Waarom de heldenreis van Maarten van der Weijden ons zo raakte (een analyse)

Maarten van der Weijden staakte maandag zijn zelfgekozen uitdaging, de Elfstedentocht in drie dagen uitzwemmen voor het KWF-kankerfonds. 

Premier Mark Rutte noemde zijn prestatie ‘episch’. Hij had geen beter woord kunnen kiezen. Want Maarten was meer dan een sporter met een uitdaging: hij was de hoofdpersoon in een verhaal waar heel Nederland zich mee identificeerde. Maar waarom gebeurde dat? Wat triggerde ons? 

Monstertocht 

Vanaf het moment dat Maarten weg zwom hield zijn monstertocht van 199 kilometer Nederland volledig in de ban. We checkten onze telefoons regelmatig om te kijken hoe het met hem was. We vroegen elkaar bezorgd of hij het nog wel redde. We konden geen krant openslaan of we kwamen een update van zijn tocht tegen. Hoe verder hij kwam, hoe zwaarder het voor hem werd, hoe meer kijkers er betrokken raakten.

Massaal stonden we langs de kant, plaatsten we bemoedigende posts en uitten we onze onversneden bewondering in de media. Want Maarten van der Weijden, daar waren we het al snel over eens, was een held. Een echte held. En dat terwijl hij de eindstreep niet eens haalde: na 165 kilometer moest hij zijn Elfsteden-zwemtocht afbreken. 

Een goede Disney-film 

Hoe kan het dat we ons zo sterk identificeren met een zwemmer met een bizar plan dat ook nog eens mislukt? Of zoals een vriendin op Twitter zei: 'Wat nou held? Je bent toch gewoon een volslagen idioot als je zo’n afstand in zo’n vieze poepsloot gaat zwemmen? Onverantwoordelijk! En heel Nederland loopt uit om te kijken.' 

Toch is de impact dit verhaal verklaarbaar. In het onwaarschijnlijke avontuur van Maarten zitten een aantal ingrediënten die ervoor zorgen dat we niet anders kunnen dan aanhaken. Het verhaal van Maarten volgt de namelijk de wetmatigheden van een goede Disney-film, ook wel de Heldenreis genoemd. Tijd voor een analyse. 

De Heldenreis 

Voor wie er nog niet eerder van hoorde: de Heldenreis is een verhaalstructuur die in de jaren ’50 werd vastgelegd door Joseph Campbell. Hij bestudeerde mythes uit verschillende tijden en culturen, en ontdekte daar een soort oerstructuur in: de Heldenreis. Deze structuur werd in de jaren ’70 door Disney-producent Christopher Vogler uitgewerkt tot een overzichtelijk twaalf-stappenplan. Deze twaalf stappen komen stuk voor stuk terug in het verhaal van Maarten. 

Stap 1: Gewone wereld 

Elk verhaal start met een held in zijn gewone doen. We leren de hoofdpersoon in zijn natuurlijke omgeving kennen. We ontdekken wat zijn belangrijkste waarden en drijfveren zijn. En we begrijpen wat zijn zwakke plek is. Maarten van der Weijden kenden we natuurlijk al, als voormalig olympisch kampioen zwemmen maar ook als ex-kankerpatiënt: hij herstelde van acute leukemie. Hij heeft een mooi gezin met twee dochtertjes, maar voelt zich schuldig over de tweede kans die hij heeft gekregen: 

'Ik voel me schuldig ten opzichte van kankerpatiënten die het niet hebben overleefd. Ik draag het voortdurend met me mee.' 

Stap 2: Oproep tot avontuur 

Er gebeurt iets waardoor de held niet langer met zijn normale leven door kan gaan. De oproep kan ook van binnenuit komen. Hoe dan ook wordt de hoofdpersoon tot handelen aangezet. In het geval van Maarten kwam deze oproep van het KWF: 

'KWF Kankerbestrijding vroeg me in 2016 of ik iets wilde doen met hun thema ‘marathonweken’.(…) Ik dacht: hoe valt van lang zwemmen en fondsenwerving een concept te maken? Toen kwam ik al vrij snel op de Elfstedentocht uit.' 

