Vanuit de gedachte dat de creatieve industrie wel eens nuttige bijdragen zou kunnen leveren aan het oplossen van maatschappelijke problemen, zoals het terugdringen van sluimerende conflicten en polarisatie op allerlei niveaus (denk corona, stikstof, Ter Apel, de cancelcultuur et cetera), initieerde medeoprichter van Fabrique en professor concept design Jeroen van Erp de VR-film ‘Alsof ik je al ken…’.
De film zoomt in op spanningen tussen bewoners enerzijds en jongeren anderzijds in winkelcentrum Meerveld in de wijk Meerhoven in Eindhoven, en werd gemaakt door het zogenaamde Bubble Games consortium, bestaande uit Fabrique, de TU Delft, Gemeente Eindhoven, Fontys Hogescholen, de Effenaar, VR Gorilla, LB MGMT en Fonkeling. Met als doel om elkaar beter te begrijpen, spanningen te verminderen en nieuwe afspraken te maken waar zowel de jongeren als de bewoners zich in kunnen vinden.
Simpel gezegd stappen de groepen in het project 'letterlijk' elkaars leefwereld binnen. En het werkt. Door de technologie is er enerzijds afstand - iedereen kan rustig zijn of haar verhaal vertellen. Anderzijds krijgen ze een inkijkje in elkaars 'normale' leven, wat empathie en gedeeld leed oplevert.
Van Erp: 'Om heel eerlijk te zijn is er veel kennis ten aanzien van polarisatie en sociale cohesie, maar hebben we als ontwerpers daar bar weinig mee gedaan.'
Kun je in enkele zinnen uitleggen wat je hebt gedaan?
'Het hoogste doel was een antwoord vinden op de vraag of je voor empathie kan ontwerpen. We hebben op basis van theorie en modellen een hypothetische journey ontwikkeld over hoe je groepen die tegenover elkaar staan nader tot elkaar kan brengen. We hebben vervolgens een social design en research project hand in hand uitgevoerd, met als uiteindelijke doel kennis te ontwikkelen op het gebied van polarisatie. Dit hebben we gedaan met behulp van VR in een real-life situatie. Dat we en passant het probleem in de wijk opgelost lijken te hebben is mooi meegenomen.'
Wat was de aanleiding, waar kwam het idee vandaan?
'Ik zit ook in de Raad van Advies van de Effenaar in Eindhoven. Daar werd de vraag gesteld waar de Effenaar over 10 jaar zou staan omdat de wereld van bandjes en artiesten snel aan het veranderen is, onder andere door toedoen van big data. Op dit moment kiest de Effenaar wat er op het podium komt te staan, over 10 jaar zijn het de artiesten die de Effenaar kiezen omdat ze precies weten hoeveel mensen er zullen komen en gewoon de zaal huren.
Dat beeld van een ‘verhuurschuur’, zoals directeur Jos Feyen het framede, is natuurlijk niet wenselijk. We zijn gaan nadenken over én de toekomst én waar de Effenaar vandaan komt. Over dat laatste: het is ooit opgezet door studenten van de sociale academy om mensen uit de stad bij elkaar te brengen, ontmoetingen te faciliteren. Oh ja, ze hadden ook nog een podium. Dat podium maakte onderdeel uit van de doelstelling maar is later de boel gaan overnemen waarbij de oorspronkelijke intenties uit het oog zijn verloren.
De Effenaar heeft de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in VR en AR apparatuur om de concertbeleving te verrijken. Het idee ontstond toen om die apparatuur in te zetten om sociale cohesie te ontwikkelen waarmee het oorspronkelijk DNA van de Effenaar en technologie bij elkaar kwamen. De Effenaar is toen een formeel fieldlab geworden op het gebied van sociale cohesie. Met geld van ClickNL zijn 10 projecten gefinancierd. Het Bubble Games consortium heeft het polarisatie idee ingebracht dat positief werd ontvangen en gehonoreerd.'
Hoe ontwerp je zo’n proces? Wat kun je vertellen over het creëren, welke obstakels kwam je tegen?
