Techreuzen Facebook en Twitter hebben zich, zoals ze van tevoren hadden aangekondigd, flink bemoeid met de Amerikaanse verkiezingen. De social media-platforms grepen onder meer in bij voortijdige overwinningsclaims van president Donald Trump en zijn beschuldigingen dat er verkiezingsfraude zou zijn gepleegd. In totaal werd een derde van de tweets van Trump gelabeld.
Op Facebook werd daarnaast een disclaimer geplaatst bij de berichten van de zittende president toen hij zichzelf tot winnaar uitriep. Maar Trump is niet de enige gebruiker wiens berichten werden voorzien van een waarschuwingslabel. Ook de democraten werden - in mindere mate - op de vingers getikt. Ben Wikler, voorzitter van de Democratische Partij van Wisconsin, werd gecensureerd omdat hij tweette dat 'Joe Biden Wisconsin had gewonnen'.
Scheidsrechter
De rol van social media in politieke campagnes is groter dan ooit. Inmiddels moeten Twitter en Facebook als scheidsrechter optreden bij het verspreiden van desinformatie, ook - of misschien zelfs juist - bij politici. Wat betekent dit voor de aankomende Tweede Kamer-verkiezingen in Nederland? Volgens communicatieman Jan Driessen zal het hier dezelfde kant op gaan. 'Dat is wel het minste dat ze kunnen doen', stelt de voormalig campagnestrateeg.
Driessen haalt hard uit naar de techreuzen. 'Ik vind het heel goed dat die firma's hun verantwoordelijkheid nemen, maar het is veel te laat en te weinig.' Hij pleit voor een digitaal paspoort waarmee je op social media niet langer anoniem kunt zijn. 'Anonimiteit moet weg, dat is een vrijbrief voor het verspreiden van riooldrek, zoals die trollenlegers op Twitter doen.'
'Ook moet er een factcheck op, zoals alle andere media dat doen', stelt Driessen. 'Facebook en Twitter zijn inmiddels grote uitgeverijen geworden die net als een krant aan waarheidsvinding moeten doen.' Hij is er bovendien groot voorstander van om het algoritme van de techbedrijven aan te passen. 'Mensen moeten worden geconfronteerd met een tegengeluid. Want die rigide algoritmes leiden in de politiek tot verharding.'
Nepnieuws populair
Vier jaar geleden kreeg Facebook op zijn donder toen bleek dat er tijdens de verkiezingen op grote schaal nepinformatie verspreid was. Zo hadden berichten als 'Paus steunt Trump' en 'Hillary Clinton verkocht wapens aan IS' vrij spel. Zulke misleidende posts zijn enorm populair. Ze worden vaker gedeeld én krijgen meer reacties dan nieuwsberichten van de grote Amerikaanse kranten en nieuwszenders, bleek eerder uit onderzoek van de Amerikaanse website BuzzFeed.
Volgens Driessen is het het negativisme van populistische politici de reden dat desinformatie zo snel verspreid wordt. 'Angst heeft zes keer meer power dan positief nieuws. Als je kijkt naar de campagne voor de Brexit, dan zie je dat de diepe angsten van de Britse bevolking werden aangeboord om te winnen, zoals het verlies aan identiteit, immigratie, enzovoort. Daarop drijven rechtse partijen.'
Afgelopen week deelden ook PVV- en FvD-politici fake news-berichten over de verkiezingen in de VS op social media, zag Peter Burger, universitair docent wetenschapsjournalistiek en brongebruik in Leiden, na een analyse van nepnieuws dat de afgelopen week op Twitter werd rondgepompt. Gelabeld werden die overigens niet. 'Twitter controleert niet allerlei lijstjes met uit de lucht gegrepen informatie', stelde Berger tegenover BNR.
'Flinke stappen' Facebook
Volgens Tineke Meijerman van Facebook Benelux zijn er sinds 2016 'flinke stappen' gemaakt om het kaf van het koren te scheiden. Zo heeft Facebook meer teams samengesteld en met experts en besluitvormers gewerkt om er zeker van te zijn dat de inspanningen op de juiste vlakken worden ingezet. 'Sindsdien hebben we gewerkt aan meer dan tweehonderd verkiezingen wereldwijd en we hebben van elk van deze verkiezingen geleerd. We hebben bedrijfsbreed nu meer dan 35.000 mensen in dienst die zich concentreren op veiligheids- en beveiligingsissues. Veel van de maatregelen die we hebben genomen hebben een wereldwijd effect, dus ook in Nederland.'
In de VS zijn ondertussen meer dan 120.000 contentstukken op Facebook en Instagram verwijderd, omdat ze ingingen tegen het voter-interference beleid van de techfirma. Ook werden zo'n 2,2 miljoen advertenties geweigerd voordat ze actief werden. Bij meer dan 150 miljoen berichten op Facebook in de VS werden waarschuwingen geplaatst. Deze stukken werden weerlegd door de externe factcheckers. Ook werden er dertig netwerken verwijderd die zich richtten op gecoördineerd, niet-authentiek gedrag, inclusief beïnvloeding door het buitenland of overheden, wereldwijd. Sommige van deze netwerken hadden de Verenigde Staten als doelwit. Precieze cijfers over Nederland ontbreken.
Politieke advertenties
Facebook laat weten dat de precieze acties van de techreus met betrekking tot de Nederlandse verkiezingen volgende maand duidelijk uitgelegd worden. Wat Facebook en Twitter exact gaan doen tijdens de verkiezingen in maart volgend jaar, is dus nog even gissen, maar naar alle waarschijnlijkheid wachten politici die desinformatie verspreiden hetzelfde lot als Trump.
Wat onlangs wel al duidelijk werd, is dat - in navolging van de Amerikanen - ook Nederlandse gebruikers dit najaar politieke advertenties helemaal kunnen uitzetten. 'Gebruikers kunnen gebruik maken van een schuif. Als ze die schuif verzetten, zetten ze in 1 klap alle politieke berichten uit', laat Meijerman weten. Ze zegt dat er voor deze mogelijkheid gekozen is na feedback van Facebook-gebruikers. 'Zij gaven aan dat ze graag de mogelijkheid hebben om minder politieke advertenties te zien in de feeds van Facebook en Instagram.' Voor politieke partijen, die soms duizenden euro’s uit aan politieke advertenties uitgeven op Facebook om met name jongeren te bereiken, betekent dat een flinke tegenvaller.
Advertentiebibliotheek
Facebook benadrukt dat ook politieke advertenties gefactcheckt worden, omdat ook die aan de huisregels van het platform moeten voldoen. 'Politieke advertenties zijn via onze Advertentiebibliotheek, die maandelijks door twee miljoen mensen wordt bezocht, bovendien een stuk transparanter gemaakt.' De bibliotheek bevat informatie over wie voor de advertentie betaald heeft, waar de advertentie liep en wie de advertentie heeft bereikt.
Twitter stopte eerder al helemaal met het tonen van politieke advertenties.
Veelkoppig monster
Volgens Driessen is de invloed van social media op politieke campagnes 'groter dan ooit.' 'Misschien overdrijf ik, maar ik zie de onvoorstelbaar grote impact van social media. Want hoe kan het dat de FvD de grootste partij is geworden? Niet omdat Baudet zoveel debatteert op tv. De PVV en FvD zijn samen inmiddels groter dan de VVD. Ik maak me zorgen. Er is een veelkoppig monster gecreëerd waar dit soort partijen gebruik van maken. Het is een dictatoriale manier van communiceren. En die machine is ontzettend krachtig. De geest moet terug in de fles.'