Stap 3: Weigering van de oproep 

De meeste helden zijn aanvankelijk bang voor het onbekende. Daarom houden ze de oproep nog even op afstand. 

'In 2016 had ik acht jaar niet gezwommen dus een hele marathon leek aanvankelijk heel ver.' 

Stap 4: Ontmoeten met de mentor 

De mentor zorgt ervoor dat de held het avontuur toch aangaat. Zo’n mentor kan een wijs iemand zijn die hem advies geeft. Maar deze functie kan ook vervuld worden door een boek, een landkaart of in het geval van Maarten: het internet. 

'Toen ik thuiskwam van trainen ben ik gaan opzoeken hoe ver dat eigenlijk is. Tweehonderd kilometer dus, ik had geen idee. Ach, dacht ik, het is pas over een paar jaar. Bovendien zag ik toen nog geen fysieke barrières – er zijn ook mensen die drie dagen non-stop kunnen wandelen of hardlopen.' 

Stap 5: De drempel overgaan 

De held stort zich in het avontuur, hij gaat de drempel naar de nieuwe wereld over. Hij moet daarvoor zijn innerlijke angsten bevechten. Maarten moet zich voorbereiden op zijn monstertocht en traint maandenlang. Het is een proces waarin hij zichzelf tegenkomt: 

'Waar we tijdens lange trainingstochten achter zijn gekomen is dat ik begin te zeuren na ongeveer twintig uur zwemmen. Elke drinkpauze greep ik aan om te vertellen hoe slecht het ging, hoe moe ik was. Mijn coaches gingen daar dan op in door te zeggen: goh, Maarten, waar heb je trek in? Wil je een eitje? Ze pasten zich aan aan mijn probleem, wilden afleiding zoeken voor de pijn die ik voelde. Maar dat helpt dus niet. Als ik pijn heb en me niet lekker voel, dan moet ik dat zelf accepteren en stug doorgaan.' 

Stap 6: Beproevingen, bondgenoten, vijanden 

De nieuwe wereld is totaal anders dan de gewone wereld. Hier gelden andere regels die de held nog moet leren, hij moet deze zien te achterhalen. Onze held Maarten moet ontdekken wie zijn bondgenoten zijn (het publiek), en wie zijn vijanden (kou en slaap). En hij moet beproevingen doorstaan (het slechte water). 

'Maarten start zijn op tocht op zaterdagochtend met tijdsdruk, want de NOS maakt maandagavond een live-uitzending tussen zeven en acht. Hij wil in Leeuwarden finishen dat uur. Hij weet dat media-aandacht cruciaal is. Vanaf de allereerste kilometer is hij bezig met dat tijdsschema. Door de slechte kwaliteit van het water wordt het plan om Maarten te laten begeleiden door steeds andere zwemmers afgeblazen. Dit is een tegenvaller: hij moet het echt in zijn eentje doen. Duizenden toeschouwers juichen hem toe vanaf kades en bruggen. Onder anderen oud-schaatser Erben Wennemars en cabaretier Freek de Jonge varen enkele uren mee om Maarten mentaal te steunen. Zijn grootste vijanden zijn kou en slaap. De ondiepe Friese wateren warmen snel op maar koelen ze ook snel af. In de tweede nacht wil Maarten niet meer verder, hij is uitgeput, heeft pijn. Maar zijn vrouw praat op hem in en Maarten duikt na een pauze van drie uur het water weer in.' 

Stap 7: Nadering binnenste grot 

De held staat stil voor de ingang. Hij bereidt zich voor op de vuurproef en maakt concrete plannen om de vijand te verslaan. 

'Maarten is maandag onderweg naar Dokkum, de laatste Friese stad die hij nog moet aandoen. Door de vertraging die hij heeft opgelopen is het duidelijk dat het niet lukt om op schema om 19.00 uur te finishen in Leeuwarden. Maarten zwemt tegen de klippen op: hij is misselijk en valt steeds in slaap.' 

Stap 8: De vuurproef 

Dit is het erop-of-eronder-moment: alles lijkt mis te gaan. De held moet sterven zodat hij opnieuw geboren kan worden. Dit is de crisis in het verhaal, waar de held uitkomt als winnaar of als verliezer. Hij slaagt voor de test, of zakt. Deze stap brengt een grote omwenteling in het verhaal. 

