorerend vermogen. Strijdlust, standpunten en principes dienen plaats te maken voor de bereidheid om zoveel mogelijk opties te verkennen en de wil om er samen uit te komen.

Flexibilteitsdilemma

Dit flexibilteitsdilemma vraagt van de partijen enige psychologische lenigheid. Ook nodig is voldoende mandaat van de achterban, om te voorkomen dat je sneuvelt door friendly fire als je de verdedigende stellingen verlaat. Hier begint het tactisch spel; wordt er gewikt en gewogen. Van wie ben ik afhankelijk en wie is er afhankelijk van mij? Hoe ga ik met de machtsverhoudingen om? Waar houd ik principieel aan vast waar geef ik toe? En wat is mijn positie als ik geen onderhandelingsresultaat boek?

Dynamiek

Een goede bemiddelaar kent deze dynamiek en creëert de voorwaarden om dit spel succesvol te kunnen spelen:

Vertrouwelijkheid

What happens in the room, stays in the room. Alleen dan zijn partijen bereid zich kwetsbaar op te stellen en te bewegen in de richting van de ander. Men moet zonder gezichtsverlies kunnen geven en nemen, totdat de handtekeningen staan. Met respect voor kiezer en Kamer: deze afspraak is in beton gegoten.

Goede werkrelaties

Het credo is simpel: hard op de inhoud, zacht op de persoon. Er mag met argumenten, meningen en feiten gestreden worden om elke vierkante centimeter. Maar altijd met respect, en als het even kan, met sympathie voor en vertrouwen in de ander. De bemiddelaar werkt voortdurend aan het onderhandelingsklimaat. Als het vertrouwen ontbreekt, wordt elke complexe onderhandeling een mission impossible. Het uitsluiten van partijen gebeurt vaker door persoonlijke antipathieën dan om inhoudelijke redenen.

Neem de tijd

Het is verleidelijk om de onderhandelingen te starten met belangrijke onderwerpen waar de verschillen het grootst zijn. Dan weet iedereen snel waar-ie aan toe is en kan men tempo maken. Wouter Bos en Henk Kamp kozen voor deze strategie bij de formatie van het huidige kabinet Rutte en deden er nog een schepje bovenop: ze lieten VVD en PvdA uitruilen op de belangrijke beleidsterreinen. U kent het resultaat. Het werd een slagvaardig kabinet, dat zeker, maar ook een regeerakkoord waarin partijprogramma’s zo weinig geïntegreerd waren, dat de kiezer gemakkelijk een zondebok kon aanwijzen en de meest kwetsbare van de twee genadeloos afserveerde.

De tijd biedt mogelijkheden om te exploreren en ideeën te vervlechten. Door te praten over alternatieve wegen om visies, doelen en belangen bij elkaar te brengen en weg te blijven van polariserende standpunten.

Vergroot de koek

Door de onderhandelingsagenda eerst in de volle breedte door te nemen en partijen niet de ruimte te geven om zich diep in te graven in hun standpunten, vergroot een bemiddelaar het speelveld en daarmee de onderhandelingsruimte. Zo’n package deal geeft bovendien de mogelijkheid om te werken aan slimme combinaties met wederzijdse voordelen.

Wat-nu-moment

Voor sommigen is de impasse het ultieme ongemak; het voelt vervelend als je moet toegeven dat je er samen niet uitkomt. Althans voorlopig. Voor de ervaren onderhandelaar is de impasse niets meer dan een volgende fase in de onderhandelingen. Je zou dit het ‘wat-nu-moment’ kunnen noemen. Een moment waarop maximale creativiteit en flexibiliteit gevraagd wordt om (‘toch nog’) tot oplossingen te komen. Een impasse hoeft dus niets te zeggen over het uiteindelijke onderhandelingsresultaat.

Saai

Wie de huidige kabinetsformatie op z’n merites bekijkt, ziet een onderhandelingsproces zoals er velen zijn. Spannend voor de insiders, saai voor de buitenwacht. Ik vrees dat we het er voorlopig mee zullen moeten doen.

Marco Doeser is mediator en specialist op het gebied van dialoog, weerstanden en conflictcommunicatie. Hij is als associate verbonden aan MSLGROUP.

FOTO: ANP/Bart Maat