'Goeie vraag, het is toch iets wat zich in de loop der jaren opstapelt in je hoofd waarbij je op een gegeven moment denkt: ‘Zou het mogelijk zijn om…?’ Toen we de partners rond hadden was het grootste obstakel het werven van deelnemers, wat we hebben onderschat. Omdat de gemeente partner was in het project werd het door de buurt gewantrouwd.
We hebben deelnemers gehad die zich terugtrokken omdat ze waren omgepraat door meer in het conflict geradicaliseerde buren. Kon je weer opnieuw beginnen. Met jongeren hebben we gesprekken gehad waarbij we op een gegeven moment de burgemeester van Eindhoven te berde brachten – daar zouden we het project eventueel aan presenteren. Hadden we ook beter niet kunnen doen, ze gingen door het dak, die ‘vent’ vonden ze zo fout als het maar zijn kon. Het is allemaal goed gekomen, de deelnemers aan het project zijn nu ambassadeurs voor ‘de vrede’ in de wijk én de linking pin tussen buurt en gemeente. En er is intussen ook een nieuwe burgemeester.'
Waarvan wist je bijvoorbeeld als ervaren ontwerper/communicatieman: als we dit zus of zo organiseren of ontwerpen, dan gaat het werken?
'Ook een goeie vraag. Ik denk toch vanwege de onderliggende kennis en theorieën. Ik geloof sterk in kennisgedreven ontwerpen. Er is een aantal voorbeelden van hoe via VR meer begrip is ontstaan voor een ander. Zo heeft Hack the Planet een keer een mooi project gedaan om rivaliserende stammen in Oeganda bij elkaar te brengen. Die voorbeelden zijn niet aangevlogen vanuit een theorie en een beoogde journey en ook niet vanuit ‘a bigger plan’. Dat hebben wij wel gedaan. Hierbij helpt natuurlijk mijn relatie met de TU Delft en het feit dat ik goed op de hoogte ben van de kennisbasis in de designwereld. Maar het project is lang niet af hè, er val nog genoeg te leren.'
'In het coalitie-akkoord heeft ons kabinet gezegd dat ze de creatieve industrie gaat inschakelen voor het tackelen van maatschappelijke uitdagingen'
Kun je al wel spreken van een (herhaalbare) methode die je hebt ontwikkeld? Zo ja, hoe zou je de methode noemen?
'We hebben de hypothetische journey getoetst waaruit bleek dat we gelijk hadden. Over de naam moet ik nog een beetje nadenken. Maar het lijkt me wel wat om het ‘The empathy journey’ te noemen omdat dat toch de essentie is. Sommige mensen die de VR-film hebben gezien vragen zich af of ‘dat VR’ nou nodig is. Alternatieven hiervoor ontwikkelen – wat we nu aan het doen zijn met Fontys Hogescholen – is de volgende stap. Wat wel aangetoond is in het onderzoek dat een filmpje van 7 minuten in VR waarbij je in de leefwereld stapt van de ander je beeld kan doen kantelen van negatief naar positief. Dat is nogal wat, maar het is niet alleen de VR, het is ook een kwestie van goed weten welke vragen je stelt aan de deelnemers in het filmpje, zodat die antwoorden geven die tegemoet komen aan de belangen van de ander. Voor het consortium is het nu de kunst om met deze kennis een pocket versie te ontwikkelen. We gaan eigenlijk van start-up naar scale-up, ha!'
Hoe verhoudt dit werk zich tot jouw ‘normale’ werk met binnen ontwerpbureau Fabrique?
'Fabrique heeft het project omarmd, niet omdat we met de opbrengsten de stijgende energietarieven kunnen dekken maar omdat we geloven dat we als ontwerpers bij kunnen dragen aan het oplossen van maatschappelijke problemen. Het ding is echter dat de maatschappelijke uitdagingen geen telefoonnummer en budget hebben. Nog niet, want in het coalitie-akkoord heeft ons kabinet gezegd dat ze de creatieve industrie gaat inschakelen voor het tackelen van maatschappelijke uitdagingen. Daar moet je dus eerst wel zelf geld voor vrij maken. Wil je daar een rol in spelen dan moet je zorgen dat je voor jezelf kritische massa ontwikkelt als bewijs dat je wat te bieden hebt.
