"In Communicatie nr. 12 beschuldigt onderzoeksjournalist Ton van der Ham (Zembla) de Haagse ministeries ervan dat zij het televisieprogramma Zembla buiten de deur houden. De ministeries zouden niet meewerken omdat zij slechte ervaringen met het programma hebben, zonder dat te onderbouwen. Het zijn stellige beweringen die niet kloppen.
Van der Ham haalt uit naar de ministeries, maar slaat mis. Hij noemt zijn uitzending over vreemdelingendetentie van januari 2012 als voorbeeld waarbij de luiken op de ministeries dicht gingen. Maar voor die uitzending hebben de ministeries van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en van Justitie juist heel veel informatie en antwoorden geleverd op vragen van Zembla. Computers hebben gerateld en dossiers werden gelicht bij de twee ministeries, de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), de Dienst Terugkeer en Vertrek (DT&V) en de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI). Allemaal om Zembla van antwoorden en cijfers te voorzien.
Van der Ham is ook abuis bij een tweede voorbeeld dat hij noemt. De Nationale Politie was bereid een reactie te geven - zelfs op camera - over landbouwgif, voor zover de politie daarover gaat. Maar onder het motto 'alleen praten als je er zelf over gaat' wilde de politie uiteraard geen antwoord geven op vragen over aspecten waarvoor andere partijen als eerste verantwoordelijk zijn.
Slechte ervaring met konijn uit de hoed
In de uitzending over vreemdelingendetentie kwam er geen minister (Leers, Immigratie en Asiel), staatssecretaris (Teeven, Justitie) of ambtenaar (IND, DT&V of DJI) voor de camera. Daar waren verschillende redenen voor, één ervan was inderdaad een eerdere slechte ervaring met Zembla. Maar anders dan Van der Ham stelt, gaat het niet om een vage notie zonder onderbouwing.
In september 2009 ging Zembla over C2000, het mobiele communicatiesysteem van politie, brandweer en ambulances. Tijdens de opname van het interview met directeur-generaal Dick Schoof kwam interviewer Erwin Otten plotsklaps met een konijn uit de hoge hoed. Een (nog) niet geplaatste C2000-zendmast in de dorpskern van Hoek van Holland zou bepalend zijn geweest voor het verloop van de rellen op het strand, kilometers verderop. De details daarover zaten uiteraard in de archieven van het ministerie, maar die informatie had Dick Schoof niet paraat. Hij moest daardoor een antwoord schuldig blijven; zijn zwijgen haalde ook de uitzending.
Snel na het interview werd duidelijk dat de ontbrekende mast in het dorp geen enkel verband hield met C2000-problemen op het strand. Dat is Zembla toen ook gemeld. Toch suggereerde Zembla in de uitzending een oorzakelijk verband met de rellen op het strand waarbij door pistoolschoten van de politie een dodelijk slachtoffer viel.
BZK noemde dit overduidelijke en schokkende voorbeeld tegenover Van der Ham in de aanloop naar het programma over vreemdelingendetentie, om duidelijk te maken dat we niet opnieuw een 'konijn uit de hoed' wilden. Zijn reactie had dezelfde vaagheid die hij de ministeries nu verwijt: 'dat was destijds een collega, dat weet ik niet precies'.
Beeldtaal
Zembla is een televisieprogramma dat het moet hebben van beeld, liefst in de vorm van interviews. Zoals Van der Ham altijd zegt: Zembla heeft geen voorleesmoeder in dienst om mailtjes en brieven van ministeries voor te lezen.
Natuurlijk houden ministeries - als het even kan - rekening met de vorm van het medium: voor radio dus liefst een stem, voor televisie een 'pratend hoofd'. Maar dat kan niet altijd en is ook niet altijd nodig. Waar de radio het echt moeilijk heeft zonder geluid, kan de televisie het verhaal altijd nog vertellen met (archief)materiaal van gebouwen of personen, het in beeld brengen van originele brieven of mailtjes, geduid met teksten op kaart of met voice-overs. Met de tips van de ministeries is Zembla daar ook prima in geslaagd in de uitzending over vreemdelingendetentie: het standpunt van minister Leers en staatssecretaris Teeven werd uitstekend in beeld gebracht.
Treffend over het belang van beeldtaal zijn de passages (blz. 216) in het boek van Ton van der Ham en Manon Blaas over hun eerste, afgekeurde montage van De Verzuimpolitie: 'we hadden het misschien minder mooi moeten filmen' (...) 'we kunnen het niet lelijker maken dan het is'.
Is het zo gek dat voorlichters hun bazen niet graag overleveren aan interviewers en cameramensen met dat soort bedoelingen?
Wederzijds vertrouwen
Als een journalist een vraag stelt, hoort de overheid te antwoorden. Of als dat (nog) niet kan, daar een uitleg over te geven. Het helpt daarbij als er wederzijds begrip is voor elkaars rol, functie en positie. Scherp gesteld: de overheid mag een journalist niet om de tuin leiden, omgekeerd moet een journalist de overheid niet in het pak naaien.
Als er wederzijds vertrouwen is in elkaars goede bedoelingen, met respect voor de feiten en voor elkaars verschillende positie, allebei met open vizier, gaat het meestal wel goed. Hopelijk in de toekomst ook tussen ministeries en Zembla."
Sicco Louw, directeur Communicatie ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
Frank Wassenaar, woordvoerder ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
Het artikel met Ton van der Ham: http://www.adfogroep.nl/files/22-25_ZEMBLA.pdf
Plaats als eerste een reactie
Ook een reactie plaatsen? Word lid van Adformatie!