Het sombere Edelman-onderzoek naar vertrouwen in Nederland is eigenlijk goed nieuws

Het is geen pretje om de laatste jaren de conclusies uit het jaarlijkse vertrouwensonderzoek van Edelman te lezen. Maar liefst 2 op de 3 Nederlanders denkt dat zij over 5 jaar niet beter af zijn dan nu, Ze geloven ook niet dat leiders uit politiek en bedrijfsleven de maatschappelijke vraagstukken effectief kunnen aanpakken.

Oorzaak volgens Edelman, zijn de snelheid van technologische ontwikkelingen, het gebruik van fake news als wapen en de toekomst van werk. Zo maakt bijna 70% zich zorgen over het verliezen van zijn baan als gevolg door de groeiende verschuiving naar een freelancers-/gig-economie, immigratie, een tekort aan training of door automatisering.

Daarbij is er ook nog eens sprake van een enorme vertrouwenskloof. Het brede publiek heeft aanzienlijk minder vertrouwen (57%) dan de goed geïnformeerde-, hoogopgeleide Nederlanders (67%), een verschil van maar liefst 10 procentpunten.

Dit leidt er volgens Edelman toe dat er een sterk verlangen is naar verandering (72%) en een sterk gevoel van onrechtvaardigheid (72%). 59% is ervan overtuigd dat het kapitalisme zoals het nu bestaat, meer kwaad dan goed doet.

Vat vol tegenstrijdigheden

Het onderzoek is een vat vol tegenstrijdigheden, net zoals het internationale deel ervan. Hoe beter het economisch gaat, hoe somberder we worden. En het kapitalisme mag dan meer kwaad dan goed doen volgens Nederlanders, juist het bedrijfsleven staat er weer het beste bij ze op. Het geniet met een Trust-score van 62% als enige institutie vertrouwen.

NGO’s daarentegen - over het algemeen organisaties die zich wel inzetten tegen onrechtvaardigheid of zelf werken aan veranderingen - worden weer het minst vertrouwd (50%), net zoals vorig jaar trouwens. Ze zouden niet transparant genoeg zijn over geld en moeten corruptie meer aan de kaak stellen. De overheid (59%) en media (58%) zitten nog net in de neutrale zone. 

Nederlanders hebben met deze cijfers overigens nog het meeste vertrouwen van alle westerse economieën in de vier instituties. Bovendien is het vertrouwen het afgelopen jaar ook lichtjes gestegen.

Broos vertrouwen, mandaat verliezen

Steven Heywood, de man die Edelman in Nederland leidt, maakt zich toch zorgen,zo is uit de berichtgeving van Edelman op te maken. Hij noemt het maatschappelijk vertrouwen 'broos' en het is volgens hem aan politieke leiders en ceo's om 'uit te leggen hoe zij de uitdagingen van de samenleving denken aan te gaan.

Doen zij dat niet dan riskeren ze het vertrouwen van de samenleving en daarmee hun mandaat te verliezen', stelt Heywood.

Bij deze analyse zijn nog wel wat vraagtekens te plaatsen. Het is te begrijpen dat een communicatiebureau 'uitleggen' als belangrijke remedie ziet, maar bij een gestold vertrouwen zal dat niet voldoende zijn. Daar horen maatregelen bij,in gedrag, laten zien hoe we de toekomst tegemoet treden.

Bovendien is er nog een andere kant te belichten. Hoe serieus we de signalen ook moeten nemen over de angst voor de toekomst, ze duiden ook op iets anders, iets wat we ook zagen in de onderzoeken van het Sociaal Cultureel Planbureau.  Ook daar blijkt al jaren grote maatschappelijke onvrede, terwijl mensen tegelijkertijd aangeven het persoonlijk goed te hebben: Met mij gaat het goed, met ons gaat het slecht.'

Veel zekerheid, angst voor het onzekere

Paul Schnabel, de voormalig voorman van het SCP, analyseerde dit later en noemde in een interview die onvrede een teken van voorspoed: 'Daar waar de zekerheid het grootst is, wordt de angst voor het onzekere groter'.

Mensen hebben simpelweg meer te verliezen, en en zien dat media vooral benadrukken wat de problemen zijn. Dat  bepaalt het wereldbeeld. 'Als dat je enige informatiebron is, dan is het lastig om daar afstand van te nemen', zegt Schabel.

Dat verklaart ook een belangrijk deel van de  vertrouwenskloof, want hoogopgeleiden hebben 'meer inzicht in hoe dingen buiten de media om functioneren en lijken zo meer grip te hebben op de wereld', aldus Schnabel. 

Dat betekent niet dat het maatschappelijk onbehagen er niet is, maar wel dat het enige relativering behoeft, ook al omdat het de stand van het land niet helemaal recht doet. 

De Edelman Trust Barometer is een jaarlijks onderzoek naar de mate van vertrouwen in vier instituties: overheid, bedrijfsleven, media en niet-gouvernementele organisaties (NGO’s). Het onderzoek wordt sinds 2001 in zo’n 28 landen uitgevoerd met een totaalaantal van 34.000 respondenten.