'Na het middaguur besluit Maarten een pauze in te lassen om kort te rusten, hij heeft het erg koud. Hij wordt onderzocht door zijn arts die concludeert dat zijn zoutgehalte niet op peil is. Door misselijkheid kan hij ook geen medicijnen binnenhouden. De arts concludeert dat het 'niet langer verantwoord' is om door te gaan. Maarten breekt zijn tocht af en wordt met een ambulance overgebracht naar het Medisch Centrum Leeuwarden voor onderzoek. ' 

Stap 9: De beloning 

Dit is een moment van rust: de held viert zijn overwinning of likt zijn wonden. Hoe dan ook ervaart hij de directe consequentie van de manier waarop hij de test doorstaan heeft. 

'De gemeente Leeuwarden laat weten dat het eindfeest in het centrum van de stad maandagavond gewoon doorgaat. Onder andere premier Rutte is daarbij aanwezig. Even is het onduidelijk of Maarten zelf naar Leeuwarden kan komen, maar na onderzoekt blijkt dat hij genoeg aangesterkt is om de feestelijke afsluiting aan het begin van de avond in de Friese hoofdstad bij te wonen. Per blauwe brancard wordt hij door een spontane erehaag richting het podium gereden, waar een paar duizend mensen hem toejuichten zoals ze dat de dagen ervoor ook hebben gedaan.' 

Stap 10: De terugweg 

De held moet uit de speciale wereld vertrekken, maar zijn vijanden komen met vernieuwde kracht terug. 

'Dat ik te weinig heb geslapen zal de meeste schade geven. Het zal wel een maand duren voordat ik alles weer gewoon kan verwerken. Mijn hoofd is gewoon moe. Hoewel ik daar op dit moment eigenlijk nog heel weinig last van heb. Ik leef op adrenaline, maar eerdaags zal de klap wel komen.' 

Stap 11: Wederopstanding. 

Dit is het moment van de laatste test. De held moet hier laten zien wat hij waard is en wat hij geleerd heeft. We zien dat hij veranderd is. 

'Dinsdagavond, in het programma ‘Laat op één’ wordt Maarten gevraagd of het niet lastig was om op te geven. Daarop antwoordt hij: ‘Dat klinkt misschien gek, maar eigenlijk niet. Ik heb alles gegeven en daar gaat het om’.' 

Stap 12: Terugkeer met elixer 

De held brengt wat hij gewonnen of geleerd heeft terug naar de gewone wereld, en de omgeving profiteert hiervan. 

'Inmiddels is er ruim 3.500.00 euro opgehaald voor de elf kankerstudies die Maarten wilde steunen. Met dit geld zullen elf wetenschappelijke onderzoeken naar kanker gesteund worden.' 

Het geheim van dit verhaal 

Drie dagen lang juichten we als Maarten na een korte stop weer vertrok, en huilden we als hij het zwaar had. Drie dagen lang identificeerden we ons met een zwemmer die we amper kenden. Maar waarom? Ik denk dat we zo betrokken raakten omdat er een boeiende moraal besloten ligt in dit verhaal. Een moraal is de les die wij met de held leren door ons met hem te identificeren. In het geval van Maarten is deze moraal: 

‘Als je alles geeft voor het goede zul je overwinnen, zelfs als je verliest.’ 

Hogere waarde

De strijd van Maarten ging helemaal niet over de finish halen. Het ging over jezelf tegenkomen, over alles van jezelf geven voor het goede. Als je dat doet ben je een overwinnaar, zelfs als je verliest.  

De heldenreis van Maarten raakt ons zo diep omdat het ons herinnert aan een hogere waarde, iets dat groter is dan status of geld. Het inspireert ons om betere mensen te zijn. Tijdens de vuurproef, het erop-of-eronder-moment, leert de held deze les. Toen Maarten uitgeput op een brancard afgevoerd werd ontdekten wij samen met hem dat het goed was. Echt goed. 

Citaten: NRC, NOS, Laat op één.