Het is niet anders dan die keer dat we wel wat zagen in dat internet (daar wilde niemand voor betalen omdat er toch geen geld mee te verdienen was) of een toekomst zagen in merk gestuurd ontwerpen (tot die tijd het exclusieve domein van hardcore reclamebureaus, we werden afgebrand), of dachten dat agile werken wel eens de toekomst zou kunnen zijn (wat? samen met je klant dingen ontwerpen? brrr…). Als je er in gelooft dan moet je er voor gaan en investeren. Wat je ook ziet is dat een jonge generatie ontwerpers helemaal gaat voor dit soort projecten. Ze willen wat betekenen voor de wereld.'
(Lees verder onder de foto.)
Wat kunnen de twee werelden (de sociaal-maatschappelijke en commerciële) wat dat betreft van elkaar leren?
'Uiteindelijk gaat het om gedragsverandering. De commerciële wereld stuurt hier eigenlijk ook continu op, maar dan meestal gericht op korte termijn conversie. Daar liggen parallellen. Wat de commerciële wereld van dit project kan leren is dat de onderbouwing gebaseerd is op fundamentele kennis van hoe we als mensen in elkaar steken. Intuïtie is het belangrijkste wapen van de creatieven, maar zou het niet aardig zijn als ze kunnen valideren waarom een idee goed is op basis van kennis – los van oppervlakkige A/B testjes?
Dit project en met name de wetenschappelijke wereld kan van de commerciële wereld leren dat je je verhaal op orde moet hebben en dat goed in beeld moet brengen.'
Wat zouden merken concreet met dit project kunnen, welke lessen zouden ze hieruit trekken kunnen? VR is een vrij duur medium, nietwaar?
'Wij denken nog niet zo. Als ik even nadenk dan kom ik zeker op ideeën die voor merken interessant zijn waarbij natuurlijk ‘misbruik’ of 'manipulatie' op de loer ligt. We focussen ons echter op wat de maatschappij eraan kan hebben. Voorlopig heeft het merk ‘de maatschappij’ er het meeste aan. Iemand moet zich daar toch over bekommeren? Het merk ‘Rutte’ zou er zeker van kunnen profiteren door het te omarmen.'
Heeft VR/AR, of noem het immersive, als medium inhoudelijk ook nog nadelen? Wat kun je minder goed overbrengen?
'We hadden niet verwacht dat er zoveel vragen zouden komen over het immersive aspect. Het voordeel is dat je overtuigend ondergedompeld wordt in de leefwereld van een ander, dat doet wat met je – en nogmaals, hoe je dat in beeld brengt of hoe je vragen stelt is minstens zo belangrijk. Het is natuurlijk wel gedoe, met zo’n 360 graden camera en die brillen. Waar we naar streven is dat we beter gaan begrijpen wat het precies doet en hoe dat in z’n werk gaat in je hersenen zodat we op basis van deze kennis iets eenvoudigers kunnen bedenken. Dat moet kunnen, denk aan hoe mensen zich kunnen verliezen in een telefoonschermpje.'
Je zei, tenslotte (in de nababbel na dit gesprek), dat je je een beetje als een muzikant voelde die een plaat heeft uitgebracht. Waarom is dit zo belangrijk voor je?
'Ik ben er van overtuigd dat je af en toe nieuwe dingen moet proberen, out of your comfort zone. Ik heb als ontwerper ervaring met bandjes en artiesten die net uit de studio komen met een nieuw album. Dan zijn ze een beetje in de war omdat ze geen idee hebben over hoe pers en publiek er op zal reageren terwijl je wel uit je eigen overtuiging gehandeld hebt. In die fase zit ik een beetje met deze empathy journey ;)'
Fabrique en andere partners in het project organiseren op gezette tijden viewings van de VR-film. Ben je professioneel of om een andere reden geïnteresseerd, stuur een mail naar officemanageramsterdam@fabrique.nl en dan laten ze weten wanneer de volgende viewing is.
Plaats als eerste een reactie
Ook een reactie plaatsen? Word lid van Adformatie!